AS İ T VE BAZLAR Günlük hayatta kullandı ğ ımız asit ve bazlar

AS İ TLER Suda çözündü ğ ünde H+ iyonları veren hidrojenli kimyasal türe AS İ T denir. Asitler, en eski ça ğ lardan bu yana tanınan maddelerdir.

Sözgelimi, alkol mayalanmasının yanı sıra, asetik mayalanma, yani mikroorganizmaların etkisiyle alkolün sirkeye dönüşmesi daha o dönemlerde biliniyordu.

Sirke, bir başka deyişle asetik asit, XIII. yy’a kadar bilinen tek asitti.

Günümüzde kimya sanayisinin büyük bir bölümü, az sayıda asidin (sözgelimi sülfürik, nitrik, asetik ve hidroklorik asitler) üretimine ya da kullanımına dayanır.

BAZLAR Suda çözündükleri zaman OH- iyonu verebilen maddelere BAZ denir. Bazlar acıdır, çözeltileri kaygandır.

Sodyum hidroksit (NaOH) veya Kalsiyum hidroksit ( Ca (OH)2 ) gibi bazlar deriyi yakar.

Bazlar mor lahanayı yeşile, kırmızı turnusolü maviye çevirirler. Su ile hazırlanan çözeltilerinde hidroksil iyonu meydana gelir. Bazlar asitlerle birleşerek tuz yaparlar.

En bol ve ucuz bazlardan biri kalsiyum hidroksittir ( Ca (OH)2 ). Bu maddeye sönmüş kireç de denir.

AS İ TLER

Asitlerin Genel Özellikleri 1. Sulu çözeltilerinde (H+) iyonu verir. 2. Mavi turnusol kağıdını etki ederek kırmızıya dönüştürür.

3. Sulu çözeltileri elektrik akımını iletir. 4. Seyreltik çözeltilerinin tadı ekşidir. Örneğin; elmada malik asit, limonda sitrik asit... gibi.

5. Metallere etki ederek hidrojen gazı çıkarırlar. Metallere etki ederek onların yapılarını bozar. 6. Maddeler üzerinde yakıcı etkileri vardır. Örneğin ;karıncada formik asit bulunur. Karınca ısırdığı zaman yakıcı etki yapar.

İ NORGAN İ K AS İ TLER Minerallerden ve metal olmayan maddelerden yapılan asitlere, inorganik asitler adı verilir.

Yaygın inorganik asitler arasında, sülfürik asit (H2SO4), hidrojen klorür (HCl), nitrik asit(HNO3) ve fosforik asit (H3PO4) yer alır. Endüstri her yıl bu asitlerden milyonlarca üretir.

Bunlar plastik, lif, gübre, boya kimyasallarının yapımında kullanılır. Konsantre inorganik asitler çok aşındırıcıdır. Cilde zarar verebilir ve di ğ er metallerin içinde hızla eriyebilirler.

Hidroflorik asit (HF), camın yapısını bozarken di ğ er inorganik asitler cam için tehlikeli de ğ ildir.

ORGAN İ K AS İ TLER Bitkiler ve insanlar, organik asitler adı verilen çeşitli asidik karbon bileşimleri üretir. Bunların ço ğ u zararsızdır; meyveler ve di ğ er yiyeceklere tat verir.

Organik asitler yapıları karbon iskeletine dayalı asitlerdir. Formik, asetik, propiyonik, bütirik, fumarik, sorbik, sitrik ve malik asit gibi asitler ve bunların tuzları başlıca organik asitlerdir.

Do ğ ada saf olarak bitkisel ve hayvansal organizmada bulunabilirler ve ayrıca do ğ al yollardan elde edilebilirler.

Hayvan vücudunda kullanılıp, metabolize olduktan sonra karbondioksit ve suya okside olurlar.

Dolayısıyla canlı organizma için herhangi bir sa ğ lık sorunu ya da bir risk oluşturabilecek hiçbir kalıntı bırakmazlar.

Bu özellikleri nedeniyle organik asitler,kâr büyütme faktörlerinin hayvan beslemede kullanımının yasaklanmasından sonra antibiyotiklerin yerini alabilecek çok güçlü bir alternatif olması nedeniyle günümüzde büyük bir popülarite kazanmışlardır.

BAZI AS İ TLER VE BULUNDU Ğ U YERLER Formik Asit : Karıncada bulunan asittir. Asetik asit : Sirkelerde bulunan asittir. Malik Asit : Elmada bulunur. Laktik Asit : Yo ğ urtta bulunan asittir. Sitrik Asit : Limonda bulunur. Tartarik Asit: Üzümde bulunur. Bütirik Asit : Tereya ğ ında bulunur. Karbonik Asit: Gazozda bulunur. Oleik Asit : Zeytinya ğ ında bulunur. Nitrik Asit : Kezzapta bulunur. Asetilsalisilik asit : Aspirinde bulunur. Akrilik asit : Bazı boyalarda bulunur.

FORM İ K AS İ T (HCOOH) Bakterilere küf ve mayalara etki eder. Mikrobik bozunmayı önlemek için gıdalarda koruyucu olarak kullanılır. Karınca salgısında bol miktarda bulunur.

ASET İ K AS İ T (CH3COOH) Sirke asidi olarak bilinir. Asetik asidin %5–8 lik çözeltisi sirke olarak kullanılır. Asetik asit bir çok ilaç ve endüstri maddesinin hazırlanmasında kullanılır. Tahriş edici kokuya sahip bir sıvıdır. Alüminyum asetat tuzu, taze kesilmiş yaralarda kan dindirici olarak kullanılır.

SORB İ K AS İ T(HC6H7O2) Küf ve mayaların gelişmesine engel olur. Bu özelli ğ inden dolayı yiyeceklerde antimikrobik koruyucu olarak kullanılır. Kokusu, lezzeti yoktur.

SÜLFÜR İ K AS İ T(H2SO4) Endüstride kullanılan en önemli asit ve dünyada en çok üretilen kimyasallardan biridir. SO2 gazı kullanılarak Kontak Metodu denilen bir metotla üretilir.

Endüstride bir çok alanda kullanılan bu asit, özellikle gübre üretimde, amonyum sülfat üretiminde, patlayıcı yapımında, boya sanayiinde, petro kimya sanayiinde kullanılmaktadır.

BENZO İ K AS İ T(C6H5COOH) Beyaz renkli i ğ ne ve yaprakçık görünümünde bir maddedir. Gıdalarda mikrobik bozulmayı önlemek için kullanılır. En çok kullanıldı ğ ı alanlar, meyve suyu, marmelat, reçel, gazlı içecekler, turşular, ketçap ve benzeri ürünlerdir.

Benzoik asit, bir çok bitkinin yaprak, kabuk ve meyvelerinde bulunur. Benzoik asit, genellikle sodyum tuzu olarak (sodyum benzoat) kullanılır. İ lâve edildi ğ i gıdanın tadını etkiler.

H İ DROS İ YAN İ K AS İ T(HCN) Tabiatta bulunan zehirlerin en kuvvetlisidir. HCN’nin kokusu şeftali çekirde ğ i içi kokusuna benzer. Metreküpte 34 miligram HCN varlı ğ ında kokusu hissedilir. Öldürücü dozu konsantrasyonuna ba ğ lıdır. Mesala,200 mg/m3 konsantrasyonda öldürücü doz 2000 mg dk/m3’tür.

FOL İ K AS İ T(C 19 H 19 N 7 O 6 ) Folik asit, yaşayan tüm hayvan ve bitki dokularında az da olsa bulunur. Folik asit en çok koyu yeşil yapraklı sebzeler ve gıda olarak kullanılan hayvanların böbrek ve karaci ğ erlerinde bulunur. Biftek, hububat, sebzeler, domates, peynir ve sütte az miktarda bulunur. Folik asit eksikli ğ inde vücutta anemi (kansızlık) ortaya çıkar.

H İ DROJEN SÜLFÜR(H2S) Renksiz bir gazdır. Kokmuş yumurtayı andıran bir kokusu vardır. Çok zehirlidir. Uzun zaman solundu ğ unda insanı öldürebilir. Havada seyreltik olarak bulundu ğ unda yorgunluk ve baş a ğ rısı yapar.

Hidrojen sülfür ayrıca petrol rafinerilerinde, sülfür arıtma tesislerinde, bazı metalürjik süreçlerde ve sülfür içeren bileşikler kullanan çeşitli kimya sanayilerinde de oluşur.

N İ TR İ K AS İ T(HNO3) Nitrik asit, dinamit yapımında kullanılır. Nitrik asidin gliserin ile reaksiyonundan nitrogliserin meydana gelir. Ayrıca nitrik asit NH4NO3 içeren gübrelerin üretiminde kullanılır.Ayrıca kezzapda da bulunur.

FOSFOR İ K AS İ T (H3PO4) Saf fosforik asit, renksiz kristaller hâlinde bir katıdır. Fosforik asit, en çok, fosfatlı gübrelerin yapımında ve ilaç endüstrisinde kullanılır.

H İ DROFLOR İ K AS İ T(HF) Hidroflorik asit yüksek oktanlı benzin yapımında, sentetik kriyolit (Na3AlF6) imalatında kullanılır. Ayrıca hidroflorik asit, camların üzerine şekiller yapmak için kullanılır.

Bu iş için, önce cam eşya yüzeyi bir parafin tabakası ile kaplanır. Sonra parafinin üzerine bir çelik kalem ile istenen şekil çizilir. Bu çizgilere hidrojen florür gazı veya çözeltisi tatbik edilir. Camdaki parafin temizlendikten sonra camda yalnız sabit şekiller kalır.

LAKT İ K AS İ T(CH 3 CHOH-COOH) Sütte bulunan laktoz, laktik maya denilen bakteriler tarafından laktik aside dönüştürülür. Zeytine lezzet ve bileşenlerinin salamuraya geçişini sa ğ lıyor.laktozbakteriler

PROB İ YON İ K AS İ T Peynir de, ekmek ve unlu mamullerinde rop hastalı ğ ına karşı, küflere karşı etkili bir asittir.

MAL İ K AS İ T Hafif ekşimsidir. Asitli ğ i düzenlemek için kullanılır. Suda çözünürlü ğ ü yüksektir.

TARTAR İ K AS İ T Çözünürlü ğ ü yüksek bir asitdir. Asitlik ve tat için kullanılır. Üzümde bulunur.

BAZLAR

Suda çözündükleri zaman OH- iyonu verebilen maddelere BAZ denir. Bazlar acıdır, çözeltileri kaygandır. Su ile hazırlanan çözeltilerinde hidroksil iyonu meydana gelir.

Sodyum hidroksit (NaOH) veya Kalsiyum hidroksit ( Ca (OH)2 ) gibi bazlar deriyi yakar. Bazlar mor lahanayı yeşile, kırmızı turnusolü maviye çevirirler.

Bazlar asitlerle birleşerek tuz yaparlar. En bol ve ucuz bazlardan biri kalsiyum hidroksittir ( Ca (OH)2 ). Bu maddeye sönmüş kireç de denir.

SODYUM H İ DROKS İ T(NAOH) Beyaz renkte nem çekici bir maddedir. Suda kolaylıkla çözünür ve yumuşak kaygan ve sabun hissi veren bir çözelti oluşturur. Sodyum hidroksit, laboratuvarlarda CO2 gibi asidik gazları yakalamak için kullanılır.

Endüstride bir çok kimyasal maddenin yapımında, yapay ipek, sabun, ka ğ ıt, tekstil, boya, deterjan endüstrisinde ve petrol rafinerilerinde kullanılır.

AMONYAK(NH3) Renksiz, kendine özgü keskin kokusu olan bir gazdır. Sıvı amonyak özellikleri bakımından suya benzer, polar yapıdadır, hidrojen ba ğ ı yapar ve su gibi iyonlarına ayrışır.

Amonyak endüstride en çok azotlu gübrelerin ve nitrik asitin üretiminde başlangıç maddesi olarak kullanılır. Zayıf baz olarak ve birçok Laboratuvarlarda ise amonyak, zayıf baz olarak ve birçok kimyasal maddenin elde edilmesinde kullanılır.

Amonyak bilhassa nitrik asit ve amonyum tuzları imalatında, üre, boya, ilaç ve plastik gibi organik madde imalatında kullanılır.

Amonyak gazı normal sıcaklıkta basınç uygulandı ğ ında kolaylıkla sıvılaşır oluşan bu sıvının buharlaşma ısısı yüksektir (327 kcal/g ) bundan dolayı amonyak endüstride so ğ utucu olarak kullanılır.

POTASYUM H İ DROKS İ T(KOH) Endüstride arap sabunu üretiminde,pillerde elektrolit olarak ve gübre yapımında kullanılır.

KALS İ YUM H İ DROKS İ T(CA(OH)2) Beyaz bir toz olup, suda hamurumsu bir görünüş alır. Sönmemiş kirece su ilave edilmesi ile elde edilir. Kalsiyum hidroksit asidik gazların uzaklaştırılması (Hava gazından hidrojen sülfürün uzaklaştırılması gibi), kireç ve çimento yapımı alanlarında kullanılır.

BARYUM H İ DROKS İ T(BA(OH)2) Formülü Ba(OH) 2.8H 2 O, mol kütlesi 315,5 g, e.n. 78 °C olan, renksiz dörtgen yapıda, suda çözünen, ya ğ ların sabunlaştırılmasında, ya ğ ların arıtılmasında ve şeker eldesinde kullanılan bir madde.

MAGNEZYUM H İ DROKS İ T (MG(OH) 2 ) Magnezyum hidroksit (Mg(OH) 2 ); magnezyum elementinin elde edilmesinde kullanılan bir cevherdir. toprak alkali metallerinden (2A) magnezyum ile hidroksit (OH) iyonunun sentez reaksiyonu ile oluşur. Oldukça kuvvetli bir baz olup kimyagerler tarafından sıkça kullanılan başlıca kuvvetli bazlardan biridir.magnezyumelementinincevherdirtoprak alkali metallerindenmagnezyumiyonununsentezbazbazlardan

ALUM İ NYUM H İ DROKS İ T AL(OH) 3 Aşındırıcı güce sahip de ğ ildir. Aluminyum trihidrat, dünyada en büyük hacimli alev yavaşlatıcısıdır. 200 o C’ye ısıtmayla Al(OH) 3, % 66 Alumina ve % 34 suya bozunur. Di ğ er kullanımları; seramiklerde, baskı mürekkeplerinde, deterjanlarda, ıslanmaz kumaşlarda, diş macunu veya tozunda ve antiperspirantlardadır.

SEZYUM H İ DROKS İ T (CSOH) Sezyum, Periyodik cetvelin 1A grubunda yer alan kimyasal elementlerden biridir ′ de Bunsen ve Kirchoff tarafından rubidyumla birlikte bulundu. Uçuk sarı renkte yumuşak bir madendir.

Do ğ al elementler içinde elektropozitifli ğ i en fazla olan sezyum, çok kolay oksitlenir. Suyu so ğ ukta sezin (sezyum hidroksit) ve hidrojen vererek ayrıştırır. Bileşikleri 1 de ğ erliktedir. Do ğ ada, bazı maden sularında, lepidolitte, trifilinde ve Elbe Adası polüsitinde az miktarda bulunur.