DİL VE İLETİŞİM BOZUKLUKLARI Sağlık Bilimleri Fakültesi Çocuk Gelişimi Bölümü

NORMAL GELİŞİM GÖSTEREN ÇOCUKLARDA DİL GELİŞİMİ

Dil gelişimi, kelimelerin, sayıların, sembollerin kazanılması, saklanması ve dilin kurallara uygun olarak kullanılmasının gelişimi olarak tanımlanmaktadır. Dilin kendine özgü kuralları ve kurallar çerçevesinde gelişen bir sistemi bulunmaktadır. Dilin kazanılması ve gelişimi konusunda dil bilimciler, özellikle okul öncesi yılların dilin kazanılması bakımından önemli yıllar olduğunu vurgulamaktadırlar.

Okul öncesi dönemde çocuklar büyük bir öğrenme hızı ve kapasitesine sahiptirler. Çocuğa dil öğretmek için özel bir çaba gösterilmediği halde çocuk belli süreçlerden geçerek dilin yapısını ve özelliklerini öğrenir. Dile ait ögeleri hızla öğrenen çocuğun sözcük dağarcığı zenginleşir. Bilişsel gelişime paralel kavramlar öğrenerek sözcükler daha fazla anlam kazanır.

ÇOCUKLARDA DİL VE KONUŞMA GELİŞİMİ Çocuklarda dil ve konuşma gelişimi doğar doğmaz başlar, yaşamın ilk üç yılında beynin gelişmesi ve olgunlaşmasına paralel hızlı bir ilerleme kaydeder. Dil ve konuşma doğal iletişim ortamlarında, insanoğlunda var olan yeteneğin modelleri dinleme, taklit, paylaşım ve geri bildirimle pekiştirilmesi sonucunda kazanılır. Dil ve konuşma gelişiminde birbiriyle ilişkili üç alan vardır: Alıcı dil İfade edici dil Sosyal etkileşim alanındaki gelişmeler

Çocuk bir yandan alıcı dil becerilerini geliştirir, başkalarının kendisiyle kurduğu iletişimi anlamaya başlarken diğer taraftan bu iletişime sözel ve sözel olmayan dil araçlarıyla yanıt vermeye başlar, kendisini ifade etmeyi öğrenir. Alıcı ve ifade edici dil alanındaki gelişmeleri tetikleyense çocuğu iletişim kurmaya yönlendiren sosyal etkileşim isteğinin gelişmesidir. Normal ve sağlıklı bir dil ve konuşma gelişimi için çocuğun bu üç alanda yaşının gerektirdiği temel becerileri göstermesi gerekir.

YAŞAMIN İLK YILINDA İLETİŞİM-DİL VE KONUŞMA Bir bebek birkaç günlükken ağlamanın kendisine yiyecek veya annesinin ilgisini sağlayacağını öğrenir. Zamanla çevresindeki sesleri tanıyarak, ses kaynağını arayarak ebeveynin sesini ayırt eder. Annesinin sesini diğer seslerden ayırt etmeye başlama, başını sesin geldiği tarafa çevirme bebeğin ilk alıcı dil becerileridir. Konuşan kişinin yüzüne bakma, ismi söylendiğinde tepki verme alıcı becerilere eklenir.

Yedinci aydan itibaren bebek konuşmaları takip ederek aile bireylerinin isimlerini algılamaya, hayır denildiğinde anlamaya başlar. Bir yaşına doğru en az yirmi sözcüğü anlar. Bebeğin konuşmaya başlamadığı doğumdan bir yaşına kadar olan dönem söz öncesi (prelinguistik) iletişim evresi olarak adlandırılır. Bu evrede önceleri açlık, ağrı gibi durumları ifade eden refleks sesler çıkaran bebek konuşmada görevli olan organlar geliştikçe sesleri çeşitlendirmeye ve kontrollü üretmeye başlar.

Çıkardığı seslere dönüt almaktan, kendi sesini duymaktan, seslerle oynamaktan hoşlanır. Mırıldanmalar şeklinde ürettiği sesler konuşma dilinin seslerine, hece dizilerine ve bir yaşından sonra sözcüklere dönüşür. 0-12 aylar arasındaki söz öncesi dönem belirli aşamalarda şekillenir: 0-1 Ay/ Sesleme (fonasyon) evresi: Bebeğin çıkardığı ilk sesleri içerir. Ağlama,bağırma gibi refleks sesler veya beslenirken çıkardığı emme veya yutma sesleridir.

3 Ay/ Gığıldama evresi: Bazı ünlü sesler ile ağız boşluğunun arkasında şekillenen k, g benzeri sesler çıkarır. Çıkardığı ünlü sesler ile ünsüz sesleri birleştirir. 4-6 Ay/ Genişletme (ses oyunları) evresi: Çıkardığı seslere aldığı yanıttan, ses çıkarmaktan hoşlanır, ses denemeleri yapar. Sesleri tekrarlama, ses keşifleri yapma, mırıldanmalar görülür. 7-9 Ay/ Düzenli cıvıldama (babıldama) evresi: Heceleri tekrarlayarak sözcükleri andıran diziler yapar.(Bababa,dadada,mamam,yaya …) Bu dönemdeki gecikmeler konuşma gelişimi açısından olumsuzluklara işaret edebilir.

10-12 Ay/ Çeşitlendirilmiş cıvıldama evresi: Hece sıralanmaları birbirinin tekrarı olmaktan çıkar ve farklı hecelerin sıralanmasıyla çeşitlenir. Tonlama,ritim ve ses kalitesi konuşmayı andırır. Çocuk sanki kendine özgü bir dil kullanıyor gibidir. 1-2 Yaşlarda İletişim-Dil ve Konuşma (Sözcük Öğrenme) Evresi : Bir yaş civarında çocuklar ilk sözcüklerini üretmeye, isimlendirmeler yapmaya başlar. (anne, baba, oyuncak, yiyecek isimleri) Üretilen sözcüklerdeki farklılık seslerin birbirinin yerine kullanılması veya nesnenin adıyla ilişkili olmayan sesler olabilir. (Örneğin, ‘su’ yerine ‘fuf’ ; ‘top’yerine ‘po’)

Sözcük sonundaki ünsüzlerin atılmasına sık rastlanır. Yaşamında yeri olan nesneleri çocuk ismi söylendiği zaman tanır. Alıcı dil, ifade edici dile göre daha gelişmiştir. Kendisinden istenen şeyi getirebilir, kitaptaki resimleri işaretle gösterebilir. Basit vücut kısımlarını gösterir. ‘Ver’, ‘gel’, ‘al’ gibi fiilleri anlayabilir. Yaklaşık elli sözcüğü söyleyebilir. Eklerden yoksun telgraf üslubu ile konuşurlar. Örneğin ‘anne’ sözcüğü ‘anne gel’ anlamı taşıyabilir.

2-5 Yaşlarda İletişim-Dil ve Konuşma (Kural Öğrenme) Evresi: İki yaşından itibaren çocuklar üç veya dört sözcüğü birbirine ekleyerek cümleler oluşturmaya başlarlar. Sözcük dağarcıklarında hızlı bir artış vardır. Sık sık sorular sorup konuşmaya yoğun ilgi gösterirler. Soru ve olumsuzluk ifade eden sözcükleri kullanabilirler. İfadelerinde temel dilbilgisi yapıları görülebilir. Sesler erişkin konuşması ile uyumlu hale gelerek dört yaş civarı anlaşılır sesletim kazanılmış olur. Kompleks sorulara cevap vererek pek çok kavramı anlayabilir. Sohbeti başlatıp sürdürebilir.