SICAK VE SOĞUK ACİLLER Öğr. Gör. Nurhan BİNGÖL

SICAK ACİLLER

SICAĞA MARUZ KALMA Çevre ısısı çok arttığında vücut, terleme ve ciltteki kan damarlarının genişlemesiyle, ısıyı dengelemeye çalışır. Daha fazla telafi edilemediğinde sıcak nedeniyle hastalık oluşur.

SICAK KRAMPLARI : Sıcak ortamlarda aşırı egzersizden sonra genellikle bacak kaslarında oluşan ağrılı kasılmalardır. Aşırı sıcak havalarda ağır iş yapan duyarlı kişilerde ortaya çıkar. Egzersize bağlı gelişen terleme sonucu dehidratasyon ve beraberinde görülen elektrolit dengesizliği (öz.sodyum) sonucu oluşur.

Kişi aşırı terleme sonucu su içtiğinde, su kaybını yerine koyarken tuz kaybı yerine konmadığından kişide hiponatremi gelişir. Fabrika işçilerinde, hatta bazen iyi kondüsyonlu atletlerde de meydana gelebilir. Sonuç olarak kramplar meydana gelir. Sıcak krampı tedavi edilmediğinde sıcak bitkinliğine dönüşür.

Beden sıcaklığı ve yaşam bulguları genellikle normal sınırlardadır Baş dönmesi ve güçsüzlük tariflenebilir ancak oryantasyon veya SSS değişikliği yoktur

Belirtiler Alt ekstremitelerde, karında kramp tarzı ağrılar, Terleme nedeniyle soğuk nemli cilt, Bulantı, Tansiyon Normal veya Hafif Hipotansif, Taşikardi, Vücut ısısı normal.

İlk Acil Bakım Serin gölge bir ortama alınır. Bulantısı yoksa 1-2 bardak yarım çay kaşığı tuz ilavesiyle su veya ayran içirilir. Limonata da içirilebilir. Ağızdan alamazsa % 0,9 Na Cl. ( S.F. ) başlanır. Hasta yatırılarak veya oturtularak kramplı kaslar dinlendirilir. Hastanın sistemlerinde uygun elektrolit vardır. Fakat dağılımı eşit değildir. İyi bir dinlenme ile vücut tuzlarının dağılımın düzelmesiyle kramplar da düzelecektir

SICAK BİTKİNLİĞİ Orta düzeyde bir sıcak rahatsızlığı olarak değerlendirilir Hava sıcaklığının yüksek olduğu durumlarda, aşırı egzersiz ve sıcak tutan giysilerle uzun süre ayakta kalmakla gelişir. Özellikle yaşlılarda susama hissi azaldığından, terlemeye rağmen az su içmeleriyle görülebilir. Hastada genellikle terleme ve hissedilmeyen su kayıpları nedeniyle hafif derecede dehidratasyon mevcuttur(hipovolemi ).

Belirtiler : Baş ağrısı,baş dönmesi, Halsizlik, Bulantı, Soluk nemli deri, Normal veye yüksek vücut ısısı( 38 ve altında ) Filiform nabız, Hızlı yüzeyel solunum, Senkop, Oryantasyon bozukluğu.

İlk Acil Bakım Serin , gölge bir yere alınır. Giysiler çıkartılır,sırtüstü yatırılarak bacakları yükseltilir. Ateşi yüksekse soğuk kompresler konur veya vantilatörle soğutulur. Oral yolla sıvı alamayacaksa IV sıvı replasmanı yapılmalıdır. İ.V. Izotonik veya Ringer Laktat solüsyonu genç hasta ise hızlı gönderilir. Yaşlı ise, böbrek ve kardiovasküler sorunları olabileceğinden dikkatli gönderilir. Sıvı yüklenmesine karşı dikkat edilmelidir Kalp ritmi ve yaşam bulguları izlenir. Tedavi edilmezse sıcak çarpmasına dönüşür.

SICAK ÇARPMASI Sıcak acillerin içinde ölümcül olanıdır. Çünkü vücudun ısı düzenleyici mekanizması bozulmuştur. Buna bağlı vücut ısısı çok yükselir (40 C ve üzerinde) Isının yükselmesiyle beyin hücreleri ve kan damarları başta olmak üzere hücrelerde hasara neden olur. Mortalite % 70 civarındadır. Etkilediği guruba göre ikiye ayrılır.

a.Klasik ( pasif ) Sıcak Çarpması : Çok yaşlı , çok genç veya güçsüz kişiler, kronik hastalığı olanlar, alkolikler, diüretik ve trankilizan (anksiyolitik) kullananlar etkilenirler. Sıcak havanın etkisiyle aşırı terleme ve dehidratasyon sonucunda klasik sıcak çarpması görülür.

a.Klasik ( pasif ) Sıcak Çarpması : Daha çok iyi havalanmayan, ek havalandırma sistemi bulunmayan binalarda yaşayan insanlarda, özellikle yaşlılarda sıcak hava dalgaları sırasında olur. Sıcak yaz gününde kilitli arabada yalnız bırakılan çocuklarda ölüme sebep olabilir.

b.Egzersize Bağlı Sıcak Çarpması: Genellikle genç ve sağlıklı kişilerde görülür (atlet,asker g.b.) Aşırı sıcak ve nemli havada egzersiz yapıldığında, özellikle de dış ortamın ısısı vücut ısısına yaklaşmış, nem oranı % 70 civarında seyrediyorsa meydana gelir.

Sıcak çarpmasına yol açabilecek nedenler Kapalı-kötü havalanan-nemli ortamlarda aşırı fiziksel aktivite yapmak, Sıcak hava dalgaları esnasında havalandırma sistemleri bulunmayan veya havalandırılmayan binalarda yaşamak (özellikle yaşlılar, bebekler, kalp veya kronik hastalığı olan kişiler risk altındadır), Sıcak yaz gününde çocukları kilitli arabada bırakmak, Aşırı sıcak ve nem ortamı yükselmiş havalarda dışarıda spor veya ağır iş yapmak. Havadaki nem oranı  % 70 in üzerine çıktığı durumlar, ( ortam neme doyduğundan terleme olmayacağı için, vücuttan ısı kaybı gerçekleşemez dolayısıyla vücut ısısı artar, cilt  ısıyı atamadığı için sıcak, kuru ve kızarıktır).     

Belirtileri Konfüzyon (zihin karışıklığı), Deliryum (huzursuzluk, taşkınlık), Koma (şuur kaybı,derin uyku hali) MSS. bulguları (tremor, nöbet, dilate pupillalar) Vücut ısısı 40 oC’nin üzerindedir. Hızlı değişken nabız, Hızlı solunum Kuru kızarık cilt, K.B. klasik tipte normal veya düşüktür. Egzersize bağlı tipte K.B. yüksektir.

İlk Acil Yaklaşım Solunum yolu açıklığı sağlanır ve sürdürülür Hastaların durumuna göre O2 ayarlanırsa da yüksek yoğunlukta geri dönüşsüz maske ile verilir. Serin ve gölge bir yere alınır. Giysiler çıkartılır. Başı yükseltilir. Bilinç kapalı ise yan yatış pozisyonu verilir. Hasta kontrollü olarak soğutulur. (kuru soğuk veya yaş soğuk uygulama) Kasılma ve titremeleri önlemek için dizem 5-10 mg IV uygulanabilir Kardiyak monitörizasyon sağlanmalıdır, elektrolit dengesizliğine bağlı ritm bozuklukları izlenmelidir Vazopressör (Epinefrin, vazopressin) , antikolinerjik (spazmolitik) ve antipiretik (aspirin,aferin, parasetamol içeren ilaçlar) ilaçlar kullanılmamalıdır

Elimizde buz paketleri varsa , havlulara sarıldıktan sonra hastanın alın,koltukaltı,kasık,dizaltına koyulmalıdır. Damar yolu açılarak egzersize bağlı tipte % 5 Dex. DAKŞ. verilir. Klasik tipte ise hipovolamik belirtiler görülüyorsa % 0,9 ‘luk Na.Cl. veya Ringer Laktat verilebilir. Yaşam bulguları, bilinç düzeyi, kalp ritmi izlenir.

Vücut ılık musluk suyuyla silinir veya ıslatılmış havlu veya çarşafla sarılır. Varsa ventilatör veya ambulansa alınmışsa havalandırma çalıştırılır ya da kapı, pencere açılarak ceryan yaptırılır. Bu arada 10 dak. da bir rektal ısı ölçülür. Vücut ısısı 39 oC’ ye düştüğünde soğutma işlemlerinden birine son verilir. Ateş düşene kadar sadece birine devam edilir.

PARAMEDİK KENDİSİNİ SICAK ÇARPMASINDAN NASIL KORUYABİLİR ? Açık renkli vücudu sarmayan,serbest giysileri tercih edin. Bu tip giysiler güneş ışınlarını yansıtır, terlemeyi engellemez. Serin yerde durun, ani ısı değişikliklerinden kaçının. Örn; çok soğuk klimalı bir ortamdan çok sıcak olan dış ortama sık sık girip çıkmayın. Ambulansı gölgeye park edin.

Boynunuza nemlendirilmiş havlu sarın. Ambulansın ön kısmına portatif vantilatör monte edebilirsiniz. Piknik tipi soğutucu elde ederek sıcak havalarda ihtiyacınız olan sıvıyı bulundurun. Özellikle tuz içeren ayran g.b. içecekler, su, meyve suyu, limonata v.b. depolayabilirsiniz. Baş ağrısı, halsizlik, kramp, bulantı g.b. sıcak çarpması belirtilerine karşı uyanık olun ve tedbirinizi alınız. Günlük gereksiniminizin üstünde sıvı alın. Şekerli ve alkollü içeceklerden sakının

SOĞUK ACİLLERİ

SOĞUĞA MARUZ KALMA Normal vücut ısısı 37 0 C olduğu halde çevre nadiren bu kadar sıcaktır. Vücudumuz yediğimiz besinleri yakarak ısısını sabit tutmaya çalışır. Donma yada donmaya yakın ısılarda vücut ısısının düşmesine HİPOTERMİ denir.

Hipotermi Hipotermi için ısının donma noktasında olmasına gerek yoktur. Kışın evsiz kişilerde veya evlerinde yeterince ısınmayanlarda da görülür. Yaşlılar ve hastalar soğuğa daha az dirençlidir. Kişi soğuk suya batırıldığında hızla hipotermi gelişir. Yaşamsal organlarda ısı 35 0 C’nin altına inerse hipotermi oluşmaya başlar.

HİPOTERMİ Vücudun genel, ilerleyici soğuması hipotermi ile sonuçlanır. Soğuk suya dalma, deniz kazası, boğulma tehlikesi geçirme ve uzun süre yağmur altında kalma hikayesi geçiren kişilerde hipotermi gelişir.

İç vücut ısısının birkaç derece düşmesini vücut tolere edebilir İç vücut ısısının birkaç derece düşmesini vücut tolere edebilir. Ancak kalp, akciğerler, beyin ve diğer yaşamsal organların ısısı, yani iç ısı 35o C’nin altına düşerse hipotermi semptomları ortaya çıkar. Vücut ısı üretme yeteneğini kaybeder. Bazal metebolizma otomatik olarak düşer ve hastanın koruyucu titreme refleksi ortadan kalkar. Bu da hastayı çevresel etmenlere karşı büyük bir risk altına sokar.

Hipoterminin Evreleri : Evre : 35-32 C arasındadır. Titreme vardır. Titreme kas aktivitesiyle daha fazla ısı üretmeyi amaçlayan bilinç altı bir çabadır. Evre : 32 C’nin altında titreme durur. Kas fonksiyonu azalmıştır. İlk önce ince, küçük kas aktivitesi durur. Örn. Koordine parmak hareketlerin durması g.b.

Evre : 29 oC dir. Hasta laterjiktir Evre : 29 oC dir. Hasta laterjiktir. Soğuk ortamla savaşma isteğini yitirmiştir. Evre : 27 oC civarındadır.Vital bulgular belirgin şekilde yavaşlamış ve azalmiştır. Kardiak aritmiler olabilir. Evre : Tüm kardiyorespiratuar aktivitenin tamamıyla durduğu bu evre görünüşte ölümle karakterizedir.

Paramedik, soğuk ve nabzı alınmayan hastayı asla ölü kabul etmemelidir Paramedik, soğuk ve nabzı alınmayan hastayı asla ölü kabul etmemelidir. Kişi, metebolik bir buz kalıbında gibidir. Eğer daha fazla ısı kaybı önlenirse, başarıyla resüste edilebilir. Aşırı hipotermik hasta ısınana dek defibrilasyona cevap vermeyebilir. Ancak vücut ısısı yeterince yükseldiğinde sonuç genellikle olumludur. Hasta yeterince ısıtılmadan canlandırılmaya cevap alınmadığında ölü kabul edilmemelidir. Ölü gibi görülen böyle hastalar canlandırılmıştır.

Hipoterminin Genel Belirtileri Deride uyuşma, karıncalanma, his bozukluğu Derinin soğuması, renginin solması morarması Titreme vardır Kas hareketleri yavaşlar ısı düştükçe durur. Uyku eğilimi görülür. Nabız zayıflar ve yavaşlar Solunum yavaşlar Kalp ritmi bozulabilir. Dolaşım ve solunum durabilir.

İlk Acil Yardım : Bakımın iki amacı vardır. Vital fonksiyonları stabilize etmek, Daha fazla ısı kayıbını önlemek.

İlk Acil Yardım : Islak giysileri çıkarılır ve hasta kurulanır. Baş da dahil olmak üzere sıcak battaniyelerle her yeri kapatılacak şekilde örtülür. Battaniyenin üzerinden sıcak su şişeleri, doğada sıcak taş gibi maddeler koyarak vücut ısıtılır. Isıtmaya; beyin, kalp, karaciğer arasındaki bölgelerden başlanır. Kol ve bacaklar en son ısıtılır. Çünkü, ekstremite ısıtılmasıyla vazodilatasyon sağlanır ve o bölge kanlanır, ardından uç bölgeler tekrar soğuyup dolaşım aracılığıyla hayati organlara dağılacaktır.

İlk Acil Yardım : Hastanın çevresine bir rüzgarlık gererek konveksiyon yoluyla ısı kaybı önlenir. Masaj yapılmamalı ( travmatik etkiden ) Alkol verilmez ( vazodilatasyona neden olur ısı kaybı artar ) Ortamdan mümkün olduğunca çabuk uzaklaştırılır. Yaklaşık 20 oC oda ısısındaki ambulansa alınır. O2’e ihtiyaç varsa sıcak verilmelidir. Monitörize edilerek izlenir. Isıtılma sırasında kardiak aritmiler gelişebilir. İzlenerek ısıtma yapılmalı. İdeali hastanede yapılmalıdır. Hastane haberdar edilmelidir.

LOKAL SOĞUK YARALANMALARI Hızlandıran Etkenler : Soğuk veya rüzgardan tam olmayan izolasyon Sıkı giysi ve ayakkabı nedeniyle kısıtlı dolaşıma bağlı dolaşım bozulmasıyla Yorgunluk Kötü beslenme Alkol veya uyuşturucu kullanımı Hipotermi

FROSTNİP ( İmmersiyon Ayağı ) Ellerin ve ayakların soğuktan çatlayıp şişmesidir. Uzun süre soğuğa maruz kalma sonucu olur. Uzun süre soğuk su içinde kalma, avcı ve uzun yol yürüyen yayalarda gelişir. Cilt ve daha derin dokular donmamıştır. Ağrılı olmadığından, hasta genellikle soğuk yaralanması olduğunun farkında değildir. Donan deri beyazlaşır ( mum gibidir )

İLK ve ACİL YARDIM Yüzük, saat, bilezik gibi takılar çıkarılır. Hasta soğuk ve ıslak ortamdan uzaklaştırılır. Sıcak ellerle ısıtılır, sıcak nefes üflenir. Soğuğa maruz kalan bölge kuru ve yün bir bezle sarılır ve ödemi önlemek amacıyla kalpten yukarı kaldırılır Ayaklarda ise ıslak çoraplar çıkartılır, yürütülmez. Ilık su içerisinde bekletilerek ısıtılır. Donan ayaklar üzerine bastırılmaz.

FROSTBİTE : Çok ciddidir.Dokular donmuştur.Donma hücrelerde kalıcı hasara neden olur. Hücre içindeki sıvılar kristalleşir. Elektrolit konsantrasyonunda değişikliğe neden olabilir. Frostbite, etkilenmiş dokunun sert donmuş hissi vermesiyle tanınabilir. Yüzeysel veya derin olabilir.Yüzeyel olanda sadece deri donmuştur. Derin olanda ise daha derin dokular donmuştur. Çoğu beyaz, sarı- beyaz veya mavi- beyazdır.

Donma Hafif donuklarda ilk yardım ; Ağır donukta ilk yardım ; hasta ılık yere götürülür, ayakkabı, çorap çıkartılır, el ve ayak kurutulur, sıcak hava üfleyerek nefesle veya koltuk altına sokularak ısıtılır Ağır donukta ilk yardım ; Donuk kısım sarıya veya maviye dönük renkte olur Bekleme sürecinde donan el veya ayak ılık suda bekletilir Kuru hava uygulanmamalıdır.                                   

İlk Acil Yardım Hasta soğuktan uzaklaştırılır. Islak veya sıkı tüm giysiler çıkartılır ve yaralı kısım gevşekçe, kuru, steril pansumanla korunur Doku asla ovulmaz. Buz kristalleri hücrelere daha fazla zarar verebilir. Frostbitli ayağın üzerine basması veya yürümesine izin verilmez. Sistemik hipoterminin belirtileri açısından kontrol edilir. Vital fonksiyonları destekleyip nakli yapılır.

Isıtma işlemi en iyi hastanede yapılmalıdır Isıtma işlemi en iyi hastanede yapılmalıdır.Gidecek durumda değilse ; 44.5 oC su içine daldırıp 25- 40 dak. bu ısıda bekletilir. Deri normal rengine dönünce bırakılır. Isıtılan bölge hareketsiz bırakılır. Yük verilmez. Yeniden donması önlenir. Donuğun ısıtıldıktan sonra taşınamayıp bekleyerek yeniden donmasından ziyade bekleyecekse don beklemesi daha iyidir. Sigara içirilmez vazokonstrükte eder. Dağda yara gerekirse tuzlu su ile yıkanır.