ROMATİZMAL HASTALIKLAR
ANKİLOZAN SPONDİLİT ROMATOİD ARTRİT OSTEOARTRİT
ANKİLOZAN SPONDİLİT VE TEDAVİSİ
VERTEBRAL KOLON Vertebral kolonun kronik, iltihabi bir hastalığı olup, ilk bulguları çoğunlukla bilateral olmak üzere, sakroilyak eklemlerden başlayan ve asendans bir gidiş izleyerek servikal bölgeye doğru uzanan romatizmal bir hastalıktır.
Ankiloz (füzyon) ve Spondylos (vertebral disk) anlamında Yunanca bir kelime, Prevalans etnik gruplara göre farklılık göstermekle beraber Avrupa’da %0.2-%2 arasında, Erkek /Kadın; 3/1, kadınlarda yavaş seyir, Başlangıç gençlik dönemi 20’li yaşlar AS hastalarının 1.derece akrabalarında prevelans % 10-30
Kronik, progresiv, etyolojisi bilinmeyen bir romatizmal hastalık Enflamatuvar, Özellikle sakroiliyak ve spinal eklemleri tutan, Kalça ve omuz gibi büyük eklemleri de tutabilen Zaman içinde ciddi postür bozukluğu ve deformitelere neden olarak fonksiyon bozukluğuna yol açan
Patoloji AS’de etkilenen yapılar eklem kapsülleri, intervertebral diskler ve ligamanların kemiğe tutunma yerleri (entesis), apofizer (kemik büyümesi) ve sakroiliak eklemlerin sinoviyasıdır. Entezit (şişlik) bölgeleri; simfisiz pubis, omurlar, iliak kanatlar, trokanterler, patella, kalkaneus, Bu bölgelerde inflamasyon (entezit), İyileşme ise YENİ KEMİK OLUŞUMU ve fibrozis ile gerçekleşir.
Omurgadaki belli başlı patoloji Sindesmofit oluşumudur. Sindesmofit; omurgada diski çevreleyen ligamanların kemikleşmesi ile oluşur. Omurgada kemik köprüler oluşur.
İnflamasyon Sinovyal eklemlerde gelişir. Faset eklemlerde tutulum oluşur. Özellikle erken dönem başlangıç Sakroiliak eklemlerin sinovya ile kaplı bölümünde ve iliak kanatta görülür.
Semptomlar BEL AĞRISI En erken ve en tipik belirti sakroiliak eklemlerde başlayan, yer değiştiren gluteal ağrı. Birkaç ay sonra iki taraflı ve sürekli olur. AS’li hastaların % 75’inde ilk klinik bulgu kronik inflamatuar bel ağrısı ve tutukluktur Sabah tutukluğu. Tutukluk sabah veya istirahat sonrası daha fazladır. 3 saate kadar sürebilir.
Göğüs ağrısı; - Torakal omurların tutulmasına - Kostovertebral, kostosternal, manubriosternal, sternoklavikuler bileşkelerdeki entezit alanlarının duyarlılığına bağlı olabilir. - Öksürük ve hapşırma ile artabilir.
İnflamatuar Bel Ağrısının Özellikleri 40 yaşından önce başlaması Sinsi başlangıç En az 3 aydır sürmekte olması Sabahları ve uzun dinlenmekle bel ağrısının artması Egzersiz veya hareketle ağrıda rahatlama
SINIFLAMA KRİTERLERİ AS KRİTERLERİ; Klinik kriterler Bileteral sakroilit + 1 klinik belirti veya 5 klinik belirtinin 4’ü AS tanısı koydurur 1.Bel ağrısı >3 ay,dinlenme ile rahatlamayan tarasik ağrı ve tutukluk. 2.İrit öyküsü 3.Bel omurlarında hareket kısıtlığı 4.Göğüs ekspansiyonunun kısıtlanması 5.Göğüs kafesinde ağrı Radyolojik kriter 1.Bilateral sakroilit
14 İnflamatuvar bel ağrısı Mekanik bel ağrısı Sabah tutukluğu İnflamatuvar bel ağrısı Mekanik bel ağrısı Sabah tutukluğu Genellikle uzun süreli Genellikle yok veya kısa süreli Ağrı/tutukluk maksimal olduğu dönem Geceyarısından sonra ve sabaha karşı Günün ilerleyen saatlerinde Egzersiz/aktivite Semptomları rahatlatır Semptomları kötüleştirir Süre Kronik Akut veya kronik Başlangıç yaşı 12-40 (pik yaş 26 ) 20-65 Radyoloji Sakroiliitis, Sindesmofitler Spinal ankiloz Osteofitler, İntradiskal daralma Vertebral dizilimde düzensizlik 14
Hastalığın ilk belirti ve bulguları başlangıçta “low back pain” ve disk patolojileriyle çok karıştırılır ve malesef bu nedenle de erken dönemde teşhis atlanır. Hastalar bel ağrılarından ve sabahları olan sertliklerden yakınırlar. Bazen kalçalara ve bacağa yayılan siyatalji tarzında ağrılar olur. Zamanla hastalığın ilerlemesi ile lumbal lordoz düzleşir, vertebral kolonun yukarı kısımlarının etkilenmesiyle torakal kifoz, kosto-vertebral eklem tutulumuyla çökük göğüs oluşur torakal compliance(hareketlilik) kaybolur,
Klinik Bulgular Sakroiliitis ve spondilitis Artrit (kalça,ayak bileği..vs) Entezit Spondilodiskit İlerleyen dönemlerde vertebral kırık Sekonder Osteoporoz
En çok kalça eklemi tutulumu olur. Entezitler en çok aşil ve plantar tendon insersiyosunda olur ve topuk ağrısına yol açar.
Eklem Dışı Bulgular Genel semptomlar: Bazı hastalarda ve özellikle JAS’te erken dönemde iştahsızlık, halsizlik, kilo kaybı ve düşük derecede ateş görülebilir Göz bulguları: Kardiyovasküler bulgular: Akciğer tutulumu: Böbrek tutulumu: Nörolojik bulgular
Hastalığın seyri bazen yavaş, bazen çok hızlı ve şiddetli, bazen de intermittan olabilir. Örneğin sadece sakro-ilyak eklem tutulumu olur ya da lumbal bölgeyi de içine alır. Burada kalabilir ya da servikale de sıçrar v.b.Tutulum daima bilateraldir.
Fizik Muayene Bulguları Sakroiliak eklem (SİE) hassasiyeti; Bel hareketlerinde – boyun hareketlerinde ve tutulan eklemlerde tutukluk
Göğüs ekspansiyonu; 4.interkostal aralıktan yapılan ölçümde maksimum zorlu ekspirasyonu takiben yapılan zorlu inspirasyon arasındaki fark ≥5 cm olması gerekir.
Torakal bölgenin tutulumu solunum fonksiyonlarının limitlenmesine ve hastalarda ciddi akciğer yetmezliklerine ya da pnömoni gibi hastalıklara neden olabilir. AS’li hastaların çoğu hastalık nedeniyle değil, hastalığın yol açtığı akciğer problemleri nedeniyle kaybedilir. Pulmoner fonksiyonları %50’den fazla azalmış kişilerde solunum desteği(fizyoterapi) veya mekanik ventilatör gerekir.
Postür analizi Sırt duvara dayalı, ayakta dik dururken ölçülen oksiput-duvar mesafesinin sıfır olması gerekirken, artmış olduğu görülür. Tüm omurga hareketleri giderek kısıtlanır ve lomber lordoz azalır, dorsal kifoz artar, göğüs ön duvarı düzleşir, karın öne doğru çıkar. Karın solunumu artar. Kalçada fleksiyon deformitesi oluşur. Hasta vücut ağırlık merkezini dengelemek için dizler hafif fleksiyonda durur.
Servikal bölgenin tutulumuyla servikal lordoz düzleşir ve nihayetinde vertebral kolon rijit bir C şeklini alır. Vertebral kolonun şeklinden dolayı baş anteriora tilt yapar(görüş alanı azalır), omuzlar protraksiyona gelir ve vücutta genel bir fleksiyon postürü hakim olur. Rijit vertebral kolona karşı kompansatuar bir mekanizma olarak hasta kalça ve dizlerini fleksiyona getirir. Bu da zamanla kalça ve diz eklemlerinde fleksiyon kontraktürlerinin oluşmasına ve ileri dönemde deformitelerin görülmesine yol açar. Hasta tekerlekli sandalye ya da yatağa bağımlı hale gelebilir.
Tedavi Amaç: Ağrı ve tutukluğun giderilmesi, Eklem hareketliliğinin korunması, Deformitelerin engellenmesi, Komplikasyonların önlenmesi Günlük yaşamın engellilik olmadan sürdürülmesinin sağlanması, olmalıdır.
Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Enflamasyonu ve ağrıyı gidermek olduğu kadar, hastanın normal yaşamını etkileyecek şekil bozukluklarını önlemek, omurganın hareket açıklığını, göğüs ekspansiyonunu korumak ve Günlük yaşantıyı kolaylaştıracak önlemlerin alınması ve hastanın bu konuda eğitilmesidir.
Egzersiz: Omurgaya yönelik özellikle spinal ektansör kas grubunu güçlendirme egzersizleri, fleksiyondan kaçınılmalı Postür egzersizleri, Göğüs ekspansiyonunu koruyucu solunum egzersizleri her gün düzenli yapılmalıdır. Yüzme, Tüm eklemlere EHA egzersizleri
Ankilozan Spondilitte Rehabilitasyon Prensipleri 1) Vertebral kolonun hareketliliğini sağlamak ve korumak, 2) Torakal kafesin hareketliliğini sağlayıp korumak ve pulmoner fonksiyonları geliştirmek, 3) Düzgün postürü korumak veya sağlamak.
Fizik tedavi yaklaşımlarını; hastalığı akut ve subakut/kronik dönemlere ayırarak inceleyecek olursak; AKUT DÖNEM: 1. Yatak Istırahati 2. Solunum Egzersizleri 3. Ağrı ve Spazm için: TENS Hot, Pack İnfraruj kullanılabilir
Kifoz ve kalça fleksiyon kontraktürünün önlenmesi için günde en az 15-30 dakika yüzükoyun yatma, Sert ve düz yatakta sadece boyun desteği sağlayacak ince bir yastık kullanarak uyuma, Otururken dik postürü koruma ve sportif aktiviteler önerilmelidir. Gerekli koşullarda boyunluk, baston gibi destekleyici yardımcı cihazlar kullanılabilir Başın fleksiyona gidişini engellemek için baş yada boyun altına ince bir yastık konmalıdır. Hasta yan yattığında baş yastığı başın laterale gidişini engellemeli ve nötral pozisyonu korumalıdır.
Yatak istirahatinin haricinde; hastalara yorulmamaları, nemli ortamlarda bulunmamaları, soğuktan ve rüzgârdan uzak durmaları, proteinden zengin bir diyetle beslenmeleri ve bol sıvı gıdalar ile vitamin almaları önerilir.
Göğüs Fizyoterapisi Solunum Egz. Postür Egz ile kombine solunum egz. Yorulmadan !!!!
Sıcak Uygulamalar Hot pack Direkt vertebral kolona değil !!!! Paravertebral uygulama !!! Soğuk uygulama tercih edilecekse lokal olarak sakroiliak ekleme ya da vertebral kolona
Masaj Spraine uğramış paravertebral kasları gevşetmek için masaj Bel altına yastık
Elektroterapi modalitelerinden yüzeyel etkili olanlar seçilmelidir Elektroterapi modalitelerinden yüzeyel etkili olanlar seçilmelidir.(TENS, EF0-100/90-100, DD)
Egzersizler Akut dönemdeki egzersizler sadece izometrik, aktif asistif yada vertebral kolonu zorlamayacak şekilde aktif olabilir. Yapılan hareketler fleksiyon postürünü artırıcı olmamalı, vertebral kolonun normal fizyolojik eğriliklerini devam ettirecek şekilde düzenlenmelidir.
SUBAKUT / KRONİK DÖNEM: Spazmı çözmek- kasları egzersize hazırlamak için: * Hot pack * İnfraruj * Kısa Dalga Diatermi * Parafin * US kullanılabilir.
Subakut dönemde de akut dönemde olduğu gibi torakal bölge, vertebral kolon, servikal bölge ve lumbal bölgenin hareketlerini arttırıcı, postürü koruyucu ve düzeltici egzersizlere devam edilmeli, ancak egzersizlerin şiddeti ve türü daha ileri düzeyde olmalıdır.
* Solunum egzersizleri Egzersiz programı: yukarıda yer alan uygulamalardan sonra egzersiz programlarına geçilir. * Solunum egzersizleri * Postür ve germe egzersizleri: tüm vücut segmentlerine özellikle de boyun ve torakal bölge için. Yine torakal kafesin hareketliliğini arttırmak için pektoral germe egzersizleri * Vertebral kolona yönelik egzersizler: gövdenin hareketliliğini sağlayan özellikle de gövdenin extansiyonunu ve dorsal vertebral kolonun rotasyonunu sağlayan egzersizler
* Kuvvetlendirme egzersizleri: Başta karın- sırt kasları ve gluteal kaslar olmak üzere zayıf kasları kuvvetlendirmeye yönelik egzersizler. * Alt ekstremite kaslarına germe egz: özellikle kalça flexorleri, TFL,hamstring kas gruplarında maximal elastikiyeti sağlamak için. * Bunların yanısıra baş ve boyun egzersizleri, genel spinal mobilizasyon egzersizleri ve suspansiyon egzersizleri de yararlı olur. İzometrik egzersizlere, ROM egzersizlerine de yer verilebilir.
ROMATOİD ARTRİT
Romatoid artrit (RA), bağışıklık sisteminin eklemlere saldırmasına yol açan kronik, enflamatuvar bir otoimmün bozukluk olarak tanımlanmıştır. Hastalık sıklıkla vücuttaki deri, kan damarları, kalp, akciğer ve kaslar gibi birçok eklem dışı dokuyu da etkilediği için sistemiktir.
ÖZELLİKLERİ Sıklıkla poliartiküler tutulum gösterir. Romatoid artriti diğer artrit formlarından ayıran semptomlar aynı anda birçok eklemin yumuşak dokusunun şişmesi ve enflamasyonudur (poliartrit). Eklemler her zaman simetrik olarak (bilateral) etkilenirler. Ağrı etkilenmiş eklemlerin kullanılmasıyla azalır ve genelikle sabahları 1 saatten fazla süre etkilenmiş tüm eklemlerde sertlik hissedilir. Bu sebeple, eklemler kullanıldıkça gün boyunca artış gösteren klasik osteoartrit ağrısıyla karşılaştırıldığında romatoid artritin ağrısı sabahları genellikle daha ağırdır ve gün boyu azalır.
Teşhis kriterleri Sabahları en az 1 saat süren (eklemlerde) sertlik 14 eklem veya eklem grubundan 3 veya daha fazlasının artrit (iltihaplanması) ve yumuşak dokusunun şişmesi El eklemlerinin artriti Simetrik artrit Belirli yerlerde deri altı (subkutanöz) nodüller (romatoid nodülleri) %95’den yüksek seviyede romatoid faktör Eklem aşınmasını (erozyonu) gösteren radyolojik değişikler Hücre sıvısında düşük potasyum Teşhis koymak için en azından dört kriterin bulunması gerekse de, çoğu hasta kriterlere uymasalar da tedavi edilirler.
Pannüs Eklem sıvısını üreten hücrelerin kontrolsüz bir şekilde çoğalması ile ortaya çıkan ve eklem boşluğunda meydana gelen iltihaptır. Pannüs belli bir zaman sonra söz konusu eklemin kıkırdak, kemik ve iskelet yapısını yok etmektedir
EKLEMLERDE MEYDANA GELEN DEJENERATİF DEĞİŞİKLİKLER 1) Aşırı synovial poliferasyon 2) Synovite dönüşüm 3) Eklem kartilajında yumuşama, 4) Kartilaj harabiyeti(destrüksiyonu)
5) Subkondral destrüksiyon eklemdeki subkondral destrüksiyondan sonra subkondral skleroz meydana gelir ve eklem dışındaki kemikte osteoporoz görülür. 6) Eklem ankilozu bazen bununla birlikte eklem kapsülü ve bağlarda harabiyet, yırtılma, atrofi,tendon-tendon kılıflarında harabiyet ve zaman zaman kopmalar; ileri formlarında ise eklemlerde subluksasyon, luksasyon ve dislokasyonlar.
Romatoid artrit eklem tutulumu-1 Özellikle el eklemlerinin tutulması önceliklidir. En çok tutulan eklemlerin başında; metakarpofalangeal (MKF), el bilekleri ve proksimal interfalangeal (PİF) eklemler gelir (%70-90). Dizler, dirsekler ve metatarsofalangeal eklemler % 60 oranında tutulur.
Romatoid artrit eklem tutulumu-2 Daha az sıklıkla, kalça, omuzlar, servikal bölgede C1 ve C2, TME tutulabilir. Dorsal ve lomber vertebraların, sakroiliak eklemlerin ve distal interfalangeal (DİF) eklemlerinin tutulması RA’te olağan değildir.
Eklem Bulguları Eklemlerde inflamasyonun üç kardinal bulgusu (ISI ARTIŞI, HASSASİYET, ŞİŞLİK) bulunurken kızarıklık görülmez. Kızarıklık varsa septik artrit veya gut artritinden şüphe edilmelidir. İnflamasyon eklemde ağrı, tutukluk ve hareket kısıtlılığına neden olur. Eklem çevresinde yumuşak doku şişlikleri (tenosinovit, bursit) olabilir.
Çevre kaslarda zayıflık, atrofiler, tendon gevşemeleri meydana gelir. Kas zayıflığına bağlı kas agonist-antagonist kas dengesinin bozulması Ligamanların gevşemesi ile eklem stabilitesi bozulur. EKLEMLERDE SUBLUKSASYONLAR
Düğme İliği Deformitesi DİF eklemi hiperekstansiyon
Düğme İliği Deformitesi PİF eklemleri kr inflamasyonu sırasında ekstensör başlık gerilir veya koparsa , eklem fleksiyonda yukarıya doğru yer değiştirir DİF eklemi hiperekstansiyon
Kuğu boynu deformitesi : (PIF eklemlerde hiperekstansiyonu, DIF eklemlerde fleksiyon)
Mekik Parmak PIF eklemlerdeki sinovite bağlı effüzyonlar ya da yumuşak doku kalınlaşmaları parmaklara fuziform görünüm kazandırır
Romatoid nodülozis Ellerde çok sayıda nodül ve akut intermittan sinovitis atakları
MKF eklemlerinin volar yüze doğru sublüksasyonları sonucu, parmakların ulnar tarafa kayması ile oluşan şekil bozukluğuna ULNAR DEVİASYON denir. Ulnar deviasyonu kompanse etmek için bilekte RADİAL DEVİASYON gelişir.
ROMATOİD EL Ulnar deviasyon splintleri: MKP eklemleri radiale çeker elin fonksiyonunu artırır
RA’de kullanılan ortezler (Ulnar deviasyon için): 71
ROMATOİD EL Kuğu boynu splinti: hiperekstansiyonu kısıtlarken fleksiyona izin verir
ROMATOİD EL Düğme iliği splinti: PIF eklemleri ekstansiyonda tutar
Statik Parmak Ortezleri 74
RA Eklem Dışı Tutulum Romatoid nodül Cilt tutulumu Göz tutulumu Kemik tutulumu Kas tutulumu Renal tutulum Akciğer tutulumu Kalp tutulumu Hematolojik tutulumu Nörolojik tutulum Enfeksiyon TÜM SİSTEMLER
Eklem Dışı Bulgular Romatoid nodül Cilt tutulumu Göz tutulumu Kemik tutulumu Kas tutulumu Renal tutulum Akciğer tutulumu Kalp tutulumu Hematolojik tutulumu Nörolojik tutulum Enfeksiyon
TEDAVİ Tedavi programının bireysel olarak düzenlenmesi gerekir. Tedavinin ana amacı inflamasyonun olabildiğince erken baskılanması ve fonksiyon kaybının olabildiğince önlenmesidir. İlk adım hastanın ve hasta yakınlarının hastalığı konusunda bilgilendirilmesidir. Hastaya uzun dönem tedavi ve takip gerektiği anlatılmalıdır.
Tedavi Non farmakolojik Fizik tedavi (aktif dönemde: SOĞUK uygulama) EGZERSİZ Farmakolojik
Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Amaç AĞRININ HAFİFLETİLMESİ, KASLARIN KUVVETLENDİRİLMESİ, Fonksiyonların düzeltilmesi, Dolaşımın desteklenmesi KONTRAKTÜRLERİN ÖNLENMESİDİR.
Hastalığın tedavisinde ilk iki yıl eklem hasarlarının oluşumunun engellenmesi açısından kritik bir önem arz eder. Bu dönemde yeterli tedavi sağlanamaz ise geridönüşümsüz değişikliklerin gerçekleşme olasılığı çok yüksek olur. Medikal tedavi mutlaka fizik tedavi ve rehabilitasyon ile desteklenmelidir.
Akut Evre (Aktif Evre) İnflame eklemler fonksiyonel pozisyonda istirahate alınmalıdır. Bu amaçla istirahat splintleri kullanılır. Böylece deformiteye neden olan kas ve ligaman dengesizliği önlenmiş olur.
Omuz eklemi 45o abduksiyonda yastıklarla desteklenmeli, Kalçalarda 5o’den fazla fleksiyona izin verilmemelidir. Dizler tam ekstansiyonda, Ayak bilekleri 90o’de nötral pozisyonda El bileklerini 25-30o ekstansiyonda, Parmaklar hafif fleksiyonda tutacak statik el-el bilek istirahat splintleri kullanılmalıdır.
Koltuk değneği, yürüteç, baston gibi yardımcı cihazlar önerilebilir. İlk aşamada izometrik egzersizler verilir. Ağrı ve inflamasyon geriledikçe pasif ROM egzersizlerine geçilir. Yoğun egzesiz önerilmez. İnflame ekleme soğuk uygulama (soğuk paketler, buz torbaları) önerilebilir. Analjezik amaçlı TENS uygulanabilir.
Subakut Evre İnflamasyon hafiflemiştir. Yüzeyel ısıtıcılar kullanılabilir. Yardımlı aktif ROM egzersizlerine geçilir. Gece splintlemesine devam edilebilir. İnflamasyon tamamen gerileyince aktif egzersizlere geçilir.
Kronik Evre Deformitelerin geliştiği evredir. Yumuşak doku kontraktürlerini geriletmek, eklem hareket genişliğini arttırmak amacıyla germe egzersizler önerilir. Egzersizden önce sıcak uygulama eklemin egzersize hazırlanması, analjezi sağlanması açısından önemlidir. Hidroterapi, su içi egzersiz uygulamaları yapılır.
OSTEOARTRİT VE TEDAVİSİ
Eklem kıkırdağından başlayıp, eklemlerde mekanik aşınmaya ve dejenerasyona yol açan kronik bir eklem hastalığıdır.
LİTERATÜRDEKİ İSİMLERİ ARTROZ DEJENERATİF ARTRİT
Yavaş bir ilerleme gösterir ve öncelikle ağırlık taşıyan eklemlerde oluşur.(kalça, diz, vertebral kolonda servikal ve lumbal bölge) GONARTROZ…. EN SIK GÖRÜLEN
Patolojisi Osteoartrit oluşumunda mekanik, metabolik ve iltihabi faktörler birlikte rol alır. Mekanik ve metabolik faktörlerin etkisiyle iltihabi reaksiyonun gelişmesi şöyle açıklanabilir: 1- Osteoartrit eklem kıkırdağından başlar.(Synovia’dan değil)
2-Yaşlılıkla birlikte difüzyonla beslenen kıkırdak dokunun beslenmesi bozulur ve hassaslaşan ve yapısı bozulan kıkırdaktan bazı parçalar eklem aralığına düşer.
3-Bu olay yabancı cisim reaksiyonuna neden olur ve bölgeye lizozomal enzimler serbestleşir. İltihabi bir reaksiyon başlar ve şişlik meydana gelir. Eklem içi sıvı miktarında artış görülür(sıvının vizkozitesi ve yoğunluğu değişir)
4-Sıvı artışı ve şişliğin etkisi ile eklem kapsülüne bir baskı olur ve bu sekonder olarak kapsülün dolaşımını etkiler. Sürtünme katsayısı artar ve eklem kıkırdağının beslenmesi tamamen durur. Eklem sertliği gelişir.(synovial sıvı artışından, kapsüler ligament sertliklerinden ve spazmdan kaynaklanır)
5- Kıkırdaktaki gelişmeler nedeniyle serbest sinir uçları uyarılır ve ağrı oluşur.(bazı vakalarda ağrı başlangıçta bu kadar belirleyici olmayabilir)Genelde aktiviteyle artar, inaktiviteyle azalır ve giderek daha sürekli bir hal alır.
Bu ağrı çevre kaslarda spazmlara yol açar ve immobilizasyona bağlı bir limitasyon ve ileride de kontraktür gelişebilir. İmmobilizasyonun ve kullanmama sonucu atrofi gelişmesi kaçınılmazdır. Ancak eklemin lokal bir hasarı olduğu için sistemik bulgular görülmez. Sistemik bulguların görülmesi başka bir hastalığı düşündürür.
Palpasyonla bakıldığı zaman eklemde bir hassasiyet farkedilir Palpasyonla bakıldığı zaman eklemde bir hassasiyet farkedilir. Erken dönemdeki sertlik yerini yavaş yavaş ankiloza bırakır. Nedeni de eklem içindeki kanamanın ve diğer sıvıların Ca iyonları ile dolmasıdır. Ankilozun haricinde krepitasyonlar ve subluksasyonlar da osteoartritli bir eklemde görülebilecek komplikasyonlardandır.
En sık hangi eklemler tutulur? Eller (DIP, PIP, 1. CMC) Omurga (Faset eklemler) Ağırlık taşıyan eklemler (KALÇA, DİZ, 1. MTP)
SEMPTOMLAR AĞRI (Hareketle artıp istirahatle azalır,hastalık ilerledikçe gece ağrısı da olur, Ağrı periartiküler yapılardan ve kıkırdak dış katmanından kaynaklanır) TUTUKLUK (30 dakikadan az) ŞİŞLİK VE DEFORMİTE KREPİTASYON (eklem yüzeyi kıkırdak kaybı) EKLEM HAREKET KISITLILIĞI SİNİR BASISI (omurgada) KİLİTLENME 99
Bulgular Palpasyon ile hassasiyet Pasif hareketle ağrı Krepitasyon Hareket kısıtlılığı Deformite-subluksasyon 100
Eklemlere göre OA özellikleri KALÇA tutulumunun belirtileri sinsi başlangıçlı ağrı ve karakteristik topallamadır. Ağrı sıklıkla kalçanın dış tarafında, kasıkta veya uyluğun iç kısmında hissedilir. Obturator sinirin dalları aracılığıyla dizlere yayılabilir. Eklem çevresindeki kaslarda atrofi Antaljik yürüyüş 101
ELLER-DİF ve PİF eklemler DİF eklemlerdeki kemik nodüller Haberden nodülleri, PİF eklemlerdekiler Bouchard nodülleri olarak adlandırılır. Heberden nodülleri kadınlarda erkeklere göre 10 kat fazla görülür. 102
1.KMK eklem tutulumu (rizartroz): Başparmak kökünde lokalize ağrı ve hassasiyet ile birliktedir. Eklem kare görünümü alabilir. Hareket sıklıkla kısıtlı ve ağrılıdır. 103
Baş parmak spika splinti kullanılan durumlar: CMC eklem Osteoartriti RİZARTROZ De quervain tenosinoviti 1MKF ulnar kollat. lig yaralanması
1.MTP eklem tutulumu (Hallux Rigidus): Başlangıç genellikle sinsidir. Yavaş progresyon gösteren ağrı ve şişlik vardır. Eklem konturu düzensizdir, palpasyonla hassas olabilir. 105
106
Halluks valgus 107
Diz Tutulumu (Gonartroz) İstirahatle azalan hareketle artan diz ağrısı, aktif dönemde sinovit,şişlik Krepitasyon, EHA kısıtlılık, Quadriseps kasında atrofi 108
109
OMURGA TUTULUMU Spondiloz (spondylosis), spondiloartroz: Ağrı ve tutukluk spinal OA’in karakteristik belirtileridir. En sık servikal ve lomber omurga tutulur. Sinir köklerinin eklem aralığında daralma veya osteofit formasyonu sonucu olarak kompresyonu radiküler ağrıya yol açar. 110
Cervical bölgede de vertebral arterin sıkışması ile vertebro -baziler arter yetmezliğinde görülen semptom ve bulgular ortaya çıkar. En sık sersemlik,vertigo ve başağrısı olmak üzere senkop ve diplopi yakınmaları görülebilir.
GÖRÜNTÜLEME RADYOGRAFİ: Radyografik görüntüler karakteristiktir, diğer görüntüleme yöntemlerine nadiren ihtiyaç duyulur. Temel özellikler; Eklem aralığında daralma, Subkondral kemik sklerozu, Subkondral kistler, Eklem kenarlarında osteofitlerdir. 112
113
1.KMK eklemde eklem aralığında daralma, Osteofitler ve skleroz artışı-RİZARTROZ 114
115
Kalça Osteoartriti; üst kısımda kıkırdak dokusu kaybı, Femur başında osteofitler (ok), destekleyen kemik doku (açık ok) 116
Osteoarthritis of the knee with asymmetric wear (predilection towards medial compartment due to increased loads), osteophyte formation (arrows) and subchondral sclerosis (underlined on lateral compartment) 117 http://anatome.ncl.ac.uk/tutorials/knee/text/page12.html
İntervertebral osteokondrozis- İnterveretbral disk aralığında daralma ve reaktif skleroz. osteofitler,vakum fenomeni 118
destrüksiyonu osteoartrit 1. KMK eklem destrüksiyonu osteoartrit 119
120
ARTROSKOPİ Kemik değişiklikleri belirgin hale gelmeden çok önce kıkırdak hasarını gösterebilir. Hastanın semptomları başka bir hastalığa bağlı olsa bile fibrile kıkırdak görüntüsü hekimi OA tanısına yönlendirerek diğer hastalığın atlanmasına yol açabilir. Artroskopi tanısal amaçlı kullanılacaksa bulgular dikkatle değerlendirilmelidir. 121
122
123
Değerlendirme
Osteoartrit bulgusu yok Diz O.A’in Radyografik Şiddetini Belirlemek İçin İleri Sürülen Kellgren-Lawrance Evreleme Kriterleri Evre O.A’in Şiddeti Radyografik Bulgu yok Osteoartrit bulgusu yok 1 şüpheli Minimal Osteofit önemi şüpheli değil 2 minimal Belirgin Osteofit, Değişmemiş Eklem Aralığı 3 orta Eklem Aralığında Orta derecede Daralma 4 Şiddetli Eklem Aralığında İleri Derecede Azalma
TEDAVİ OA tedavisinde amaç Hastanın ağrılarını kontrol altına almak, Fonksiyonel yetersizlikleri gidermeye çalışmak Hastanın yaşam kalitesini yükseltmek Bunları gerçekleştirirken tedavilerin yan etkilerinden mümkün olduğu kadar hastayı korumak gerekir 126
Tedavi Seçenekleri Eğitim ve koruyucu önlemler Fizik tedavi ve egzersiz Sistemik ilaç tedavileri İntra-artiküler ilaç tedavileri Topikal ilaç tedavileri Yardımcı aletler (ortez, ayakkabı ve yürüme cihazları) Hidroterapi ve kaplıca tedavisi Cerrahi tedavi 127
1- EĞİTİM VE KORUYUCU ÖNLEMLER Osteoartritin risk faktörlerinin bilinmesi ve onlardan korunulması gereklidir. Böylece OA’nın insidansı azalmış, yaşam kalitesi daha da iyileşmiş olacaktır. Özellikle kilo verilmesi… 128
OA’de korunma prensipleri 3 temel başlık altında incelenebilir: birincil korunma sağlıklı kişilerin OA’dan korunması; ikincil korunma OA’nın erken veya olası asemptomatik döneminde korunma; üçüncül korunma yerleşmiş OA’da fonksiyonel bozukluk ve yetersizliklerden korunmadır. 129
Vücudun aktiviteleri sırasında vücut ağırlığının yaklaşık 3 katına kadar ağırlık diz ve kalçalara yüklenmektedir. Diz OA’inin vücut ağırlığıyla ilişkisi kalça OA’ine göre daha fazladır. Kilo kaybetmenin OA riskini azaltacağı ve kilo almanın OA riskini artıracağı literatürde belirtilmektedir 130
HASTA EĞİTİMİ VE KORUYUCU ÖNLEMLER 1. Basamak : Hasta eğitimi 2. Basamak : koruma a. Kişiye yönelik Uzun süre aynı postürde kalmamaları Aktiviteler sırasında doğru pastürü sağlama Ağrı varken kasları çok kullanmamak Rom ve kas gücünün sürdürülmesi Aşırı kiloların verilmesi Uygun spor seçimi Ayakta veya oturarak çalışırken, doğru veya hatalı durulması halinde omurgalara ve diksklere binen yük
b. Çevreye yönelik Ev dizaynı Boston kullanan denge problemli hasta için bütün eşiklerin kaldırılması Uygun genişlikte ve sürgülü kapılar. Mobiliteyi engellemeyen oda genişliği ve uygun mobilya seçimi Kaygan olmayan ve aynı seviyede olan yer döşemeleri Klozet yükselticisi Klozet ve küvet kenarlarına monte edilmiş barlar Uygun yatak seçimi Koridor ve merdiven girişlerinin iyi aydınlatılması
2-EGZERSİZLER Aerobik Egzersizler Eklem Hareket Açıklığı egzersizleri Güçlendirme Egzersizleri - izometrik - izotonik - izokinetik Propriosepsiyon egzersizleri 133
Akut inflamasyonlu veya belirgin eklem şişliği olan durumlarda, egzersiz yapmak için akut inflamasyon dönemi geçinceye kadar beklemek uygun olacaktır. 134
TERAPATİK EGZERSİZLERDE DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN KURALLAR Egz. Sonrası 1 saati geçen aşırı rahatsızlık olmamalı. Günde en az 2 kez yapılmalı. Egzersiz öncesi ağrı azaltılmalı, gevşeme sağlanmalı. Sert zemin üzerinde yapılmalı. Yavaş yapılmalı. Egzersiz sırasında nefes tutulmamalı. Akut ve kronik durumlarda uygun egzersiz seçilmeli.
3- FİZİK TEDAVİ YÖNTEMLERİ Fizik tedavi yöntemleri OA’nın tedavi programı içerisinde önemli bir yer tutar. Bunların en büyük avantajları sistemik yan etkilerinin hemen hemen olmamasıdır. Fizik tedavi ile ağrı ve sertlik azalmakta, kas spazmı hafiflemekte, eklem çevresi yapılar güçlenmektedir. Böylece hastanın fonksiyonel kapasitesi artmakta ve yaşam kalitesi yükselmektedir. 136
4- KAPLICA TEDAVİSİ Termomineral su banyosu ve peloid uygulamalarında vücut sıcaklık artışıyla kaslarda refleks relaksasyon ve ağrı inhibisyonu ortaya çıkar. Kollagen dokunun esnekliği artmaktadır. Ağırlıksızlığın etkisi ile de relaksasyon olmakta ve kaldırma kuvveti ile hareket kolaylaşmaktadır Sıcak ve soğuk uygulamaların uzun sürede antiinflamatuar etkileri vardır. Termomineral suların bazı kimyasal komponentleri de bu etkiye katkıda bulunur. 137
5- MEDİKAL TEDAVİ OA tedavisinde ilk seçilmesi gereken ilaç tam doz asetaminofendir (parasetamol). Antienflamatuar etkisi yoktur. Yan etkisi az ve fiyatı düşüktür. Sonra NSAI ilaçlar verilebilir. 138
6. ORTEZ VE YARDIMCI CİHAZLAR Amaçlar Kas zayıflıklarında stabilizasyon Kas imbalansını, eklem kontraktür ve deformitelerini önleme Enflamasyonda ağrıyı azaltma ve iyleşmeyi hızlandırma Hareket paternlerini düzeltme Üst Extremite Ortezleri 1. DIP yüzük splintler 2. 1. MKP statik baş parmağı splinti kısa opponens splinti uzun opponens splinti 3. El bileği El bileği statik splinti Cervical Bölge Ortezleri Cervical yastık Philedelphia collar Spinal Ortezler Lumbosacral korseler Thoracolumbasocral korse Lumbosacral ortezler (knight) Thoracolumbasocral ortezler Taylor korse
ALT EXTREMİTE ORTEZLERİ - Hallux Valgus Gece ateli Parmak arası makara Uygun ayakkabı - Hallux rigidus uygun ayakkabı (Rocker Bar, Sach Topuk) - MT baş nasırları, metatarsalji uygun ayakkabı seçimi - Ağrılı ayak için patellar tendon destekli AFO - Genu varum lateral topuk kaması Gemu valgum medial topuk kaması - Ağır gonartrozda isveç kilitli knee cage supracondiler KAFO - Patella femoral OA Patellanın medial kısmını bandajlama - Diz Flex kontraktürü Flexionda kilitli metal KAFO - Coxaartrozda 1 cm’den fazla bacak uzunluğu farkı topuk taban ilaveleri - Denge problemleri Walker, Baston
Romatoid artrit eklem tutulumu-1 Özellikle el eklemlerinin tutulması önceliklidir. En çok tutulan eklemlerin başında; metakarpofalangeal (MKF), el bilekleri ve proksimal interfalangeal (PİF) eklemler gelir (%70-90). Dizler, dirsekler ve metatarsofalangeal eklemler % 60 oranında tutulur. HATIRLAYALIM!!!
hatırlayalım!!! OSTEOARTRİT En sık hangi eklemler tutulur? Eller (DIP, PIP, 1.CMC) Omurga (Faset eklemler) Ağırlık taşıyan eklemler (KALÇA, DİZ, 1. MTP) hatırlayalım!!! 143
OSTEOARTRİT ELLER-DİF ve PİF eklemler DİF eklemlerdeki kemik nodüller Haberden nodülleri, PİF eklemlerdekiler Bouchard nodülleri olarak adlandırılır. Heberden nodülleri kadınlarda erkeklere göre 10 kat fazla görülür. 144
Romatoid artrit eklem tutulumu-2 Daha az sıklıkla, kalça, omuzlar, servikal bölgede C1 ve C2, TME tutulabilir. Dorsal ve lomber vertebraların, sakroiliak eklemlerin ve distal interfalangeal (DİF) eklemlerinin tutulması RA’te olağan değildir.