Klinik psikiyatri uygulamasında koruyucu yaklaşımlar
Amaç Klinik psikiyatri uygulamasında koruyucu yaklaşımların yerini ve sınırlarını tartışmak
Duygu Davranış Düşünce
Childhood and early influences Social Position Occupational status Childhood and early influences Income, wealth Education Common mental disorders (neurotic conditions) Physical illness Stressful life events Lack of supportive social networks Work circumstances Other known factors Biological and other unidentified factors Melzer 2004
Sorunun kaynakları Medikal modelin ağırlığıtedavi edici hekimliğin baskınlığı
Sorun… Psikiyatrik hizmetin tümünün tedavi edici uygulamalara indirgenmesi, Risk etkeni ile karşılaştıktan sonra henüz bir ruhsal yanıt oluşmadan, erken dönem belirtiler süreğenlik kazanmadan yapılması gereken uygulamaları geriye itmiş görünüyor
İlaç tedavisi ekonomik…kolay… Hastalıkların oluşumunu sağlayan, etkileyen, tetikleyen, hazırlayıcı etkenlerin yeterince irdelenmemesi, önemsenmemesi…
İlaç endüstrisinin çok yönlü etkisi ve belirleyiciliği
Toplum tabanlı sağlık hizmetlerinin bir kavram ya da model olarak tercih edilmemesi Sağlık politikasının temel tercihleri
Tıp eğitiminin genel yapısı içinde koruyucu-sosyal tıp kavramının gereken ilgiyi görmemesi…
Koruyucu hekimlik… Koruyucu psikiyatri…
Ruh sağlığı sorunu olan bireylerin yaşam kalitesinin arttırılması Tüm toplumda ruh sağlığının iyileştirilmesi Ruh sağlığı sorunlarının önlenmesi Ruh sağlığı sorunu olan bireylerin yaşam kalitesinin arttırılması Ruh sağlığı sorunlarının insidansının azaltılması
Koruyucu hekimliğin ilkeleri enfeksiyon hastalıklarına karşı sürdürülen mücadele sürecinde geliştirilmiş
Koruyuculuk nedir? Etkenle teması önlemek Duyarlı kişinin direncini artırmakaşılama birincil korumahastalıkerken tanı erken girişim uygun tedavi
Etkenkonakçıçevresel Etkenler arasındaki etkileşim… Etken ile girilen ilişki Etkenin kaynakları
ÇEVRE Dış güçlerin tümü BİREY Yaş, cinsiyet, meslek vs. ETKEN Canlı, cansız…
Neleri amaçlar? Kısa sürede iyileştirme Komplikasyonları önleme Yeti yitimi oluşumunu önleme Hastalık şiddetini azaltma Rehabilitasyon
İkincil (sekonder) koruma Birincil (primer) koruma İkincil (sekonder) koruma Üçüncül (tersiyer) koruma
PrimerÖnleme Sekonder Tedavi Tersiyer Sürdürüm
Birincil koruma sağlığın daha iyiye götürülmesi İkincil Koruma Erken tanı Uygun tedavi
Önleme (Prevention) Bu kavramın ilk tanımlanması 1957 yılında Kronik hastalıklar Komisyonu tarafından (ABD’de) [primer-sekonder-tersiyer]…
Niçin önlemek gerekiyor? İşlevsellikte kayıp-yeti yitimi Damgalanma-ayrımcılık Aile üzerindeki etkiler Toplumsal rollerinde yaşanan değişimler…
Brincil-ikinci-üçüncül koruma aşamaları birbirinden bağımsız değil.
Koruma.. Evrensel (Üniversal) önleme Genel sosyal politikalar-evrensel düzeyde programlar Seçici (Selected) önleme bireyler ya da alt gruplara yönelik-toplumun geri kalanlarından daha fazla ruhsal bozukluk geliştirme yönünden risk taşıyan gruplar Endike-İndirgenmiş (İndicated) önleme yüksek riskli gruplar
İkincil koruma yinelemeleri ve alevlenmeleri önleme, hastalığı başlamadan önleme, hastalığa bağlı ruhsal, zihinsel ve davranışsal sorunları önleme anlamında…
hastalıkların sıklık ve yaygınlığını azaltmayı amaçlayan yaklaşımlar... Özgün tedavi yaklaşımlarını ve stratejilerini içerir.
hastalık sürecine müdahalenin “testi” kırılmadan önce yapılması
20 yüzyılın ikinci yarısında öncelikli temel koruyucu yaklaşım erken tanı… Erken tanı koymanın olumlu sonuçları Erken tanının geliştirilmesi….
Erken tanı için gerekenler… Eğitim Düzenli muayene Tarama çalışmaları
Sorular…
Sorular… Psikiyatrik bozuklukların erken tanısı gerekli mi? Gerekli ise eğer akılcı mı? Ekonomik mi? Erken tanı olanaklı mı? Hangi bozukluklar “erken tanı” açısından öncelikle olmalı, Hangi grup(lar) hedeflenmeli…
Ruhsal bozuklukların “aşı”sı var mı? Neler “aşı” olabilir? Exposure? Hazırlıklı olma? … İlaçlar???
Koruyucu yöntemler… İlaçlar Krize müdahale Stresle başa çıkma Psikoterapi IPT BDT Diğer
İkincil koruma… Hastalıkların standart tedavilerinin yapılabilmesi Zamanında tedaviye ulaşabilme Zamanında tedaviye başlayabilme
Standart tedavi komplikasyonları ve komorbid bozuklukları da engellemeyi içeriyor Bu kavramların evrensel düzeyde araştırmacıların ilgi alanına yeterince girmediği bir çok kez vurgulanıyor
RİSK ETKENLERİ ve KORUYUCU ETKENLER Risk ve koruyucu etkenler biyolojik, psikolojik ve sosyal nitelikli olabilir [bireysel, ailesel, topluluksal, kültürel kaynaklı olabilir]
RİSK ETKENLERİ genetik duyarlılık toplumsal cinsiyet düşük doğum ağırlığı nöropsikolojik defisitler kronik fiziksel hastalık varlığı yoksulluk
RİSK ETKENLERİ düşük zeka düzeyi çocukluk döneminde istismar ve ihmal şiddetli evlilik sorunları ana baba suçluluğu annede ruhsal hastalık varlığı şiddet eğitim yetersizliği
KORUYUCU ETKENLER entelektüel düzey zeka olumlu mizaç özellikleri sosyal destek sistemleri dinsel etkiler aile yapısı
KORUYUCU ETKENLER ana baba diğer bireyler arasında destekleyici ilişkilerin varlığı, bağlılık aile içi rol paylaşımında denge ve nitelik, aile içi dinamiklerin düzeyi okullaşma, okul olanaklarının düzeyi sağlık sistemine ulaşmanın kolaylığı sosyal dayanışma
Neler önemli? Hızlı tanı koyma tanısal tarama ölçekleri İlk değerlendirme-ilk görüşme önemli Hızlı değerlendirme-hızlı karar Hekimin eğitimi-eğilimi Sosyal güvencenin varlığı ve sınırları Ekonomik sorunlar Sağlık sisteminin niteliği-örgütlenme biçimi Sağlık sistemine ulaşılabilirlik-ulaşılan nüfus Sağlık sistemini kullanma oranı
Ruhsal hastalığı önlemede problem çözme becerileri Erken müdahale Grup bilişsel terapi uygulamaları Okul tabanlı projeler Kısa süreli psikoterapiler…
Sık görülen psikiyatrik durumlara odaklanmak depresyon, intihar, şiddet, madde kullanımı vs.
Disiplinler-sektörler arası işbirliği
Koruyucu yaklaşımın formülü İnsidans (sıklık) +Organik etkenler+stres+sömürü (istismar) başa çıkma becerileri+kendilik saygısı+destek grupları Carter Commision On Mental Health (Albee 1988)
Koruyucu etkileri güçlendirmek Risk etkenlerini azaltmak Bireyleri güçlendirmek Toplumları güçlendirmek Yapısal sorunları azaltmak