Prof Dr Süheyla Ünal Psikiyatri AD

... konulu sunumlar: "Prof Dr Süheyla Ünal Psikiyatri AD"— Sunum transkripti:

1 Prof Dr Süheyla Ünal Psikiyatri AD
Toplum ruh sağlığı Prof Dr Süheyla Ünal Psikiyatri AD

2 Hedefler Ruh hastalıkları için risk ve koruyucu etkenleri sıralamak
Birincil, ikincil ve üçüncül korumayı tanımlamak Birincil, ikincil, üçüncül korumada söz konusu olan girişimleri saymak “Döner kapı” olgusunu engellemek için yapılması gerekenleri sıralamak

3 Ruh sağlığı Kişinin kendi kendisiyle, çevresini oluşturan kişilerle ve toplumla barış içinde olması, sürekli denge, düzen ve uyum sağlayabilmek için gerekli çabayı sürdürebilmesi Gerilim ve anksiyeteyi kontrol edebilmesi Yaşamın gerektirdiklerini karşılayabilmesi

4 Ruhsal hastalıklar Yüksek yaygınlık oranları Kronikleşme eğilimleri
Tedavi güçlükleri ile bir toplum sağlığı sorunudurlar

5 Ruhsal hastalıkların yaygınlığı
Dünyada en çok yeti yıkımına neden olan on hastalıktan beşi ruhsal kaynaklıdır Birleşmiş Milletler Raporları’na göre, yeryüzünde 450 milyon kişi halen bir ruhsal veya nörolojik hastalıkla mücadele etmektedir

6 Ruhsal hastalıkların yaygınlığı
Birçok ülkede yapılan toplum taramaları, ruhsal hastalıkların sanılandan çok daha yaygın olduğunu göstermektedir ABD’de, çocukların %12’sinde, erişkinlerin %15’inde bir ya da birden çok psikiyatrik bozukluk saptanmıştır DSÖ raporlarına göre 2020 yılında en sık görülen hastalık “depresyon” olacaktır

7 Ruhsal hastalıkların yaygınlığı
Türkiye Ruh Sağlığı Profili sonuçlarına göre, ruhsal hastalıklar toplumun %17.2’sinde görülmektedir Polikliniklere başvuran hastaların %20-40’ı ruhsal sorunlar taşımaktadır (şizofreni, depresyon, alkol ve madde bağımlılığı, zeka geriliği gibi)

8 Ruhsal hastalıkların yaygınlığı
Tüm ruhsal sorun ve bozukluklar genellikle kadınlarda erkeklere göre daha yaygın Tüm ruhsal bozukluklar evli kadınlarda evli erkeklere göre daha yaygın Yaş arttıkça ruhsal sorun ve bozuklukların yaygınlığı artmakta

9 Ruhsal hastalıkların yaygınlığı
Ruhsal bozukluk yaygınlığı kırsal kesimden kente doğru gidildikçe artış göstermekte Düşük sosyoekonomik kesimlerde daha yaygın Öğrenim görmemiş kişilerde daha yüksek yaygınlık oranları bulunmakta

10 Yaygınlık artışının toplumsal nedenleri
Hızlı toplumsal, ekonomik ve kültürel değişimler, fiziksel çevredeki değişimler Aile yapısında değişme, toplumsal iletişim ağındaki çözülme, bireycileşme İç ve dış göç, kentleşme sorunları, toplumsal dayanışmanın bozulması, artan stres etkenleri ve örselenme yaşantıları

11 Hastalığın ve sağlığın belirleyicileri
İnsanlar fiziksel, biyolojik ve sosyal bir çevre içinde yaşarlar Çevrelerindeki faktörlerden etkilenirler ve çevrelerini etkilerler Kişileri hastalıklardan korurken ve hastaları tedavi ederken bu faktörlerin de göz önünde bulundurulması gerekir

12

13 Sosyal çevre Kişilerin eğitimleri, gelir düzeyleri, sosyal statüleri, inanışları değer, tutum, motivasyon, kendi kavramları, grup dinamikleri, medya, toplumun genel yaşam tarzı, hastalanmalarını, sağlık hizmetlerinden yararlanmalarını, hastalıklardan korunmalarını, tedavi uygulamalarını etkiler Kültürüne ve beklentilerine uygun olmayan hizmetleri kullanmazlar

14 İnsan-Çevre ilişkisi Çevredeki olumsuz faktörler düzeltilmeden hastalıkların kontrol edilmeleri mümkün olamaz Çevrenin biyolojik, fizik ve sosyal olarak tüm kapsamıyla ele alınarak olumlu hale getirilmesi önem taşımaktadır

15 İç ve dış etmen lerin başarılı uyumu..
Genetik Beden yapısı Bağışıklık sistemi Sinir sistemi Endokrin sistem Kişisel stres Huy (mizaç) SAĞLIK İç ve dış etmen lerin başarılı uyumu.. Sosyo-ekonomik durum Ekolojik çevre Eğitim düzeyi Çalışma koşulları Özel yaşam biçimi Toplumla bütünleşme İÇ SİSTEM DIŞ SİSTEM Biyolojik ve psikolojik Toplumsal, ekonomik yapı ögeleri ve kültürel ögeler

16 Sağlığın korunması Bir ailedeki hasta, o ailenin düzenini ve ekonomik durumunu bozduğu gibi diğer aile bireyleri üzerinde psikolojik, sosyal sorunlara neden olabilir Hasta kişiler işgücünde azalmaya ve sağlık harcamalarında artışa neden olarak toplumun genelini etkileyebilir

17 Sağlığın geliştirilmesi
Sağlık, fiziksel kapasiteyi olduğu kadar, sosyal ve kişisel kaynakları da vurgulayan pozitif bir kavramdır. Sağlıklı yaşam ve davranış değişikliği için, eğitim, örgütsel, ekonomik ve çevresel desteklerin bileşimini gerektirir Sadece sağlık sektörüne ait bir sorumluluk değildir Sağlıklı yaşam tarzlarının kabulü ve uygulamasına ilişkin bir genel süreçtir

18 Sağlığın geliştirilmesi
Ottawa Şartında sağlığı geliştirme; “İnsanların sağlıkları üzerinde kontrol gücüne sahip olma ve sağlıklarını geliştirme kapasitesine sahip olma süreci” olarak tanımlanmaktadır. Tam olarak fiziksel, mental ve sosyal anlamda iyi olma halini sağlayabilmek için; birey veya grup, isteklerinin farkında olabilmeli, isteklerini tanımlayabilmeli, çevreyi değiştirebilmeli ve uyum sağlayabilmelidir.

19 Sağlığın geliştirilmesi
Sağlığı geliştirme politikaları tek bir sağlık sorununa odaklı kurgulanmamaktadır. Eğitim, toplumsal kalkınma, politika, yasal düzenlemeler, bulaşıcı hastalıklardan korunma-yaralanmalar-şiddet-ruh sağlığı sorunları-süregen hastalıklar konusunda herkes için “eşit” yaklaşımlar önerilmektedir

20 Toplum Sağlığı Kavramı
Toplumların sağlık düzeylerini yükseltmede pek çok kişinin rolü ve sorumluluğu vardır Toplum Sağlığı Kavramı öğretmenler ana-babalar din görevlileri yöneticiler komşular muhtarlar polisler planlamacılar

21 Sağlığın korunması Bireylerin hasta olmalarını engellemek için yapılan hizmetler bütünü Kişileri hastalıktan korumak (birincil koruma) Birincil korunmanın amacı hastalık ortaya çıkmasını önlemek, risk faktörleri ve hastalık insidansını düşürmektir. Erken tanı ve tedavi (ikincil koruma) Sakatlıkların en aza indirilmesi (üçüncül koruma)

22 Sağlığın korunması Evrensel önleme Genel sosyal politikalar-evrensel düzeyde programlar Seçici önleme bireyler ya da alt gruplara yönelik-toplumun geri kalanlarından daha fazla ruhsal bozukluk geliştirme yönünden risk taşıyan gruplar İndirgenmiş önleme yüksek riskli gruplar

23 Önlemek niçin gerekli? İşlevsellikte kayıp-yeti yitimi
Damgalanma-ayrımcılık Aile üzerindeki etkiler Toplumsal rollerinde yaşanan değişimler

24 Koruyucu hekimlik Kısa sürede iyileştirme Komplikasyonları önleme
Yeti yitimi oluşumunu önleme Hastalık şiddetini azaltma Rehabilitasyon

25 Toplum ruh sağlığı Tüm toplumun ruh sağlığını iyileştirmek Ruh sağlığı sorunlarını önlemek Ruh hastalıkları yaygınlığını azaltmak Ruh sağlığı sorunları olanların yaşam kalitelerini arttırmak Birey ve bireyin etkileşimde bulunduğu çevreye ilişkin psikiyatrik hizmetleri geliştirmek

26 Birincil koruma  Sağlığın daha iyiye götürülmesi
Stresle başa çıkmanın ei stresi kaynağında yok etmek. Erken teşhis ve tedavi süreçleri BİRİNCİL KORUMA İKİNCİL KORUMA ÜÇÜNCÜL KORUMA Eğitim ve öğretim ile bilinçlendirme ve beceri geliştirme. STRES Birincil koruma  Sağlığın daha iyiye götürülmesi İkincil Koruma  Erken tanı  Uygun tedavi Üçüncül koruma  Yeniden işlevsellik kazandırma

27 Etkenin Olasılığı Bireysel İnsiyatif Etken 1. aşama 2. aşama Hastalıkları Önleyici Sağlık Hizmetleri 3. aşama Hastalık İnsidansı Ayaktan Tedavi Edici Sağlık Komplikasyon (hasar) 4. aşama Kompanse (Telafi) Edilemeyen 5. aşama Yataklı Hizmeti Yoğun bakım veya Rehabili tasyon

28

29 Birincil koruma Çevrede hastalık yapan etken bırakmamak,
Hastalık yapan etkenleri insandan uzaklaştırmak, ayırmak, ona ulaşmasını engellemek, Hastalık etkenlerine karşı insanları güçlü kılmak, Hastalık etkenlerine karşı insanları duyarsız kılmak

30 Ruh sağlığını geliştirme
Olumlu davranışlar – Sağlığın geliştirilmesi davranışları Riskli davranışlara karşı kendini kontrol edebilme Pozitif davranışlar için sosyal destek sağlanması

31 Ruh sağlığını geliştirme
Öfke kontrolü Duygularını düzenleme “Hayır” diyebilme, ısrarlara karşı koyabilme Kendini ortaya koyma İletişim becerileri Sorun çözme becerileri Stresle başa çıkma Kendini tanıma

32 Birincil koruma ana baba diğer bireyler arasında destekleyici ilişkilerin varlığı, güvenli bağlanma, bağlılık aile içi rol paylaşımında denge ve nitelik, aile içi dinamiklerin düzeyi okullaşma, okul olanaklarının düzeyi sağlık sistemine ulaşmanın kolaylığı sosyal dayanışma

33 Koruma Etkenle teması önleme Hastalığı başlamadan önleme
Duyarlı kişinin direncini artırmaaşılama Stres etkenlerini azaltma Aile eğitimi Beceri eğitimi

34 Koruyucu ruh sağlığı hizmetleri
Koruyucu etkileri güçlendirmek Risk etkenlerini azaltmak Bireyleri güçlendirmek Toplumu güçlendirmek Yapısal sorunları azaltmak

35 İkincil koruma Erken tanı ve uygun tedavi programları uygulayarak, kişilerin hastalığı en az hasarla geçirmesini sağlamak Tanı ve tedavide en ekonomik ve etkili yol ve yöntemleri bularak, onları geliştirmek, Hastalara en etkin ve ekonomik tedavi yöntemlerini uygulamak

36 Erken tanı Öncelikli temel koruyucu yaklaşım erken tanı…
Erken tanı koymanın olumlu sonuçları Erken tanının geliştirilmesi…. Eğitim Düzenli muayene Tarama çalışmaları Hastalığın öncül belirtilerini tanıma Erken müdahale

37 Uygun tedavi Hastalıkların standart tedavilerinin yapılabilmesi
Zamanında tedaviye ulaşabilme Zamanında tedaviye başlayabilme

38 Tedavi İlaçlar Krize müdahale Stresle başa çıkma
Psikoterapi Kişiler arası ilişki terapisi  Bilişsel Davranışcı Terapi  Diğer terapiler

39 Üçüncül koruma Tedaviye uyumu sağlama
Prognozu kontrol altına alarak, komplikasyonları önleme/azaltma Rehabilitasyon bedence ya da ruhça sakat kalmış olanları başkalarına bağımlı olmaksızın yaşayabilmelerini sağlayabilmek için yapılan çalışmaların tümü Tıbbi Sosyal

40 Döner Kapı Olgusu Kronik ruhsal hastalığı olan bir grup hastada, hastaneye yatış ve çıkış sıklığının fazla oluşu Nedenleri tedaviye uyumsuzluk madde kullanım bozukluğu yetersiz hasta izlemi yetersiz rehabilitasyon hizmeti

41 Ruh sağlığında koruyuculuk
Risk ve koruyucu etkenlerini tanımlama, önleme stratejileri geliştirme Belirlenen önleme stratejilerini toplumun yapısını göz önünde bulundurarak uyarlama ve uygulama Akut alevlenmeleri engelleyerek hastaneye yatış sıklığını azaltmak Hastaları topluma yeniden kazandırmak

42 Toplum Ruh Sağlığı Merkezleri
Ruhsal problem yaşayan hastalara, toplum temelli ruh sağlığı modeli çerçevesinde psiko sosyal destek hizmeti veren Hastaların takip ve tedavilerin yapılmasını sağlayan Gerektiğinde evde takip, tedavi ve hasta-aile eğitimi yapan Etkin ve ulaşılabilir bir hizmetin sunan kurumlardır

43 Ruh Sağlığı Hastanesi Devlet Hastanesi Psikiyatri Kliniği
1.Basamak Ara Kurum Koordineli Ruh Sağlığı Hastanesi Devlet Hastanesi Psikiyatri Kliniği Toplum Ruh Sağlığı Merkezi -Aile Hekimliği -Sağlık Ocağı -Toplum Sağlığı Merkezi Rehabilitasyon Merkezi (Gündüz) Bakım Merkezi (Yatılı-Gündüz) Gezici Ekip (Psikiyatrist, Psikolog,S.h.u. Hemşire) Tıp Fakültesi Psikiyatri Kliniği Korumalı iş yeri Korumalı ev 2.Basamak 3.Basamak (SHÇEK) + Belediye + Sivil Toplum Örgütleri+Vakıf+Halk Eğitim Merkezi