VAKF İŞARETLERİ (SECÂVENDLER) Vakf konusunda ele alındığı üzere Kur’ân okurken nerede vakf yapılacağını, nerede vasl veya ibtida yapılacağını bilmek önemli bir konudur. Peygamberimiz (s.a.v)’in Kur’ân okurken vakflar hususunda son derece hassas davrandığı rivayetlerde belirtilmektedir. Hal böyle olunca biz Müslümanların da Kur’ân okurken vakf, vasl ve ibtida hususlarında hassas davranması gerektiği ortaya çıkmaktadır.

Kur’ân okurken, herkesin vakf ile ilgili hususları kendi başına tespit etmesi mümkün değildir. Vakfları tespit etmek Arapça bilgisi de gerektiren bir durumdur. İşte bu noktadaki zorluğu ortadan kaldırmak için Kur’ân metni üzerine belli işaretler koyarak vakfları tespit etmek gerekmiştir. İlk defa Muhammed b. Tayfûr es-Secâvendî Kur’ân metnini م – ط – ص – ز – ج harfleriyle işaretlemiş ve vakfları tespit etmiştir. Daha sonra bu harflere başka harfler de ilave edilmiştir. Neticede bu işaretlemeler Müslümanlar tarafından kabul görmüş ve yaygınlaşmıştır. Şimdi bu işaretleri hükümlerine göre sıralıyoruz:

م: VAKF-I LÂZIM Mutlaka durmak gerektiğine, geçilirse mananın bozulabileceğine işarettir. Kur’ân’da 84 yerde bulunmaktadır. Örnek olarak bkz. (Bakara 7,26…)

ط: VAKF-I MUTLAK Vakf-ı Mutlak sözün tamam olduğu yerlerde bulunur. Vakf evlâ (اَلْوَقْفُ اَوْلَى), vasl caizdir. Yani durmak tercih edilir ama geçmek de caizdir. Örnek olarak bkz. Bakara 4,9… Vakf-ı Mutlak sözünden mutlaka durulacak manası çıkarılmamalıdır. Bu isimlendirme, yapılan vakfın; lâzım, câiz, murahhas v.d. olduğuna dair bir kayıt bulunmadığı anlamına gelir.

ج: VAKF-I CÂİZ Bu işaretin bulunduğu yerlerde hem vakf hem de vasl yapmaya müsait bir durum bulunduğu için, vakf da vasl da caiz denilmiştir. Vakf evlâ vasl câizdir. Yani vakf öncelenmiş, vasl da câiz görülmüştür. Örnek olarak bkz. Bakara 10, 17, 19 …vd

قف: ‘ALÂMET-İ VAKF م: Kesinlikle durmayı ifade eder. الوقف اللازم Dur, demektir. Vakf evlâ, vasl câizdir. Örnek olarak bkz. Bakara 102… Buraya kadar anlatılan secavendler; م: Kesinlikle durmayı ifade eder. الوقف اللازم ط , ج , قف : Bu üç harf, الوقف أَوْلَى diye isimlendirilirler. Yani durmak evlâ geçmek caizdir. Bu üç vakf işareti kısaca قلى şeklinde ifade edilir. قلى = وقف kelimesinden ق harfi, أَوْلَى kelimesinden لَى’nin bir araya gelmesi ile oluşan bir isimlendirmedir.

ز: VAKF-I MÜCEVVEZ Vakf-ı Mücevvez (Vakf-ı Mücevvez li vechin), bir yönden vasletmeyi, başka bir mana yönünden vakfetmeyi gerektiren yerlere konulmuştur. Vasl evlâ vakf câizdir. Yani durulabilir ama geçmek tercih edilmiştir. Durulunca geriden alınmaz. Örnek olarak bkz. Bakara 7, 85, 87…

ص: VAKF-I MURAHHAS Vakf-ı Murahhas (الوقف المرخص), ayetin uzun olması veya başka bir sebeple zorunlu olarak (zaruret sebebiyle) durulabilecek yerlere konulmuştur. Vasl evlâ, vakf câizdir. Durulursa geriden alınmaz. Örnek olarak bkz. Bakara 22, 23, 35, 36…

ق: ALAMET-İ VASL Alâmet-i Vasl denilen bu işarette de Vasl evlâ, vakf câizdir. Durulursa geriden alınmaz. Örnek olarak bkz. Bakara 101, 150… Bu işarete قد قيل alameti de denir. Bu da vakf yapıp yapmama hususunda ihtilaf olduğuna işarettir.

صلى : VASL-I EVLÂ Vasl-ı Evlâ; الوصل أَولى ifadesindeki وصل kelimesindeki ص ve ل harfinin; أَولى kelimesindeki ى harfinin yanana gelmesiyle oluşan (صلى) işarettir. Vasl evlâ, vakf câizdir. Durulursa geriden alınmaz. Vaslın evlâ, vakfın câiz olduğu ز , ص , ق ve صلى duraklarının tamamı için, genel anlamda صلى isimlendirmesi kullanılır.

لا: VAKF-I LÂ Vakf-I Lâ, “durma” demektir. Maba’di (sonrası) ile ilgisi bulunan yerlerde bulunur. İmam Cezerî’ye göre bu işaret, “vakf yapılmaz” anlamına gelmez. Fakat bu işaretin bulunduğu kelimenin sonrasındaki kelime ile ibtidâ güzel olmadığı için, durulsa bile geriden almak gerekir. Bu yüzden bu işaret, “durma” anlamında değerlendirilmiştir.

لا işaretinin bulunduğu yerlerde vakf yapılırsa geriden alınarak devam edilir. Şayet bu işaret ayet sonlarında bulunuyorsa bu, önceki ayetin manasının devam ettiğini; bir başka ifadeyle, aralarında bu secavendin bulunduğu iki ayetin mana bakımından ilgili olduklarını gösterir. Bu gibi yerlerde durmak da geçmek de caizdir. Durulursa geriden alınmaz. Örnek bkz. Müddessir 74/1,2,3…

Fâtiha sûresinde (لا)صِرَاطَ الَّذِينَ أَنْعَمْتَ عَلَيْهِمْ ifadesinden sonra bulunan لا işaretinde, Hanefî mezhebine göre durulabilir. Çünkü burası ayet sonudur. Eğer durulursa geriden almak gerekmez. Fakat vasl ile okumak da caizdir.

^ ^ İKİ GRUP ÜÇ NOKTA Vakf-ı Mu’ânaka veya Vakf-ı Murâkabe diye isimlendirilir. Bir veya birkaç kelime arayla peş peşe gelen iki tane üç nokta işareti bulunan secavendlerin sadece birinde durulur, diğerinde geçilir. Eğer ilkinde durulmuşsa ikincisinde geçilir. İkincisinde durulacaksa ilkinde geçilir. Her ikisinde birden durmak veya her ikisinde birden geçmek câiz değildir. Örnek olarak bkz. Bakara 2. Burada geçen Mu’ânaka; birbirinin boynuna muhabbetle sarılmak manasına gelir. Murâkabe ise; gözetmek, korumak demektir.

ع ‘ALÂMET-İ RUKÛ’ ع secavendi rukû’ alâmetidir. Bir konunun veya kıssanın bitip, diğer konunun veya kıssanın başladığını gösterir. Hatimle namaz kıldırırken veya kıraatin uzun okunduğu namazlarda, ع secavendi denk geldiğinde ruku’a varmak güzel ve uygun olandır. Ayrıca okunacak aşırların da konu bütünlüğünün sağlanması bakımından bir ayn(ع) durağından diğer ayn (ع) durağına kadar okunması uygun görülmüştür.

NOT: Bazı Mushaflarda, burada anlattığımız işaretlerden başka işaretlere de rastlamak mümkündür. Kullanılan diğer işaretlerin manaları ilgili mushafların sonunda yazılmaktadır.