Üretim Yönetimi Hafta 6 Hazırlayan: Yrd. Doç. Dr. Aslı Tuncay Çelikel Fabrika Kuruluş Yeri Seçimi ve Yerleştirme Düzeni Hafta 6 Hazırlayan: Yrd. Doç. Dr. Aslı Tuncay Çelikel

Giriş Bu hafta fabrika kuruluş yeri seçimi ve yerleştirme düzeninden bahsedeceğiz. İşleyeceğimiz ana başlıkları madde madde sayabiliriz: Fabrika Kuruluş Yerinin Seçimi Yer Seçimi Analizi Fabrika Yerinin Seçimi Aşamaları Fabrikanın Kurulacağı Bölgenin Seçimini Etkileyen Faktörler Fabrikanın Kurulacağı Arazinin Seçimini Etkileyen Faktörler Uluslararası Kapsamda Yer Seçimi Fabrika içi Yerleştirme Düzeni Yerleştirme Planı Yapılırken Araştırılması Gerekenler Yerleştirme Düzeni Amaçları, Tipleri, Faydaları, Etki Eden Faktörler Türkiye’de yerleştirme düzeni

Fabrika Yerinin Seçimi Bir üretim tasarlanırken ilk düşünülmesi gereken konulardan birisi, üretimin yapılacağı yerin seçimidir. Öylesine önemli bir karardır ki; bir firmanın başarılı olmasının ön koşullarından bir tanesidir. Bu aşamada hep beraber bir firmanın kuruluş aşamasında alması gereken kararları tekrar hatırlayalım. Bu kararlar birbirini tamamlaması gereken kararlardır: Fabrikanın kurulacağı en uygun yerin seçimi En uygun kapasitenin saptanması En uygun teknolojinin seçilmesi 3

Fabrika Yerinin Seçimi Aşamaları Fabrika yerinin uygun seçimi üç aşamadan oluşmaktadır. 1. Fabrikanın kurulacağı bölgenin seçimi. Örneğin: Marmara Bölgesi, Batı Karadeniz Kıyısı, Ege Bölgesi, vs. 2. Bölgenin spesifik bir yerinin belirlenmesi. Örneğin: Marmara Bölgesinde Gebze-Kocaeli illeri sınırları içinde. 3. Belirlenen yer sınırları içinde fabrikanın kurulacağı arazi parçasının seçilmesi. 4

Fabrikanın Kurulacağı Bölgenin Seçimini Etkileyen Faktörler Pazar İşgücü Malzeme ve hizmetler Ulaşım Devlet kontrolü Finans Su ve arıtma tesisleri Enerji ve yakıt Toplum yapısı ve davranışlar Arazi özellikleri Genellikle büyük çoğunluğu makro ekonomik nedenlerdir. 5

Fabrikanın Kurulacağı Arazinin Seçimini Etkileyen Faktörler Ulaşım 2. İşgücü tedariki, şimdiki nüfus ve gelişme trendi 3. Genişleme olanakları 4. Toplumsal yapı ve davranışlar 5. Tedarik kaynaklarına yakınlık 6. Enerji ve su kaynakları 7. Ulaşım tesisleri ve maliyetleri 8. Yaşam koşulları 9. Arazi, inşaat, giyim, gıda ve diğer konulardaki fiyat düzeyleri 10. Mevcut fabrikaların yerleri ve sosyal tesisleri 11. Belediye hizmetleri 6

Fabrikanın Kurulacağı Arazinin Seçimini Etkileyen Faktörler (devam) 12. Atıkları giderme kolaylıkları 13. Arazinin topoğrafik yapısı 14. İşçi-işveren ilişkileri 15. Ücret düzeyleri 16. Nüfus yapısı; çalışan oranı, eğitim ve meslek durumları 17. Kamu tesisleri; yol, havaalanı, yolcu terminalleri 18. Teknik personel ve yönetici tedarik olanakları 19. Eğitim ve araştırma kuruluşları 20. Gençlik ve spor tesisleri 21. İklim 22. Vergiler 7

Uluslararası Kapsamda Yer Seçimi Uluslararası kapsamda yer seçimi probleminde, yatırımcı ülke ile yatırımın yapılacağı aday ülkelerin siyasal durumları ve devlet ilişkileri hala önemli bir ağırlık taşımaktır. Bölge seçiminde başka ülkelerde fabrika kurulacağı zaman göz önüne alınacak olan faktörler bölge seçimindekine benzemektedir. Ekonomik nitelikte olanlar çoğunluktadır. Araştırmalarıma göre, çokuluslu firma gidecekleri yatırım yapacakları ülkenin devlet politikasına büyük önem vermektedirler. Devletin çokuluslu firmaya sağladığı teşvik önemlidir. Diğer önemli faktörler: - nitelikli iş gücü - iş gücü maliyetleri 8

Yer Seçimi Analizi Bir ülke içinde mevcut ve yeni kurulacak tesislerin zamanın akışı içinde daima hareket halinde olduğu görülür. Bir firma yer değiştirme sorunu karşısında şu alternatiflere başvurabilir. a. Mevcut tesisleri genişletmek yerine yan sanayilere verilen iş miktarını artırmak, b. Mümkünse mevcut tesisleri genişletmek, c. İhtiyaç duyulan ek üretim gücünü başka bir yerde kurulacak yeni bir fabrika ile karşılamak, d. Mevcut tesisleri olduğu gibi satmak veya hurdaya çıkarmak ve yeni bir fabrika kurmak. 9

Yerleştirme Düzeni Bu hafta, fabrika kuruluş yeri konusuna ek olarak fabrika içi yerleştirme düzeni konusunu da inceleyeceğiz. Fabrikadaki çeşitli daireler ve makinaların yerlerini saptamaya “yerleştirme” (ya da teknik yerleştirme) denilir. Teknik yerleştirme yapılırken yapılacak işlemler, iş akışının nasıl olduğu, gereken madde ve tesisler, yardımcı daireler (giriş, yükleme ambarları, alet edevat odası vb.) havalandırma, ısıtma, aydınlatma, gürültünün kontrolü gibi hususlar göz önüne alınmalıdır. İyi bir yerleştirme düzeninin kurulabilmesi için bilinmesi gereken girdiler şöyledir: Ne Üretilecek? Ne kadar Üretilecek? Nasıl Üretilecek? 10

Yerleştirme Planı Yapılırken Araştırılması Gerekenler Ne gibi malların üretileceğinin dikkatli araştırılması, Ürünün imalatı sırasında kullanılan her türlü parça ve maddelerin ve bunların hangisinin dışarıdan alınacağının saptanması, Fabrikanın ne kapasitede olacağının saptanması, Yapılacak işlemlerin saptanması (Böylece iş akışına uygun bir şekilde makine ve tesisleri yerleştirmek mümkün olur.) Yapılacak iş için gereken alet ve tesisatın ve hizmet dairelerinin belirlenmesi, Birbirini izleyen işlemlerin arasındaki aranın saptanması. Ara var ise, muhafaza için yer düşünülmesi, Tehlikeli, tozlu, dumanlı işlemlerin saptanması. (Bu gibi işlemlerin yeri konusunda çok dikkatli davranmak gerekmektedir.) Her dairede üretim tesisatı ve depolama, yardımcı tesisat için ne miktar yer gerekeceğinin hesaplanması, Yapılan yerleştirme planının fabrikanın çeşitli personeli ile tartışılmasıdır. 11

Yerleştirme Düzeninin Amaçları Üretim faaliyetlerinde iyileştirilmelerin sağlanması, İnsan gücünden en iyi şekilde yararlanılması, Malzeme taşınmasının en aza indirilmesi, Makina ve teçhizat yatırımının azaltılması, Yarı ürün miktarının azaltılması, Değişecek koşullara kolayca uyabilme, Etkili gözetim olanağı. 12

Yerleştirme Düzeni Tipleri Malzemelerin hareket etmesi İnsanın hareket etmesi Malzeme ve insanın hareket etmesi Malzeme ve makinanın hareket etmesi İnsan ve makinanın hareket etmesi İnsan, malzeme ve makinanın hareket etmesi 13

Yerleştirmeyi Belirleyen Faktörler En önemli faktör şüphesiz üretim sürecidir. Üretim süreci devamlı ise başka, birden fazla ürün üretiliyorsa durum daha başkadır. Diğer bir faktör ağır makinalardır. Ağır makinalar genellikle 1. katta olmak zorunluluğunda olabilir. Bazı durumlarda işlemler eğer gürültü, koku, duman, toz vs. sebep oluyorsa, yerleştirmede bu işlemleri ayırmak gerekebilir. Fabrikadaki maddelerin akışını kolaylaştıran bir yerleştirme düzeni olmalıdır. Proses tabloları ve akış diagramları fabrika içindeki akışı göstermeye yardım eder. Proses tabloları sembol ve kısa tasvirlerle bir maddeye veya ürüne yapılacak işlemleri ürünün kontrol, taşınma ve saklanmasını gösterir. Akış diagramlarında ise fabrika planı üzerinde iş akışı işaretlerle gösterilir. Bu iki kavramla ilgili bilgi daha sonra verilecektir. 14

Yerleştirme Düzeninin Faydaları İşin nasıl bir yoldan geçeceği kesin bir şekilde belirlenir. İşin fabrika içinde kat edeceği yol en kısa olmaktadır. Ham madde, yarı ve tam mamülleri fabrika içinde taşıma miktar ve masrafı azalır. İmalat süresi kısalır. Üretim safhasında bulunan ürün miktarı azalır. Depodaki mal miktarı azalır. Emek ve tesisattan daha iyi faydalanır. Daha az alan işgal edilir. Kitle halinde üretimin randıma artırabilir. İşin başlayıp bitinceye kadar geçtiği yolları azaltır ve yapılan işlemleri basitleştirir. 11. Üretimin kontrolünü kolaylaştırır. 15

Türkiye’de Kuruluş Yeri Seçimi Türkiye endüstrileştirme açısından her geçen gün ilerleme kaydetmektedir. Yapılan bir araştırmaya göre; Türkiye’de kuruluş yeri seçimi şu şekilde yapılmaktadır: Hammadde Ulaşım İşgücü 16

Sonuç Bu hafta, fabrika yerinin belirlenmesi ve fabrika içi yerleştirme düzeninden bahsettik. Üretimin verimli olabilmesi için firmanın kuruluş aşaması çok önemlidir. Fabrikayı doğru yerde kuran, yapılan yatırımdan en çok fayda sağlayan firmalar olacaktır. Firmalar ileriye dönük düşünmeli ve yatırımlarını buna göre yapmalıdır. Bir sonraki hafta, bugüne kadar işlediğimiz tüm konuları kapsayan bir vize sınavı uygulayacağım. Konuları ayrıntısıyla çalışmanızı öneririm. Şimdiden hepinize başarılar dilerim. Tavsiye Ettiğim Kaynaklar: 1) Prof. Dr. Zeyyat Hatipoğlu, Üretim Yönetimi ve Yöneylem Araştırmasına Giriş, Lebib Yalkım Yayınları, 1996, İstanbul. 2) Yrd. Doç. Dr. Oygur Yamak, Üretim Yönetimi, Alfa Basım, 1994, İstabul. 3) İbrahim Sevindirici, Üretim Teknikleri, Kum Saati Yayınları, 2009, İstanbul.