Üretim Yönetimi Hafta 8 Hazırlayan: Yrd. Doç. Dr. Aslı Tuncay Çelikel İş Süreçleri Dizaynı Hafta 8 Hazırlayan: Yrd. Doç. Dr. Aslı Tuncay Çelikel

Giriş Bu hafta iş süreçleri dizaynı konusundan bahsedeceğiz. İşleyeceğimiz ana başlıkları madde madde sayabiliriz: 1. İş süreci dizaynı nedir? 2. İş süreci dizaynı kuramları 3. İş tasarımının 6 unsuru 4. İş tasarımında psikolojik unsurlar 5. İş tasarımında fiziksel faktörler 6. Ücretler, doyumu ve görev verimliliği 7. İş uzmanlaşmasının avantajları/dezavantajları 8. İş standartları ve iş ölçümü 9. İş ve operasyon şemalarında kullanılan semboller

İş Süreçleri Dizaynı Nedir? İşin dizaynı (tasarımı); bir birey yada grup için oluşturulan görevleri belirler veya sınırlar. İş tasarımı, işin en uygun yapılış yönteminin belirlenmesi ve çalışma koşullarının tasarım aşamalarını içeren oldukça geniş kapsamlı bir faaliyettir. 3

İş Süreçleri Dizaynı Nedir? Louis E. Davis’e göre, çalışana göre iş yöntemleri belirlenmeli ve yükümlülüklerin yapısı düzenlenmelidir. Görevin içeriği aşağıdakileri kapsar: 1. İş içeriği 2. Yöntem içeriği 3. Örgüt içeriği 4. Kişisel içerik 5. Görev tasarımı 4

İş Süreçleri Dizaynı Kuramları Taylor ve Gilberth çalışmanın en iyi (OPTİMAL) yöntemini bulmaya çaba harcamışlardır. Taylor’ın iki temel amacı: 1- Görev için en iyi kişiyi seç 2- Görevin yapılması için kişiye en iyi yöntemi öğret 5

İş Tasarımının 6 Unsuru 1. İş uzmanlaşması 2. İş genişleme/değiştirme 3. Psikolojik unsurlar 4. Bağımsız takımlar 5. Motivasyon ve özendirici sistemler 6. Ergonomi ve çalışma metotları 6

İş Uzmanlaşması Adam Smith, iş uzmanlaşmasının çok önemli olduğunu belirtmiştir. İşlerin Bölünmesi ya da İş Uzmanlaşması aynı anlama gelmektedir. Faydaları: Becerinin (ustalığın) gelişmesi Daha az zaman kaybı Özelleştirilmiş aletlerin gelişimi 7

İş geliştirme/değiştirme Bir işletmede yapılan işleri birkaç farklı yolla değiştirebiliriz. İlk yöntem iş genişletmedir. (Job Enlargement) İkincisi iş rotasyonudur. (Job Rotation) Üçüncüsü iş zenginleştirmedir. (Job Enrichment) 8

İş Genişletme Sahip olunan mesleğin içerdiği yetenekleri kullanarak benzer ve yeni görevler eklenilmesine iş genişletme denir. Görev tanımlamaları değişmemektedir. Sadece iş sorumlulukları artmaktadır. İş Genişletme yatay olarak düşünülmelidir. Örnekler: A Makinasında uzmanlaşmış bir işçinin, B makinasını da kullanmasının sağlanması Maslak Bölgesi’nden sorumlu satış temsilcisine, Levent Bölgesinin de sorumluluğunun verilmesi. 9

İş Rotasyonu İş genişletmenin bir başka versiyonudur. Çalışan uzmanlaştığı işten başka bir işe geçer, yani çalışanın işe bakış açısına değişikliğin eklenmesidir. Örnekler: Boya işiyle çalışan bir ustabaşının, montaj hattına kaydırılması. Satış pazarlama asistanının, finans bölümünde bir süreliğine çalıştırılması. 10

İş Zenginleştirme İş planlamasının ve kontrolünün işe eklenmesinden oluşur. İş zenginleştirme dikey olarak düşünülmelidir. Statü de yükselme söz konusudur. Örnek: Bir işçinin, işçileri idare etmek üzere ustabaşı konumuna yükselmesi. Satış temsilcisinin, bölge satışlarından sorumlu şef olması. 11

İş Tasarımının Psikolojik Unsurları Etkili insan kaynağı stratejisi, iş tasarımındaki psikolojik unsurlarını da göz önünde tutması gerekir. Hawthorne Çalışmaları’nda bulunan sonuçlara göre çalışanlar öncellikle çalıştıkları firmadaki sosyal sistemin ve çalışanların rollerinden etkilendiklerini belirtmişler. Çalışan ilişkileri çalışanların motivasyonlarını artıran en önemli faktör olmuştur. Bağımsız Çalışma Grupları Bağımsız kendi kendini yöneten çalışma takımları dünyada firmaların sahip olduğu bir yeniliktir. Takımlar ortak bir amaç doğrultusunda ilerler. Hedefler kısa/uzun değişebilir. 12

İş Tasarımında Fiziksel Faktörler İş fizyolojisinde işlerin gerektirdiği enerjiye göre çalışma-dinlenme oranları 1969’larda Eastman Kodak tarafından hesaplanmıştır. Örneğin bir iş dakikada beş kalorilik enerji gerektiriyorsa, bu işin dinlenme süresi çalışma süresine eşit ya da daha fazla olmalıdır. İşin zorluk derecesi arttıkça dinlenme süreleri de artar. 13

Örnek: İş Tasarımında Fiziksel Faktörler Aktivitenin Tipi Dakikada harcanan Çalışılan her dakika için enerji miktarı* gereken dinlenme süresi (dakika) Dinlenmek için oturmak 1.7 - Yazmak 2.0 - Bilgisayarda yazmak 2.0 - Ortalama iş montajı 2.9 - Ayakkabı tamiri 3.0 - Makinist 3.0 - Ütüleme 4.4 - Ağır iş montajı 5.1 - Odun kesmek 7.5 1 Kazmak 8.9 2 Kaloriferci 12 3 Merdiven çıkmak 12 3 * Farklı işlerin gerektirdiği kalori miktarları 14

Motivasyon ve Özendirici Sistemler 1. Bilimsel Yönetim: Göreve göre çalışan seçme Çalışma metotları Çalışma standartları 2. İş Çevresi 3. Abraham Maslow’a göre 5 tür gereksinim (fizyolojik, güvenlik, sosyal çevre, saygınlık, öz gerçekleştirme) vardır. Bunlardan herbiri doyurulmadan bir diğerine geçilmez. 4. McGregor’un X Kuramı, Y Kuramı X Kuramı: İşçiler doğal olarak çalışmayı sevmez Y Kuramı: İşçiler çalışmaktan nefret duymazlar. 15

İş Uzmanlaşmasının Avantajları Yönetime Avantajları: İşgücünün hızlı eğitimi Yeni çalışanların işe alımında kolaylık Basit ve tekrarlanan işe bağlı olarak fazla çıktı İşgücünün ikame olanaklarının olmasına bağlı olarak düşük ücretler İş akışının ve iş yükleri üzerinde yakın kontrol İşgücüne Avantajları: İşi elde etmek az ya da hiç eğitim gerekmemesi İşi öğrenmede kolaylık 16

İş Uzmanlaşmasının Dezavantajları Yönetime Dezavantajları: Tüm ürün üzerinde hiç kimsenin sorumluluğu olmadığı için kaliteyi kontrol etmede güçlük İşten çıkma, işe devamsızlık, yorgunluk, yakınma ve üretim sürecinin kasıtlı olarak kesintiye uğratılmasından kaynaklanan gizli maliyetlere sebep olan çalışan memnuniyetsizliği Çalışanların sınırlı perspektiflerinden dolayı sürecin geliştirilmesi olanaklığının azalması 17

İş Uzmanlaşmasının Dezavantajları (devam) İşgücüne Dezavantajları: İşin tekrarlanan doğasından kaynaklanan bıkkınlık Her birime çok küçük katılım olmasından kaynaklanan işin kendisinden çok az mutluluk duyulması Hayal kırıklığı ve yorgunluğa neden olma (montaj hattı durumlarında), işyeri üzerinde çok az kontrol Bölümlendirilmiş işlerde önemli düzeyde öğrenmenin çok imkanlı olmamasından dolayı daha iyi bir işe ilerleme fırsatının az olması 18

Ücretler, Doyumu ve Görev Verimliliği Arasındaki İlişki PARASAL ÖDÜLLER GÖREV DOYUMU GÖREV VERİMLİLİĞİ 19

İş Standartları ve İş Ölçümü İş içeriğinde üretilen adetler İşletmenin personel ihtiyacı Üretimden önceki zaman ve maliyet tahminleri Grup çalışmasında yada üretim hattında kim ne yapacak Beklenen üretim Ücret özendiren sistemlerin temeli Çalışan ve amirin etkinliği 20

İş Standartları İş standartları 4 yolla oluşturulur: Geçmiş deneyimler Zaman çalışmaları Önceden belirlenmiş zaman standartları İş örneklemesi 21

İş ve operasyon şemalarında kullanılan semboller İşlem Taşıma Muayene Bekleme, gecikme (geçici) Depolama (sürekli) 22

slayt kodu: 04 STANDART SLAYT İş Şeması Örneği: Paşabahçe Örneği Paşabahçe’nin 25 cm boyunda cam tüplerin yapımındaki aşamalar ve ürün şeması aşağıdaki gibidir: 1- Cam hamuru soğutulur. 2- Şekillendirir. 3- İşçi düzgünlük kontrolü yapar. 3 kez 4- Makine 35˚C ısıtılır. 5- 25 cm kesilir. 6- Uygunluk kontrolü yapılır. 23

Sonuç Bu hafta, iş süreci dizaynından bahsettik. İşçinin uzmanlaşması önemli altını çizdiğimiz konulardandı. İş süreci, öncellikle işin özellikilerine göre dizayn edilmeli; daha sonra işçinin uzmanlık alanlarına göre sorumluluklar paylaştırılmalıdır. İşçiye verilen ücretlerim ve işçinin görev doyumluluğunun; işçi verimliliğine büyük etkisi olduğunu sonucunu tartıştık. Bir sonraki hafta, toplam kalite yönetimi ve kalite kontrol konularından bahsedecegiz. Tavsiye Ettiğim Kaynaklar: 1) Prof. Dr. M. Hulusi Demir, Prof. Dr. Şevkinaz Gümüşoğlu, Üretim Yönetimi (İşlemler Yönetimi), Beta Yayınları, 2009, İstanbul. 2) Yrd. Doç. Dr. Oygur Yamak, Üretim Yönetimi, Alfa Basım, 1994, İstanbul. 3) Yrd. Doç. Dr. Murat Ayanoğlu, Üretim Yönetimi, Sakarya Yayıncılık, 2006. 4) William J. Stevenson, Operations Management, International Edition, McGraw-Hill, 2008.