BİLİMSEL ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ BÖLÜM-1 BİLGİ , BİLGİNİN KAYNAKLARI VE BİLİMSEL YÖNTEM Hazırlayan : Ahmet Emrah KAPLAN 31-12-2014

Bilgi nedir ? Bilgi , belirli bir olay yada olguya ilişkin betimleme ve açıklama yada belirli bir soruya karşı verilen bir yanıt olarak tanımlanabilir.

Bilgi, veri, Know-how kavramları , bilimsel bilgi Bilgi, know-how ,veri kavramları yakın anlamlı fakat değişik şeyleri ifade eder. Veri : araştırma, deney, gözlem, görüşme vb yöntemlerden elde edilmiş işlenmemiş ham bilgidir. Verilerin işlenip , düzenlenip, nitel-nicel tekniklerle çözümlenerek kuramlarla sistemleştirilmiş tutarlı formuna bilgi denir.

Bilgi, veri, Know-how kavramları , bilimsel bilgi Know-how : bilginin teknolojiye dönüştürülerek pratikte insanlığın kullanımına sunulmuş halidir. Bilimsel bilgi : konusu ve uzamı belli, sonlu, zamanlı, gözlemlenebilen, hakkında veri toplanabilen ve/veya ölçümlenebilen olay ve olgulara açıklama , soru ve sorunlara yanıt getiren , bilimsel yöntem ve teknikler kullanarak elde edilmiş , sınamaya açık bir yanıt ve önermedir. Bilginin kaynağı bilimsel yöntemdir.

Bilginin Türleri Bilgi teorisinde temelde akıl ve gözlem yolu ile bilgi üretildiği kabul edilir ancak bunların dışında da bilgi türeleri vardır. Mistik- metafizik yöntemle edinilen bilgi : en elle tutulur örneği semavi din kitaplarından edinilen bilgilerdir. Otoriter yöntemle elde edilen bilgi : bilginin güvenilirliği kimden geldiğine bağlıdır. Belirli bir konuda toplumca otorite olarak kabul edilen, saygın ve nifuz sahibi kişilerce deklare edilen bilgi doğru kabul edilir.

Bilginin Türleri Ortak duyusal yöntemle edinilen bilgi : günlük yaşamda kullanılan ve geliştirilen , toplumun geçmişten gelen yaygın kültürel etkileri ile oluşan , özel bir eğitime bağlı olmayan düşünme şekline ortakduyu denir. Kişinin yaşamı boyunca beş duyusu ile algıladığı , içgörüsüyle ve sezgileriyle yorumladığı bilgiye sağduyu denir. Bilimsel ve sezgisel bilgi birbirini dışlamaz , çoğukez tamamlar.

Bilginin Türleri Akılcı-mantıksal-rasyonalist yöntem ve Tümdengelim : mantığın kural ve yöntemlerine sıkıca bağlı kalınması durumunda bilişsel olarak bütünce ve doğru bilgiye ulaşılacağı savunulur. Tümdengelimci yönteme bağlılık esas olup , bizim dışımızdaki bilgi mevcut olup ona akıl ve mantıkla kavrayıp ulaşabiliriz kabulu esastır. Bilim olguları saptamak, açıklamak amacı taşır. Mantık ise olayların ve olguların açıklanması ile değil, doğru düşünme ve akıl yürütme yolları ile ilgilidir.

Bilginin Türleri Mantık bilimsel düşünmenin ve çözümlemenin temel araçlarındandır. Tüm düşünme biçimlerinin temelinde mantığın olduğu ve her zaman geçerli olduğu kabul edilir. Bilimsel açıklama süreci , görgül olduğu kadar verilerin çözümlenmesinde, varsayım ve kuram çerçevesinde yorumlanmasında mantığın ve aklım kullanıldığı bir işlemdir. Mantıkta düşünmenin bazı kurallar çerçevesinde yürütülmesi önemlidir. Olguların değil düşünmenin geçerliliği ile ilgilenir. Yargıların doğruluyla değil , yargılarımız arasındaki ilişkilerin ve yargılarımıza ulaşırken kullandığımız akıl yürütme kurallarının doğruluğu ile ilgilenir. Mantıkta genelden özele doğru bir akıl yürütme söz konusu olup burada yargılar geçersiz veya yanlış olabilir . Mantığın görevi bunu saptamak değil, gerçeklik , uzlaşı ve tutarlılık yönünden zorunlulukları ve çıkarımları işaret etmektir.

Bilginin Türleri Bilimsel Yöntem ve Tümevarım : Bilimsel yöntem , bir olay,olgu, soru yada sorun hakkında gözleme dayalı (deneysel,ampirik) olarak güvenilir, geçerli ve tutarlı bilgi elde etme yada bilimsel araştırma sürecinde kullanılan teknikler ve araçlar ile araştırma yapmaya ilişkin kurallar ve ilkelerdir. Bilimsel yöntemin kurallarına bağlı olarak edinilen bilgi bilimsel bilgi dir. Pozitif bilimlerin üzerine kurulu olduğu bilimsel yöntemde tekil olaylar gözlenerek daha genel ve geçerli yargılara ulaşılmaya çalışılır yani özelden genele akıl yürütme (tümevarım) yapılır. Bilim bu şekilde elde edilmiş bilgilerin tümü olarak görülür.

BİLİMSEL YÖNTEMİN TEMEL İLKELERİ Bilimsel yöntemi diğer yöntemlerden ayıran ve bu yolla elde edilen bilgiye güvenilirlik, geçerlilik ve tutarlılık sağlayan temel bazı ilkeler 7 başlık altında sıralanırsa : Somutluk İlkesi : bilim ve bilim yöntemi konusu, mekanı belli sonlu, zamanlı, gözlemlenebilen, hakkından veri toplanabilen ve/veya ölçümlenebilen olaylar, olgular , soru ve sorunları konu edinir.

BİLİMSEL YÖNTEMİN TEMEL İLKELERİ Nesnellik (objektiflik) İlkesi : nesnellik insanların beğenilerinden , dileklerinden bağımasız olarak varolan gerçekliğin bu niteliğinin adıdır. Bilimsel araştırma sürecinde araştırmacı bilimsel yöntemi disiplinli ve ilkelerine uygun bir şekilde uygular ise incelediği olay yada olguya karşı tarafsızlığını önyargı ve duygularının etkisinde kalmadan koruyabilecektir. Fakat nesnellik ilkesi ülkü ve itikat sahibi olmaya engel değildir.

BİLİMSEL YÖNTEMİN TEMEL İLKELERİ Bilmediğini varsaymak ilkesi : Belirli bir konu üzerinde çalışan araştırmacı o konuyla alakalı varolan bilgileri , kuramları , araştırmaları dikkate alsa dahi bilimsel yöntem araştırmacının bunların etkisinde kalarak araştırmaya yansıtma riskini azaltır. Fakat çalışma sonucunda elde edilen bulguların geçmişte yapılmış araştırma bulguları ile karşılaştırılması araştırmayı dahada güçlü kılar. Kavramların açıklıkla tanımlanması : Araştırma sorusundaki kavramların açık, anlaşılır ve ölçümlenebilir şekilde tanımlanmalıdır.

BİLİMSEL YÖNTEMİN TEMEL İLKELERİ Konuların sınırlandırılması ilkesi: Araştırmacı araştırma yapacağı konunun özelliklerini ve sınırlarını belirlemek durumundadır. Yapılacak araştırmada incelenen konunun sınırları çizilmeli ve araştırmacı neyi araştıracağını kesin olarak belirlemelidir. Konuyu Daraltma/Sınırlandırma Araştırmanın başarılı olabilmesi için konu seçimi kadar konunun sınırlarının da iyi belirlenmesi gerekir. Konu içinden çıkılmayacak kadar geniş ya da araştırmayı anlamsız kılacak kadar dar olmalıdır. Konunun genişliği onun özelliğini, dar tutulması onun derinlemesine incelenebilmesine olanak sağlar 

BİLİMSEL YÖNTEMİN TEMEL İLKELERİ Olay ve olguların bütünlüğü ilkesi : Araştırmanın, konu olarak belirlenen bir toplumsal olayın diğer toplumsal olaylarla ilişkisini, neden – sonuç ilişkilerini toplumun bütünü ile bağlantılı olarak ortaya koyması gerekir. Örneğin bir mahalle incelemesinde, o mahalle göç alma özelliği gösteriyorsa araştırmacı “Buna neden olan etkenler nelerdir?” sorusunu sormalı ve belli başlı etkenleri araştırmalıdır. Bunun yanında il genelinde de göç olgusunun ne ölçüde yaygın olduğunu araştırmalı ve eldeki bulguları mahalleden elde ettikleri ile karşılaştırmalıdır. Böylece konunun toplumsal yapı içindeki rolü ve etkinliği ortaya konulmuş olur.

BİLİMSEL YÖNTEMİN TEMEL İLKELERİ Olay ve olguların değişebilirliği ilkesi: Toplumsal olaylar kadar doğa olayları da değişkendir. Araştırma konusunun zaman ve mekân içinde değişme özelliği gösterebileceğini göz önüne alması gerekir. Ele aldığı bir konunun yalnızca bugünkü durumunu değil tarihsel gelişim süreci içindeki durumunu da dikkate almalıdır.

BİLİMSEL YÖNTEM VE BİLİMSEL BİLGİ Bilgi, bilimsel yöntem ve teknikler kullanarak elde edilmiş ve sınamaya açık ise bilimsel bilgi denir. Bilimsel bilginin üretiminde tümdengelim ve tümevarım bir arada kullanılır. Kuramlardan yola çıkılarak kavramlar, değişkenler ve varsayımlar üzerine inşa edilir. Bu kuram ve varsayımlar ampirik olarak toplanan veriler ışığında gözden geçirilir ve sınanır. Bilimsel yöntem kötü bir araştırma sorusunun doğuracağı problemleri çözemez.

Bilgiyi bilimsel yapan temel özellikler nelerdir ? Bilginin konu edindiği sorun , olay ve olguların konusunun ve uzamının belli , sonlu, zamanlı, gözlemlenebilir ve/veya ölçümlenebilir olması Bilimsel yöntemle elde edilmiş olması Nesnel, objektif yada yansız nitelikte olması Elde edildiği yöntemlerinin ve tekniklerinin açık ve yinelenebilir olması Güvenilir, geçerli ve tutarlı olması

Bilginin Hatalı Kullanımı ! Bilginin bilerek yada bilmeden hatalı amaçlarla kullanılma olasılığı , özellikle bilgiyi üretenin kontrolünden çıktıktan sonra artmaktadır. Bilginin teknolojiye dönüştürülme sürecinde buna sıklıkla rastlanır. Genetik , nükleer , kimyasal ,toplumsal vb…

Bilimsel bilgi , Çıkar ve Risk Bilimsel bilgi üretme süreci çıkar çatışmaları ve riskler içerir. Birçok bilim insanı çalışmalarının pratik yararlarını belirterek haklı gösterme çabasına düşmekte yada bu çalışmaların kendilerine sağlayacağı sosyal prestij ve şöhretin arkasına düşmektedirler. Günümüzde bilimsel çalışmaların riskli olduğu genetik , nükleer , uzay vb artmaktadır. Genetik alanında kök hücre tedavisi araştırmalarının insanlığa faydasının yanı sıra artan klonlama çalışmalarının insanlık üzerinde tatbikinin doğuracağı üreme, aile kurma vb. sosyolojik riskleri beraberinde getirmektedir.

Özgünlük , yenilikcilik CREATIVITY Farklı olanı görebilme ve ortaya koyabilme , farklı olandan çekinmeme , araştırmacı ve sorgulayıcı anlayışa sahip olma, zorluklardan yılmama , öğrenmeye ve değişime açık olma , ileri görüşlü olma , olayların nedenlerinin çok değişkenli olabildiğini görebilme , belirsizlikle barışık olma baş edebilme , var olandan farklı şeyler üretebilme kişisel niteliklerle alakalıdır.

CREATIVITY: temel özellikleri Öğrenmeye ve gelişime açıklık Eski düşünme biçimlerini terk edip , orijinal daha özgün , farklı yeni düşünceler ve teknikler geliştirebilme Olaylara eleştrisel bakabilme Birbirinden bağlantısız gözüken değişkelnler arasındaki ilişkileri görebilme Güçlükleri ve sorunları öngöreme , hoşgörebilme Tek geçerli yanıtın aranmadığı açık uçlu ve çok yönlü düşünebilme