Epidemiyoloji ZİNDE

1 Tarihçe ve Tanımlar ZİNDE 5 2 2

EPİDEMİYOLOJİ Hayati Olaylar ve Diğer Sağlık İstatistiklerinin Gelişmesi İlk kez MÖ 5yy’da Hipokrat çevrenin sağlık üzerine etkilerini vurgulamıştır. John Graunt 1662’de Londra’da “ölüm evrakının özellikleri ve politik gözlemler” isimli makalesinde ilk kez doğum ve ölümlerin haftalık raporlarını inceleyerek bir toplumdaki hastalık paternlerini belirlemiştir 1 ZİNDE 3 3

EPİDEMİYOLOJİ Hayati Olaylar ve Diğer Sağlık İstatistiklerinin Gelişmesi 1783’de Dr. William Farr İngiltere ve Galler Genel Kayıt Bürosu’nda tıbbi istatistik işiyle görevlendirilmiş ölümlerin sayı ve nedenlerini rutin olarak toplayan bir kayıt sistemi kurmuştur. 1 ZİNDE 4 4

İlk kez epidemiyolojik harita kavramı gündeme gelmiştir. Hastalık Nedenlerinin Epidemiyolojik İncelenmesi 1853’te Dr. John Snow Londra’daki kolera salgınını araştırırken yaptığı değerlendirmeler epidemiyolojinin tarihçesinde çok önemli gelişmeler olarak yer alır. İlk kez epidemiyolojik harita kavramı gündeme gelmiştir. 2 ZİNDE 5 5

Semmelweis (Viyana Üniversite Hastanesi) EPİDEMİYOLOJİ İnsanlar Üzerinde Deneysel Epidemiyolojik Araştırmalar James Lind Skorbüt hastalığının nedeni ve tedavisi, gözlemlerine dayanarak geliştirdiği hipotezleri test etmiştir. Semmelweis (Viyana Üniversite Hastanesi) İki ayrı doğum koğuşunda, puerperal ateş nedeniyle anne ölümlerini incelemiştir. 3 ZİNDE 6 6

EPİDEMİYOLOJİ TANIM Belirli bir toplumda sağlıkla ilgili olay ve durumların dağılımını ve bu dağılımı etkileyen nedenleri inceleyen ve sağlık sorunlarının kontrolü için inceleme sonuçlarından yararlanan uygulamalı bilim dalıdır. Yunancada Epidemiyoloji; Epi : Üstünde (üzerinde) Demos : Toplum Logos : Çalışma ZİNDE 7 7

EPİDEMİYOLOJİ TANIM Epidemiyoloji bir sağlık sorununun bir toplumda; Sıklığını (zamanla değişimini), Dağılımını (hastalığın ilerleme ve gelişimini), Nedenlerini (etiyolojik faktörleri) Yapılan müdahalenin etkinliğini (tedavi, önlem) ………araştıran bir bilim dalıdır. ZİNDE 8 8

EPİDEMİYOLOJİ TANIM İş Sağlığı Epidemiyolojisi; İş yapanların sağlığına gelebilecek tüm zararların dağılım ve dinamiğinin incelenmesi anlamına gelir. ZİNDE 9 9

EPİDEMİYOLOJİ EPİDEMİYOLOJİDE STRATEJİ Epidemiyolojik çalışmalarda temel strateji iki ya da daha fazla sayıda gruba ait verileri karşılaştırmadır. Karşılaştırma grup içi ya da gruplar arası olabilir. Kontrol grubu bu karşılaştırmaya ve varsa farklılığı göstermeye yarar. Ancak mutlaka iki grubun karşılaştırılması zorunlu değildir. ZİNDE 10 10

EPİDEMİYOLOJİ (SAĞLIĞI ETKİLEYEN FAKTÖRLER) Etken Özellikleri; Fiziksel yapısı, Toksisite düzeyi, Potenti, Yoğunluk düzeyi, Dalga boyu, Çözünürlüğü, Etkenin Niteliği; Karşılaşma sıklığı, Etki süresi, Giriş yolu, İşyeri Faktörleri; Fiziksel, Kimyasal, Biyolojik, Psikososyal, Kaza faktörleri, Kültürel-Ekonomik, Çevre Faktörleri; Hava, Su, Besinler, İklim şartları, Ekolojik denge, SAĞLIK Bireysel Faktörleri; Genetik, Beslenme, Yaş-Cinsiyet-Irk, Hastalık-Bağışıklık, Kişilik, Fiziksel kapasite, ZİNDE 11 11

EPİDEMİYOLOJİ Epidemiyoloji Aşağıdakilerden hangisi epidemiyolojinin temel kullanım amaçlarından biri değildir? Hastalıkların nedenlerinin ortaya konması Hastalıkların tarihsel süreçteki etkenlerini incelemek Sağlık alanında yapılan müdahalelerin etkinliğinin araştırılması Toplumların sağlık durumlarının ortaya konması (hasta olanların sıklığı ve zaman içinde bu sıklığın değişimi vb.) 2010-2 ZİNDE 12 12

Epidemiyoloji ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur? Epidemiyoloji sağlık olaylarının incelenmesi bilimidir Epidemiyoloji konusunda temel ilkeleri Hipokrat ortaya koymuştur Epidemiyoloji bilimi sanayi devrimi ile birlikte ortaya çıkmıştır Epidemiyoloji bulaşıcı hastalıkların incelenmesi ile ilgili bilimdir 2011-1 ZİNDE 13 13

Epidemiyoloji ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur? Epidemiyolojinin temel kavramlarını Ramazzini ortaya koymuştur Epidemiyoloji bilim sanayi devriminden önce ortaya çıkmıştır Epidemiyoloji sağlıkla ilgili olayları inceleyen bir bilimdir Epidemiyolojik çalışmalarda kontrol grubu kullanılması zorunludur 2012-2 ZİNDE 14 14

EPİDEMİYOLOJİ Epidemiyoloji Epidemiyoloji tanımı ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? Epidemiyolojinin temel kavramlarını Dr. John Snow ortaya koymuştur Edipemiyoloji sağlıkla ilgili olayları inceleyen bir bilimdir Epidemiyoloji bilimi sanayi devrimi ile birlikte ortaya çıkmıştır Epidemiyolojik çalışmalarda temel strateji grupların karşılaştırılmasıdır 2013-1 ZİNDE 15 15

EPİDEMİYOLOJİ Epidemiyoloji İşyeri sağlık birimi kayıtlarından yararlanılarak çalışanların bazı özellikleri ve sağlık düzeyi ile ilgili değerlendirmeler yapılabilir. Aşağıdakilerden hangisi işyeri sağlık biriminin görevleri arasında değildir? İş kazası sıklık hızı hesaplanması Emeklilik yaşı ortalaması hesaplanması Sık görülen hastalıkların türlerinin tespiti Hastalık nedenli absentizm (işe devamsızlık) sıklığı hesaplanması 2013-2 ZİNDE 16 16

Epidemiyoloji ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur? Epidemiyoloji bilimi ilk olarak kanser hastalığının incelenmesi çalışmaları ile başlamıştır Epidemiyoloji biliminin temelleri Ramazzini tarafından belirlenmiştir Epidemiyolojik çalışmaların amacı hastalıkların nedenlerini çözümleyerek hastalıklardan korunma yollarını ortaya koymaktır Epidemiyolojik çalışmalar sanayi devriminden sonra hız kazanmıştır 2013-3 ZİNDE 17 17

EPİDEMİYOLOJİ Epidemiyoloji Epidemiyolojinin iş sağlığı alanında uygulanması ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? Epidemiyoloji çalışmaları ile öncelikli sorunlar konusunda karar vermeye yardımcı olacak bilgiler elde edilir Epidemiyolojik çalışmalar sonucunda koruyucu önlemler konusunda planlama yapma ile ilgili bilgiler elde edilir Koruyucu uygulamaların sonuçları epidemiyoloji çalışmaları ile değerlendirilebilir Epidemiyolojik çalışmalar sonucunda hastalıkların erken tanısı amaçlanır 2013-3 ZİNDE 18 18

EPİDEMİYOLOJİ Epidemiyoloji İşyeri sağlık birimi kayıtlarından yararlanılarak çalışanların sağlık düzeyi ile ilgili olarak yapılabilecek değerlendirmeler konusunda aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? İş kazası ağırlık hızı hesaplanabilir Çalışanların ortalama yaşı hesaplanabilir Sağlık nedeni ile olan absentizm sıklığı hesaplanabilir Çalışanların ve aile bireylerinin başlıca sağlık sorunları belirlenebilir 2013-3 ZİNDE 19 19

Epidemiyolojik Kavramlar 2 Epidemiyolojik Kavramlar ZİNDE 20 20

EPİDEMİYOLOJİ Evren Örneklem – Araştırma Denek – Populasyon Veri Araştırma kapsamına alınan ve aynı özelliği gösteren bireylerin ya da birimlerin tümünün oluşturduğu topluluk. Örnek; Behçet tanısı almış hastalar... Bir evrenden seçilen, aynı özellikleri taşıyan ve evreni temsil edebilecek nitelikte ve nicelikteki bireylerin oluşturduğu topluluk. Örnek; 1500 kişilik bir topluluktan çalışmaya alınan 150 hasta gibi… Denek – Populasyon Veri Örneklemi oluşturan her bir birey/birim Örnek; İlaç uygulanıp sonuçlar elde edilmiş her bir Behçet’li hasta gibi… Bir sonuca varabilmek için gerekli olan işlenmemiş ilk bilgi, istatistiğin ham materyali… ZİNDE 21 21

EPİDEMİYOLOJİ Evren Örneklem Denek ZİNDE 22 22

Kesikli ve Sürekli olabilir. Başlıca 4 çeşit veri toplanabilir. EPİDEMİYOLOJİ VERİ TANIMI VE TÜRLERİ «Bir sonuca varabilmek için gerekli olan ilk bilgidir ve istatistiğin ham materyalidir.» Kesikli ve Sürekli olabilir. Başlıca 4 çeşit veri toplanabilir. ZİNDE 23 23

EPİDEMİYOLOJİ (VERİ ÇEŞİTLERİ) Nominal (Kategorik) Ordinal (Sıra) Verileri kategorize eder; Hastalık sınıflandırmaları Cinsiyet Eğitim düzeyi Medeni durum Veriler kategorilere göre sıralar; Hafif, orta, şiddetli Çok iyi, İyi, orta, kötü İnterval (Ara) Oransal Veriler arasındaki uzaklığı belirtir; 15 Yaş– 49 Yaş 280 °C – 350 °C 10 Yıl– 15 Yıl İki ölçüm veya değerlendirmenin hem oran hem de aralığını tanımlar; Hastalık insidansı Morbidite Uzunluk Süre.... ZİNDE 24 24

Rutin Veriler (Kayıtlar) Aktif Toplanan (Özel) Veriler EPİDEMİYOLOJİ VERİ KAYNAKLARI Rutin Veriler (Kayıtlar) Aktif Toplanan (Özel) Veriler İşyeri hekimi hasta kayıtları, Hastane kayıtları, Aile hekimi kayıtları, Hasta dosyaları, Arşivler, Nüfus kayıtları, Doğum kayıtları, Ölüm kayıtları, Sigorta kayıtları, ……………………vb. Doğrudan bir sağlık sorununun nedenini araştırmak ya da çalışanlar arasındaki sıklığını tespit etmek için toplanan veriler. Eğer «evreni» temsil eden uygun «örnek» büyüklüğünü içeren bir çalışma grubundan veri toplanırsa bu veriler güvenilir olur. ZİNDE 25 25

«Bir bütünün iki parçasının birbirine oranıdır.» EPİDEMİYOLOJİ ORAN (RATIO) «Bir bütünün iki parçasının birbirine oranıdır.» İki farklı olayın birbirine bölünmesiyle elde edilen ölçüt. b a a / b Hastalar Sağlamlar ZİNDE 26 26

a a / a + b b EPİDEMİYOLOJİ ORANTI (PROPORTION) «Bir bütünün parçalarından birinin bütüne oranıdır.» Meydana gelen olay sayısının, olayın olduğu toplum sayısına bölünmesi ile elde edilir.» b a a / a + b Hastalar Sağlamlar ZİNDE 27 27

«Bir bütünün parçalarından birinin bütüne oranıdır.» EPİDEMİYOLOJİ HIZ (RATE) «Bir bütünün parçalarından birinin bütüne oranıdır.» Belirli bir zamanda meydana gelen olay sayısının, olayın olduğu toplum sayısına bölünmesi ile elde edilir. Belirli bir zaman süresince, belirli bir olayın görülme miktarını yansıtan ölçüttür» b a a / a + b Hastalar Sağlamlar ZİNDE 28 28

HIZ – ORAN – ORANTI KESİR (a/b) Pay, Paydaya dahil mi? Hayır (a/b) Evet (a/a+b) Paydada Zaman Var mı? Hayır Evet ORAN (Ratio) ORANTI (Proportion) HIZ (Rate) ZİNDE 29 29

Epidemiyolojik Ölçütler 3 Epidemiyolojik Ölçütler ZİNDE 2 30 30

EPİDEMİYOLOJİ PREVALANS HIZI / YAYGINLIK HIZI Belirli bir anda yada anda+sürede belirlenen eski yada eski+yeni bütün vakaların toplum sayısına bölünmesi ile bulunur. Belli bir dönemdeki eski ve yeni olgular Aynı dönemde risk altındaki toplum Prevalans = X k b a a / a + b Hastalar Sağlamlar K=100/1000 ZİNDE 31 31

(Süre Prevalans: Nokta Prevalans + İnsidans) EPİDEMİYOLOJİ PREVALANS HIZI / YAYGINLIK HIZI Hastalık bilgileri belirli bir anda toplanmış (yani çalışma kesitsel) ise bulunan prevalans hızı nokta prevalans hızı adını alır. Kolaylıkla belirlenebilen nokta prevalans hızı, sağlık ihtiyaçlarının ve buna bağlı olarak sağlık hizmetlerinin saptanmasında sıklıkla kullanılır. Belirli bir anda hasta olduğu bilinenler ve buna ilave edilen sürede hastalananlar birlikte alınır ise bulunan prevalans hızı süre prevalans hızı adını alır. (Süre Prevalans: Nokta Prevalans + İnsidans) ZİNDE 32 32

EPİDEMİYOLOJİ Epidemiyoloji Bir akümülatör fabrikasında, hipertansiyon taraması yapılıyor. 40 yaşın üzerindeki 200 kişinin 50'sinin kan basıncı yüksek bulunuyor. 50/200 = %25 değeri aşağıdaki ifadelerden hangisine uymaktadır? Rölatif risk İnsidans hızı Prevalans hızı Prediktif değer 2013-2 ZİNDE 33 33

EPİDEMİYOLOJİ Artıranlar Azaltanlar PREVALANS HIZINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER Hastalığın kısa sürmesi Artıranlar Olgu ölüm hızının yüksek olması Hastalığın uzun sürmesi Yeni olgu sayısında azalma (insidansın azalması) İyileşme olmadan hastaların yaşam sürelerinin uzatılması Sağlıklı kişilerin o topluma göç etmesi Yeni olgu sayısında artma (insidansın artması) Hastalık olgularının o toplumdan dışarıya göç etmesi Hastalık olgularının o topluma göç etmesi Sağlıklı kişilerin o toplumdan dışarıya göç etmesi Olguların iyileşme hızının yükseltilmesi Duyarlı kişilerin o topluma göç etmesi Azaltanlar Tanı olanaklarının geliştirilmesi (daha iyi bildirim yapılması) ZİNDE 34 34

EPİDEMİYOLOJİ İNSİDANS HIZI / GÖRÜLME YADA YAYILMA HIZI Belli bir süre (hafta, ay, yıl) içerisinde yeni ortaya çıkan hastalık sayısının, toplum sayısına bölünmesi ile bulunur. Belli bir dönemdeki yeni olgular Aynı dönemde risk altındaki toplum İnsidans = X k b a a / a + b Hastalar Sağlamlar ZİNDE ZİNDE 35 35

EPİDEMİYOLOJİ Epidemiyoloji Üç bin çalışanı olan bir işletmenin sağlık birimi kayıtlarından kanserli hastalar tespit ediliyor. Sağlık kayıtlarının düzenli olarak tutulduğu işletme kayıtlarından son 10 yıllık sürede 90 kişiye kanser tanısı konmuş olduğu saptanıyor. 90/3000 orantısı aşağıdaki ölçülerden hangisidir? On yıllık kanser rölatif riski On yıllık kanser prediktif değeri On yıllık kanser prevalans hızı On yıllık kanser insidans hızı 2013-2 ZİNDE 36 36

Epidemiyolojik Araştırma Yöntemleri ZİNDE 14 37 37

EPİDEMİYOLOJİ 1 Deneysel-Müdahale 2 Gözlemsel 3 Tanımlayıcı 4 Analitik Randomize 3 Tanımlayıcı 2 Non-Randomize 1 Olgu Sunumu 3 Kontrollü 2 Sürveyans Sistemler 4 Kontrolsüz 3 Vaka Serileri 5 Tek Kör-Çift Kör 4 Analitik 1 Kesitsel 2 Vaka Kontrol 3 Kohort 1 Retrospektif 2 Prospektif ZİNDE 38 38

1 2 3 3 Müdahale Var mı? Deneysel Gözlemsel Karşılaştırma Var mı? Evet Hayır Deneysel Gözlemsel Evet Karşılaştırma Var mı? 2 Hayır Kohort Vaka Kontrol Kesitsel Tanımlayıcı Araştırmanın Yönü Neden - Sonuç 3 Kişi-Yer-Zaman Tanımlaması 3 Geriye İleri Evet Hayır Vaka Kontrol Kohort Tanımlayıcı Kesitsel Geçmiş Kayıtlar Retrospektif Evet Prospektif Hayır 39 39

VAKA KONTROL ARAŞTIRMALARI Zaman 2000 2013 Araştırmanın Yönü Araştırmanın Başlangıcı Etkenle Karşılaşan a VAKALAR (Faktör Pozitif) Etkenle Karşılaşmayan TOPLUM b Seçilen Kayıtlar Etkenle Karşılaşan c KONTROLLER (Faktör Negatif) Etkenle Karşılaşmayan d ZİNDE 40 40

Araştırmanın Başlangıcı KOHORT ARAŞTIRMASI (Retrospektif) Zaman 2000 2013 Araştırmanın Yönü (İzleme Süresi) Araştırmanın Başlangıcı Hastalık Var (Etken (+) İnsidans) a Etkenle Karşılaşan Maruziyet (+) TOPLUM Hastalık Yok (Etken (-) İnsidans) b Seçilen Kayıtlar Hastalık Var c Etkenle Karşılaşmayan Maruziyet (-) Hastalık Yok d 41 41

KOHORT ARAŞTIRMASI (Prospektif) Zaman Araştırmanın Yönü (İzleme Süresi) Hastalık Var (Etken (+) İnsidans) a Araştırmanın Başlangıcı Etkenle Karşılaşan Maruziyet (+) Hastalık Yok (Etken (-) İnsidans) b RİSK ALTINDAKİ TOPLUM Örneklem (Hastalık Yok) Hastalık Var c Etkenle Karşılaşmayan Maruziyet (-) Hastalık Yok d ZİNDE 42 42

Gözlemsel Araştırmalar 1 Gözlemsel Araştırmalar ZİNDE 43 43

Tanımlayıcı Araştırmalar 1.1 Tanımlayıcı Araştırmalar ZİNDE 44 44

1-) GÖZLEMSEL ARAŞTIRMALAR EPİDEMİYOLOJİ 1-) GÖZLEMSEL ARAŞTIRMALAR A-) TANIMLAYICI ARAŞTIRMALAR (Dağılımı İnceler) Hipotez kurulur. Kontrol grubu yoktur. Kişi, yer, zaman özelliklerine göre tanımlama yapılır. OR, RR hesaplanamaz. Ortamdaki önemli risklerin, tehlikelerin tespit edilmesi ve yeni bir mesleki riskin ortaya konmasını sağlamak için kullanılır. Hastalıkların görülüşünü, toplumda insidans, prevelans ve mortalite hızları açısından tanımlar. Maliyeti düşüktür. Zaman tasarrufu sağlar. 1. Olgu/Olay Sunumu (Raporları) Birey/bireylerin öykü-klinik bulgularıyla maruziyet etkeni ilişkisini kurar, ancak sınırlı bilgi verir. Çevresel toksik etkiler inceler, 2. Sürveyans Sistemleri (Prevelans-Cross Sectional) Farklı çevrelerin karşılaştırılması ve belirli bir kesimin bir zaman dilimindeki değişimi incelenir. Yaşamsal istatistiklerle, çevreye ait göstergeler ve veriler arasında olası bağlantıları araştırır. Geniş kapsamlı bilgi verir. Spesifik bir hastalığın oluşumuna, artış/eksilmesine olan etkileri için idealdir. Organizasyon, çaba, para gerektirir. 3. Vaka Serileri (Case Series) Kısa bir zaman periyodunda birden fazla vakanın toplanmasıdır. Yeni hastalık veya epidemiye dikkat çeker. ZİNDE 45 45

TANIMLAYICI ARAŞTIRMALAR (DESKRİPTİF) YÖNTEMİN ANA ÖZELLİKLERİ Müdahale yok Kontrol grubu yok Kişi, yer, zaman tanımlaması var Dağılımı inceler OR ve RR hesaplanamaz Hipotez kurulur ZİNDE 46 46

TANIMLAYICI ARAŞTIRMALAR (DESKRİPTİF) Epidemiyoloji İşyeri sağlık birimi kayıtlarından 40 işçinin birkaç kez göz yaşarması ve aksırık yakınmaları ile başvurmuş olduğu saptanıyor. Bu işçilerin, işyerine geldikten kısa süre sonra bu yakınmalarının ortaya çıktığı ve işçilerin hepsinin de aynı bölümde çalışmakta olduğu belirleniyor. Bu çalışma aşağıdaki epidemiyolojik araştırma türlerinden hangisine uymaktadır? Tanımlayıcı araştırma Deneysel araştırma Kohort araştırması Vaka-Kontrol araştırması 1. Müdahale yok, 2. Kontrol grubu yok, 3. Kişi-yer-zaman tanımlaması var. 40 İşçi (kişi-kim?), Aynı bölümde (yer-nerede?), Kısa bir süre sonra (zaman-ne zaman?) ZİNDE 47 47

TANIMLAYICI ARAŞTIRMALAR (DESKRİPTİF) Epidemiyoloji Toplam 800 işçinin çalıştığı bir işyerinde iş kazaları konusunda bir inceleme yapılıyor. Son iki yılda meydana gelen 25 iş kazasının 10 tanesinin işletmenin (A) bölümünde, 9 tanesinin (B) bölümünde 6 tanesinin de işletmenin diğer bölümlerinde meydana geldiği saptanmıştır. Kazaların 8 tanesi de son yılda işe başlayan işçilerde görülmüştür. Bu çalışma aşağıdaki epidemiyolojik araştırma türlerinden hangisine uymaktadır? Tanımlayıcı araştırma Müdahale araştırması Kohort araştırması Vaka-Kontrol araştırması 1. Müdahale yok, 2. Kontrol grubu yok, 3. Kişi-yer-zaman tanımlaması var. 800 İşçi (kişi-kim?), İşletmenin A, B ve diğer bölümleri (yer-nerede?), Son iki yılda (zaman-ne zaman?) ZİNDE 48 48

TANIMLAYICI ARAŞTIRMALAR (DESKRİPTİF) Epidemiyoloji Bir tekstil fabrikasında çalışan 400 işçiden 42 tanesi son 5 yıl içinde kaza geçirmiştir. Bu kazaların 18 tanesi tarak bölümünde, 11 tanesi dokuma bölümünde, 8 tanesi bakım-onarım işçileri arasında meydana gelmiştir. 5 kazada fabrikanın değişik bölümlerinde çalışan işçilerde olmuştur. Bu çalışma aşağıdaki epidemiyolojik araştırma türlerinden hangisine uymaktadır? Tanımlayıcı araştırma Müdahale araştırması Kohort araştırması Vaka-Kontrol araştırması 1. Müdahale yok, 2. Kontrol grubu yok, 3. Kişi-yer-zaman tanımlaması var. 400 İşçi (kişi-kim?), İşletmenin tarak, dokuma, bakım-onarım, diğer (yer-nerede?), Son 5 yıl içinde (zaman-ne zaman?) ZİNDE 49 49

Analitik Araştırmalar 1.2 Analitik Araştırmalar ZİNDE 50 50

1-) GÖZLEMSEL ARAŞTIRMALAR EPİDEMİYOLOJİ 1-) GÖZLEMSEL ARAŞTIRMALAR B-) ANALİTİK ARAŞTIRMALAR (Nedensellik Araştırmaları - Etyoloji Araştırmaları) Hipotez test edilir. Neden-sonuç ilişkisini analiz eder. Hastalar ve kontrol grupları vardır. Hastalıkların risk faktörlerini araştırır. Maliyet yüksektir. 1. Kesitsel Araştırmalar (Prevalans Hızı Elde Edilir) Kontrol grubu yok. Fotoğraf çeker gibi neden sonuç ilişkisini inceler. Anket-Form-FM-Laboratuvar-Rutin Sağlık Kayıtlarını kullanır. Salgınların incelenmesi için idealdir. Prevalans hızı hesaplanır. Tahmini Rolatif Risk (OR-TRR) ile Rolatif Risk (RR) hesaplanamaz. 2. Vaka Kontrol (Olasılık Oranı Elde Edilir) (Retrospektif-Geriye Dönük Araştırmalar) Sonuçtan hareket ederek nedeni bulur. Kontrol grubu vardır. OR hesaplanır. Hasta ve sağlamlar aynı anda izlenir (Bias-Hata payı yüksek), Sonuçlar kısa sürede alınır, Sıklığı az, latent süresi uzun hastalıklar için uygundur. Birden fazla maruziyet etkisi değerlendirilebilir. İnsidans Hızı, Geriye Dönük Veriler-Kayıtlar kullanılır, ancak bunlar yetersizdir. 3. Kohort (İnsidans Hızı Elde Edilir) (Prospektif ve Retrospektif ) Etiyolojik faktörden sonuca gider. Kontrol grubu var. RR hesaplanır. En güvenilir yöntemdir. Herhangi bir etkenle karşılaşan ve karşılaşmayanların belirli bir süre içinde belirli bir hastalığa yakalanma olasılığı saptanır. ZİNDE 51 51

Kesitsel Araştırmalar 1.2.1 Kesitsel Araştırmalar ZİNDE 52 52

KESİTSEL ARAŞTIRMALAR (SURVEY) YÖNTEMİN ANA ÖZELLİKLERİ Müdahale yok Kontrol grubu yok Kişi, yer, zaman tanımlaması yok Veri kaynağı olarak; Kayıtlar, Anketler, FM bulguları, Test ve görüntüleme yöntemleri, Laboratuvar sonuçları vb. …kullanılır ZİNDE 53 53

KESİTSEL ARAŞTIRMALAR (SURVEY) Epidemiyoloji İplik fabrikasında çalışan 300 işçide odyometrik muayene yapılıyor ve 25 işçide 40 desibel düzeyinde, 30 işçide 30 desibel düzeyinde işitme kaybı olduğu belirleniyor. Bu işçilerin hepsinin gürültü düzeyinin 92 desibel dolayında olduğu bölümde çalışmakta olduğu saptanıyor. Bu çalışma aşağıdaki epidemiyolojik araştırma türlerinden hangisine uymaktadır? Kesitsel araştırma Deneysel araştırma Müdahale araştırması Vaka-Kontrol araştırması 1. Müdahale yok, 2. Kontrol grubu yok, 3. Kişi-yer-zaman tanımlaması yok. Kayıtlar, Anket, FM bulguları, Test ve görüntüleme, Laboratuvar sonuçları vb. kullanılır. ZİNDE 54 54

KESİTSEL ARAŞTIRMALAR (SURVEY) Epidemiyoloji Bir akümülatör imalathanesinde çalışmakta olan 120 işçiden alınan kan örneklerinde kurşun düzeyi ölçülüyor. Sonuçlar şu şekilde bulunuyor: İşçilerin 9 tanesinde 25 mikrogram üzerinde, 30 işçide 10-24 mikrogram arasında kan kurşun düzeyi saptanıyor. Diğer işçilerin kan kurşun düzeyleri ise 10 mikrogramın altında bulunuyor. Bu çalışma aşağıdaki araştırma türlerinden hangisine uymaktadır? Kesitsel araştırma Müdahale araştırması Kohort çalışması Vaka-Kontrol çalışması 1. Müdahale yok, 2. Kontrol grubu yok, 3. Kişi-yer-zaman tanımlaması yok. Kayıtlar, Anket, FM bulguları, Test ve görüntüleme, Laboratuvar sonuçları vb. kullanılır. ZİNDE 55 55

KESİTSEL ARAŞTIRMALAR (SURVEY) Epidemiyoloji 600 kişinin çalışmakta olduğu bir akümülatör fabrikasında çalışanların kan kurşun düzeyleri ölçülüyor ve 150 kişinin kan kurşun düzeyi yüksek olarak bulunuyor. Kan kurşun düzeyi yüksek olan kişilerin büyük bölümünün kurşunun eritildiği bölümde çalışmakta olduğu ve çalışma sürelerinin 15 yıl ve daha uzun olduğu saptanıyor. Bu çalışma aşağıdaki araştırma türlerinden hangisine uymaktadır? Kesitsel araştırma Müdahale araştırması Deneysel çalışmalar Vaka-Kontrol çalışması 1. Müdahale yok, 2. Kontrol grubu yok, 3. Kişi-yer-zaman tanımlaması var. Kayıtlar, Anket, FM bulguları, Test ve görüntüleme, Laboratuvar sonuçları vb. kullanılır. ZİNDE 56 56

Vaka-Kontrol (Case-Control) 1.2.2 Vaka-Kontrol (Case-Control) Araştırmaları ZİNDE 57 57

VAKA KONTROL ARAŞTIRMALARI Zaman 2000 2013 Araştırmanın Yönü Araştırmanın Başlangıcı Etkenle Karşılaşan a VAKALAR (Faktör Pozitif) Etkenle Karşılaşmayan TOPLUM b Seçilen Kayıtlar Etkenle Karşılaşan c KONTROLLER (Faktör Negatif) Etkenle Karşılaşmayan d ZİNDE 58 58

EPİDEMİYOLOJİK ÖLÇEKLER VAKA-KONTROL Hızlar Odds Ratıo (Tahmini Rölatif Risk) - OR (TRR) Olasılık Oranı - OO ZİNDE 59 59

HIZLAR a c b d a / (a +b) c / (c + d) = = = FAKTÖR ZİNDE OLGU–VAKA GRUBU (Hasta Olanlar) KONTROL GRUBU (Hasta Olmayanlar) Faktör Pozitifler (+) (Sigara İçen) a c Faktör Negatif (-) (Sigara İçmeyen) b d Etkenle Karşılaşan a / (a +b) Etkenle Karşılaşmayan c / (c + d) Etkenle Karşılaşan Hastalar a Vaka Grubunda Etkenle Karşılaşma Hızı = = X k Tüm Etkenle Karşılaşanlar a+b c Kontrol Grubunda Etkenle Karşılaşma Hızı = Etkenle Karşılaşan Hastalar = X k Tüm Etkenle Karşılaşanlar c+d Tüm Etkenle Karşılaşma Hızı = Etkenle Karşılaşan a+c = X k Tüm Popülasyon a+b+c+d ZİNDE 60 60

Etkenle Karşılaşmayan ODDS RATIO (TAHMİNİ RÖLATİF RİSK) OR–TRR FAKTÖR OLGU–VAKA GRUBU (Hasta Olanlar) KONTROL GRUBU (Hasta Olmayanlar) Faktör Pozitifler (+) (Sigara İçen) a c Faktör Negatif (-) (Sigara İçmeyen) b d Etkenle Karşılaşan a / (a +b) Etkenle Karşılaşmayan c / (c + d) Tahmini Rölatif Risk [Odds Ratio (OR)] = (a x d) (b x c) X k Hızlar birbirinden farklı ise ki-kare, t testi ve tahmini rölatif risk (odds ratio) gibi testlerinden uygun olan ile istatistiksel anlamlılığı aranır. ZİNDE 61 61

«Etken, hastalığın nedeni değildir.» VAKA KONTROL ARAŞTIRMALARI TAHMİNİ RÖLATİF RİSK (OR – TRR) OR<1 ise; «Etken, hastalığın nedeni değildir.» OR>1 ise; «Etken ile hastalık arasında ilişki (vardır) ve bulunan değer ölçüsünde de nedenseldir.» (Rölatif risk = (184/1000) / (113/1000) = 1,63 ise sigara içenlerde iş kazası, içmeyenlere göre 1,63 defa fazladır.) ZİNDE 62 62

Etkenle Karşılaşmayan OLASILIK ORANI - OO FAKTÖR OLGU–VAKA GRUBU (Hasta Olanlar) KONTROL GRUBU (Hasta Olmayanlar) Faktör Pozitifler (+) (Sigara İçen) a c Faktör Negatif (-) (Sigara İçmeyen) b d Etkenle Karşılaşan a / (a +b) Etkenle Karşılaşmayan c / (c + d) Olasılıklar Oranı (OO) = Etkenle (+) – Etken (-) X k – (a/a+b) (c/c+d) Olasılıklar Oranı (OO) = ZİNDE 63 63

VAKA KONTROL ARAŞTIRMALARI YÖNTEMİN ANA ÖZELLİKLERİ Müdahale yok Kontrol grubu var Araştırmanın yönü geriye doğrudur Sonuçtan : Nedene Hastalıktan : Etyolojiye ZİNDE 64 64

VAKA-KONTROL ARAŞTIRMALAR Epidemiyoloji İş kazaları konusundaki bir çalışmada, son 2 yılda iş kazası geçirmiş olan 50 işçi ile, aynı işletmede çalışan ve kaza geçirmemiş olan 100 işçi çalışma kapsamına alınıyor. Sonuçta kaza geçirmiş olan işçiler arasında eğitim düzeyi düşük olan ve çalışma süresi kısa olan işçilerin yüzde olarak daha çok olduğu saptanıyor. Bu çalışma aşağıdaki epidemiyolojik araştırma türlerinden hangisine uymaktadır? Vaka-Kontrol araştırması Kohort araştırması Müdahale araştırması Tanımlayıcı araştırma 1. Müdahale yok, 2. Kontrol grubu var, 3. Araştırmanın yönü geriye doğrudur. Kaza geçirmiş ve geçirmemiş (Vaka-Kontrol Grubu), Son iki yılda geçirilen kazaların nedeni eğitim düzeyinin düşük ve çalışma süresinin kısa olması (Sonuçtan Nedene – Geriye Doğru) ZİNDE 65 65

VAKA-KONTROL ARAŞTIRMALAR Epidemiyoloji Metal eşya imalatı yapılan bir işyerinde çalışmakta olan 300 işçiden 100 kişinin son 5 yıl içinde iş kazası geçirmiş olduğu saptanıyor. İş kazası geçirmiş olan işçiler ile iş kazası geçirmemiş olan işçilerin eğitim düzeyleri, çalışma süreleri, çalıştıkları bölümleri karşılaştırılıyor. Bu çalışma aşağıdaki araştırma türlerinden hangisine uymaktadır? Vaka-Kontrol araştırması Kohort çalışması Müdahale araştırması Kesitsel çalışma 1. Müdahale yok, 2. Kontrol grubu var, 3. Araştırmanın yönü geriye doğrudur. Kaza geçirmiş ve geçirmemiş (Vaka-Kontrol Grubu), 5 yıl içinde geçirilen kazaların nedeni eğitim düzeyleri, çalışma süreleri ve çalıştıkları bölümler (Sonuçtan Nedene – Geriye Doğru) ZİNDE 66 66

VAKA-KONTROL ARAŞTIRMALAR Epidemiyoloji İşyeri sağlık birimi kayıtlarından ön kol derisinde kaşıntı döküntüler nedeni ile birkaç kez başvurmuş olan 40 kişi tespit ediliyor. Bu kişilerin çalıştıkları ortamda kullandıkları kimyasal maddeler belirleniyor. Bu tür yakınması olmayan 100 kişinin de kullandıkları maddeler öğreniliyor. Bu çalışma aşağıdaki epidemiyolojik araştırma türlerinden hangisine uymaktadır? Vaka-Kontrol araştırması Kohort çalışması Müdahale araştırması Kesitsel çalışma 1. Müdahale yok, 2. Kontrol grubu var, 3. Araştırmanın yönü geriye doğrudur. Kaşıntılı döküntüleri olan 40 kişi, olmayan 100 kişi (Vaka-Kontrol Grubu), kaşıntı döküntülerin nedeni, kimyasal maddeler (Sonuçtan Nedene – Geriye Doğru) ZİNDE 67 67

(İzlem/İnsidans Araştırmaları) 1.2.3 Kohort Araştırmaları (İzlem/İnsidans Araştırmaları) ZİNDE 68 68

Araştırmanın Başlangıcı KOHORT ARAŞTIRMASI (Retrospektif) Zaman 2000 2013 Araştırmanın Yönü (İzleme Süresi) Araştırmanın Başlangıcı Hastalık Var (Etken (+) İnsidans) a Etkenle Karşılaşan Maruziyet (+) TOPLUM Hastalık Yok (Etken (-) İnsidans) b Seçilen Kayıtlar Hastalık Var c Etkenle Karşılaşmayan Maruziyet (-) Hastalık Yok d 69 69

KOHORT ARAŞTIRMASI (Prospektif) Zaman Araştırmanın Yönü (İzleme Süresi) Hastalık Var (Etken (+) İnsidans) a Araştırmanın Başlangıcı Etkenle Karşılaşan Maruziyet (+) Hastalık Yok (Etken (-) İnsidans) b RİSK ALTINDAKİ TOPLUM Örneklem (Hastalık Yok) Hastalık Var c Etkenle Karşılaşmayan Maruziyet (-) Hastalık Yok d ZİNDE 70 70

EPİDEMİYOLOJİK ÖLÇEKLER KOHORT İnsidans Hızları Rölatif Risk – RR Etkene Atfedilen Risk – EAR Korunabilirlik Hızı – KH ZİNDE 71 71

İNSİDANS HIZLARI a c b d a / (a +b) c / (c + d) FAKTÖR ZİNDE OLGU–VAKA GRUBU (Hasta Olanlar) KONTROL GRUBU (Hasta Olmayanlar) Faktör Pozitifler (+) (Sigara İçen) a c Faktör Negatif (-) (Sigara İçmeyen) b d İnsidans (Etken) (+) a / (a +b) İnsidans (Etken) (-) c / (c + d) Etkenle Karşılaşan Hastalar a Etkenle Karşılaşanlarda İnsidans = = X k Tüm Etkenle Karşılaşanlar a+b Etkenle Karşılaşmayan Hastalar c Etkenle Karşılaşmayanlarda İnsidans = = X k Tüm Etkenle Karşılaşmayanlar c+d Yeni Hastalar a+c Toplam İnsidans = = X k Toplam Popülasyon a+b+c+d ZİNDE 72 72

RÖLATİF RİSK – RR a c b d a / (a +b) c / (c + d) İnsidans (+) (a/a+b ) FAKTÖR OLGU–VAKA GRUBU (Hasta Olanlar) KONTROL GRUBU (Hasta Olmayanlar) Faktör Pozitifler (+) (Sigara İçen) a c Faktör Negatif (-) (Sigara İçmeyen) b d İnsidans (Etken) (+) a / (a +b) İnsidans (Etken) (-) c / (c + d) Rölatif Risk (RR) = İnsidans (+) İnsidans (-) (a/a+b ) (c/c+d) = X k Etken(+) insidans, Etken(-) insidanstan büyükse neden-sonuç ilişkisinin önemliliği rölatif risk ile araştırılır. Etkenle karşılaşanların etkenle karşılaşmayanlara göre hastalanma riskini bildirir. ZİNDE 73 73

KOHORT ARAŞTIRMALARI İnsidans Etkileri (+) / İnsidans Etkileri (-) RÖLATİF RİSK (RR) RR=1 ise; «Etken, hastalığın nedeni değildir.» RR>1 ise; «Etken ile hastalık arasında ilişki (vardır) o ölçüde nedenseldir.» «RR sonucu OR sonucundan daha kesindir.» İnsidans Etkileri (+) / İnsidans Etkileri (-) ZİNDE 74 74

ETKENE ATFEDİLEN RİSK – EAR FAKTÖR OLGU–VAKA GRUBU (Hasta Olanlar) KONTROL GRUBU (Hasta Olmayanlar) Faktör Pozitifler (+) (Sigara İçen) a c Faktör Negatif (-) (Sigara İçmeyen) b d İnsidans (Etken) (+) a / (a +b) İnsidans (Etken) (-) c / (c + d) Atfedilen Risk (AR)= İnsidans (+) İnsidans (-) – (a/a+b ) (c/c+d) = X k Etkenin ortadan kalkması halinde insidanstaki azalmanın ne olacağını anlatır. Yada bir başka deyişle etkenden kaynaklanan insidans gösterir. ZİNDE 75 75

KOHORT ARAŞTIRMALARI İnsidans Etkileri (+) — İnsidans Etkileri (-) ATFEDİLEN RİSK (AR) AR (-) ise; «Faktörün hastalığı önlediği ve insidansını azalttığı anlamına gelir.» AR≥0 ise; «Faktörün hastalığın etyolojisinde önemli rol aldığı anlama gelir.» İnsidans Etkileri (+) — İnsidans Etkileri (-) ZİNDE 76 76

KORUNABİLİRLİK HIZI – KH FAKTÖR OLGU–VAKA GRUBU (Hasta Olanlar) KONTROL GRUBU (Hasta Olmayanlar) Faktör Pozitifler (+) (Sigara İçen) a c Faktör Negatif (-) (Sigara İçmeyen) b d İnsidans (Etken) (+) a / (a +b) İnsidans (Etken) (-) c / (c + d) Korunabilirlik Hızı= İnsidans (+) (a/a+b ) (c/c+d) = X k İnsidans (-) – Etkenin ortadan kalkması halinde etkenle karşılaşanlardan ne kadarının hastalıktan korunabileceğini gösterir. ZİNDE 77 77

İnsidans Etkileri (+) — İnsidans Etkileri (-) KOHORT ARAŞTIRMALARI KORUNABİLİRLİK HIZI – KH Etkene atfedilen risk, riskle karşılaşan toplumun insidansına bölünürse, elde edilen oran; «O etken ortadan kaldırılırsa hastalığın ne kadar azalacağını gösterir.» İnsidans Etkileri (+) — İnsidans Etkileri (-) İnsidans Etkileri (+) ZİNDE 78 78

KOHORT ARAŞTIRMALARI Müdahale yok Kontrol grubu var YÖNTEMİN ANA ÖZELLİKLERİ Müdahale yok Kontrol grubu var Araştırmanın yönü ileriye doğrudur Nedenden : Sonuca Etiyolojiden : Hastalığa ZİNDE 79 79

KOHORT ARAŞTIRMALAR Epidemiyoloji Asbestli malzeme üretimi yapılan bir işyerinde çalışmakta olan 1500 işçinin geçmiş 10 yıllık sağlık kayıtları inceleniyor. On yıl önceki kayıtlara göre sigara içen 600 işçi ile sigara içmeyen 900 işçide geçen 10 yıl içinde asbestozis tanısı konulan işçiler belirleniyor. Bu çalışma aşağıdaki epidemiyolojik araştırma türlerinden hangisine uymaktadır? Kohort araştırması Vaka-Kontrol araştırması Deneysel araştırma Müdahale araştırması 1. Müdahale yok, 2. Kontrol grubu var, 3. Araştırmanın yönü ileriye doğrudur. Sigara içen, içmeyen (Vaka-Kontrol Grubu), Asbestle çalışan işçilerde asbestozis tanısı konulanlar –asbest_neden, asbestozis_sonuç– (Nedenden Sonuca) (On yıl önceki kayıtlara göre Retrospektif Kohort) ZİNDE 80 80

KOHORT ARAŞTIRMALAR Epidemiyoloji Asbestli malzeme üretimi yapılan 450 işçinin çalıştığı bir işyerinde işyeri sağlık kayıtları ve personel kayıtlarından yararlanılarak bir çalışma planlanıyor. İşyerinde 1 yıl ve daha uzun süre çalışmış olan toplam 400 işçinin kayıtları değerlendirilerek asbest maruziyeti ile akciğer radyolojisinde fibrozis bulgularının varlığı arasında ilişki kurulmaya çalışılıyor. Bu çalışma aşağıdaki epidemiyolojik araştırma türlerinden hangisine uymaktadır? Kohort çalışması Vaka-Kontrol çalışması Müdahale çalışması Kesitsel çalışma 1. Müdahale yok, 2. Kontrol grubu var, 3. Araştırmanın yönü ileriye doğrudur. 400 işçinin kayıtları….. Asbest-fibrozis ilişkisi (Vaka-Kontrol Grubu), Asbest maruziyeti ile akciğer radyolojisinde fibrozis –asbest_neden, fibrozis sonuç– (Nedenden Sonuca) (İşyeri sağlık kayıtları Retrospektif Khort) ZİNDE 81 81

KOHORT ARAŞTIRMALAR Epidemiyoloji Bir çalışmada, 5.209 erkek ve kadın çeşitli etkenlerle karşılaşma durumlarına göre alt gruplara ayrılmış, kardiyovasküler hastalıklar yönünden 30 yılı aşkın bir süre izlenmiş ve çalışmanın sonunda koroner kalp hastalığının risk faktörleri net bir şekilde belirlenmiş; sigara kullanımı, kolesterol yüksekliği, hipertansiyon gibi durumların riski kaç kat arttırdığı saptanmış, yine bu çalışmada sağlamlardan yola çıkarak hipertansiyon insidansının ne olduğu da ortaya konmuştur. Yukarıdaki çalışma ne tür bir çalışmadır? Kohort çalışması Vaka-Kontrol çalışması Müdahale çalışması Kesitsel çalışma 1. Müdahale yok, 2. Kontrol grubu var, 3. Araştırmanın yönü ileriye doğrudur. Erkek ve Kadın (Vaka-Kontrol Grubu), Sigara kullanımı, kolesterol yüksekliği, hipertansiyon, koroner kalp hastalığının risk faktörleri (Nedenden Sonuca) (30 yılı aşkın bir süre izlenmiş ve çalışmanın sonunda; Prospektif Kohort) ZİNDE 82 82

KOHORT ARAŞTIRMALAR Epidemiyoloji Bir maden işletmesinde çalışan 5000 işçinin sağlık kayıtları ile işletmede çeşitli zamanlarda yapılmış olan toz ölçümleri değerlendiriliyor. Yirmi yıl öncesinden beri yapılmakta olan toz ölçümü sonuçlarına göre çok tozlu bölümlerde çalışanlar arasında silikozis sıklığı binde 8, az tozlu ortamlarda çalışanlarda ise binde 2 olarak saptanıyor ve bu sonuçlara göre çok tozlu bölümlerde çalışanlarda silikozis sıklığının, az tozlu bölümlerde çalışanlara göre 4 kat fazla olduğu sonucuna varılıyor. Silikozis sıklığının 4 kat fazla olduğuna işaret eden bu değere ne ad verilir? Rölatif risk İnsidans hızı Prevalans hızı Koruyuculuk oranı 1. Müdahale yok, 2. Kontrol grubu var, 3. Araştırmanın yönü ileriye doğrudur. Çok tozlu, az tozlu (Vaka-Kontrol Grubu), Toz neden, silikozis sonuç (Nedenden Sonuca) (Yirmi yıl öncesinden beri yapılmakta olan..._Kayıtlar – Retrospektif Kohort) (RR=İnsidans etkileri pozitif olanlar binde 8 / İnsidans etkileri negatif olanlar binde 2=4) ZİNDE 83 83

KOHORT ARAŞTIRMALAR Epidemiyoloji Bir iplik fabrikasında gürültünün 97 desibel olduğu ip büküm bölümünde çalışmakta olan 120 işçinin 20 tanesinde odyometrik muayenede işitme kaybı saptanmıştır. Gürültü düzeyinin 78 desibel olduğu bölümde çalışan 120 işçinin ise 8 tanesinde işitme kaybı saptanmıştır. Bu sonuçlara göre gürültülü yerlerde çalışan işçilerdeki işitme kaybı sıklığı, gürültünün düşük olduğu bölümlerde çalışanların 2,5 katı olmaktadır. İşitme kaybı riskinin 2,5 kat yüksek olduğuna işaret eden ölçeğe ne ad verilmektedir? Rölatif risk Atfedilen risk Mutlak risk İnsidans riski 1. Müdahale yok, 2. Kontrol grubu var, 3. Araştırmanın yönü ileriye doğrudur. 97 dB, 78 dB (Vaka-Kontrol Grubu), Gürültü neden, işitme kaybı sonuç (Nedenden Sonuca) (RR=İnsidans etkileri pozitif olanlar 20 tane / İnsidans etkileri negatif olanlar 8 tane=2,5) ZİNDE 84 84