Enfeksiyon Hastalıklarında Acil Bakım

Dersin Amacı ►Enfeksiyon hastalıklarını tanımak ►Enfeksiyon hastalıklarından korunma yollarını bilmek ►Bildirimi zorunlu olan hastalıkları hatırlamak ve gerektiğinde bildiriminin yapılmasını sağlamak

Tanımlar: Bulaşıcı hastalık: Bir canlıdan diğerine bulaşabilen hastalıklardır. Mikroorganizma: Doğal olarak her yerde bulunabilen, tek hücreli, karmaşık enzim yapısı olan mini canlılardır. Normal flora: İnsan vücudunda bulunan ve yer değiştirmedikçe hastalık yapmayan mikroorganizmalar topluluğu.

Patojen mikroorganizma (enfeksiyon etkeni ): İnsan vücudunda (ya da hayvanda, bitkide) istenmeyen etki ( hastalık ) oluşturan; virüs, bakteri, parazit, mantar olarak adlandırılan mikroorganizmalardır. Enfeksiyon: Mikroorganizmaların insan vücuduna girdikten sonra, üreyip çoğalarak, istenmeyen belirtiler ve/veya hastalıklar oluşturmasıdır.

Enfeksiyon zinciri: Enfeksiyon oluşturabilmesi için, mikroorganizmanın tamamlaması gereken aşamalardır. Bulaşma yolları: Enfeksiyon etkeninin yayıldığı yollardır. İnkübasyon (kuluçka) süresi: Enfeksiyon etkeninin konakçıya girdikten sonra, hastalık belirtilerinin ortaya çıkması arasında geçen süredir

Kontaminasyon: Enfeksiyon etkeninin hastanın vücudunda, giysilerde, su veya yiyeceklerde bulunmasıdır. Virülans: Mikroorganizmanın hastalık oluş- turabilme yeteneği. Bazı mikroorganizmalar çok virülandır. Örnek, Hepatit B virüsü (HBV) yüzeylerin üzerinde haftalarca canlı kalabilir ve kişiye bulaştıklarında az mik- tarda bile hastalık oluşturabilir. Oysa AİDS etkeni olan HIV, ışık ve havada kısa bir süre kaldığında ölür.HBV , HIV’ e göre 40 kat daha bulaşıcıdır.

Enfeksiyon kaynağı (rezervuar) : Mikroorganizmaların doğal olarak yaşayıp çoğaldıkları ortamdır: insan, hayvan veya cansız nesneler (su, toprak vd.). •Çıkış kapısı: Mikroorganizmaların enfeksiyon kaynağından ayrıldıkları yerlerdir. İnsanlarda; solunum sistemi, boşaltım sistemi, sindirim sistemi ve deri bütünlüğünün bozulduğu yerlerdir. Örnek: balgam, tükürük, kan,idrar,dışkı,meni, vajen sekresyonu, gözyaşı vs.aracılığı ile bu kapılardan çıkarlar.

Giriş kapısı: Mikroorganizmaların vücuda girdiği yerlerdir. Genellikle giriş kapısı ile çıkış kapısı aynıdır: ağız, burun, kulak, göz, kan damarları, hasar görmüş deri ( sağlam deriden mikroorganizma giremez) vd. Konakçı: Mikroorganizmayı vücudunun üzerinde veya içinde barındıran insana ( veya hayvana, bitkiye) denir. Özellikle vücut direnci azalmış; kronik hastalığı olma (kronik böbrek, kalp hastalığı, KOAH, kanser vs. gibi), dengesiz beslenme, aşırı yorgunluk, alkol ve sigara bağımlılığı, bağışıklık sisteminin yetersiz olması durumunda kişiler, mikroorganizmalar için uygun konakçıdırlar.

 Mikroorganizmanın sayısına  Mikroorganizmanın virülansına ENFEKSİYON ZİNCİRİ- Enfeksiyon zincirini oluşturan altı halkadan biri engellendiği takdirde enfeksiyon oluşamaz. Bu zinciri iyi bilir ve gerekli önlemler alınırsa, bulaşıcı hastalıklardan korunmak mümkündür. Enfeksiyon etkeni: Bakteri, virüs, mantar, parazit şeklinde isimlendirilen, patojen mikroorganizma(lar)dır. Enfeksiyon etkeninin hastalık oluşturma potansiyeli, şu koşullara bağlıdır:  Mikroorganizmanın sayısına  Mikroorganizmanın virülansına  Bireyin vücut direncine

DOZ x VİRÜLANS ENFEKSİYON = --------------------------------- KONAK DİRENCİ DOZ: Mikroorganizmanın hastalık oluşturabilmesi için gereken sayısal yeterliliğidir. Bazıları çok az miktarlarda hastalık oluşturabilirken diğerleri fazla sayıda hastalık oluşturabilmektedirler. Genel kural : sayı arttıkça hastalanma olasılığı da artar

Bulaşma yolları-1 Mikroorganizmalar bir yerden bir yere çeşitli yollarla taşınırlar. Bu yollar : KONTAMİNE SU VE BESİNLER olabileceği gibi kontamine eşyalarda olabilir; makas, tarak, şapka, giysi vb. HAVA YOLU İLE BULAŞMA: Uzun süre açıkta canlı kalabilen mikroorganizmalar hava, toz veya damlacıkla duyarlı konakçıya ulaşırlaşabilirler. Damlacıkla yayılma; öksürme-aksırma, tükürük, balgam, burun, gözyaşı sıvılarının damlacıklar halinde yayılmasıdır. TBC (tüberküloz, verem), grip, soğuk algınlığı, çocuk hastalıklarının çoğunluğu bu yolla yayılmaktadır.

Bulaşma yolları-2 Vektör: Sinek, bit, kene, fare vd bazı hay- vanlar, bazı hastalıkları taşırlar bunlara vektör denir. Örneğin, sıtma mikrobu anofel adı verilen dişi sivrisinekte gelişimini tamam- layarak, sineğin insanı sokmasıyla insana geçerek hastalık yapar. İnsanda hastalığın ortaya çıkabilmesi için sıtma mikrobunun mutlaka sivrisineğin vücudunda bir süre kala- rak gelişim aşamasını tamamlaması gerekir. O nedenle insandan insana bulaşmaz.

Bulaşma yolları-3 Portör (taşıyıcı) : Bir insan veya hayvan, bir mikroorganizmayı vücudunda taşıdığı halde, kendisinde hastalık belirtisi görülmezken diğer insanlara bulaştırabiliyorsa bu kişilere portör denilmektedir. En sık görülen, Hepatit A virüsü (HAV) taşıyıcılarıdır. Bu kişiler besin endüstrisinde kesinlikle çalışmamalıdır. Virüsler ve bakteriler, çok kolay bulaşabilirlerken; parazitler ve mantarların bulaşması daha zordur

BULAŞICI HASTALIKLARDAN KORUNMA-1 Hastane öncesi acil bakım personelinin bulaşıcı hastalıkların yayılma yollarını ve özelliklerini çok iyi bilmeli, enfeksiyon zincirinin kırılmasında, sorumluluğunuz çok fazladır. Hastalıkların bulaşmasını önlemek üzere, solunum yolu izolasyonu, ambulansın temizlenmesi, kan yolu ile bulaşmanın önlenmesi sizin temel uygulamalarınız kapsamındadır. BULAŞICI HASTALIKLARDAN KORUNMA-2 Bulaşıcı hastalıklardan korunma yolları: 1. Vücudun mikroplara karşı direncini arttırma. 2. Enfeksiyon kontrolü önlemleri

ENFEKSİYON KONTROLÜ ÖNLEMLERİ -El yıkamak: Normal sabunla köpürterek ve ovarak el yıkamak, en iyi temizlik yöntemidir. Ambulansta mümkünse sıvı sabun kullanılmalıdır. - Başkaları ile özel eşyalar (tarak, jilet, diş fırçası, şapka, iç çamaşırı, yatak takımları vd.) paylaşılmamalıdır. Gerektiğinde izolasyon (ayırma, karantina) uygulanmalıdır. Solunum yolu ile bulaşan hastalık ( örnek: Tbc) varsa, hastaya maske takılmalıdır.

-Risk altındaki kişiler aşılanmalıdır -Risk altındaki kişiler aşılanmalıdır. Hepatit B(HBV) taşıyıcı kişinin eşi HBV’ ye karşı aşılanması önerilmektedir. Özellikle sağlık personeli, bayansa ve geçirmemişse kızamıkçık aşısını, erkekse ve geçirmemişse kabakulak aşısını yaptırması önerilmektedir Başkalarının (özellikle hastanın) kan, tükürük, idrar, dışkı gibi atıkları ile doğrudan temas etmemeye özen gösterilmeli, temas edilecekse eldiven giyilmelidir. - Mikroorganizmalar, çoğalmak için nemli ve kirli ortamları tercih ederler. O nedenle, ortamı hiçbir zaman nemli ve kirli bırakmayın.

KURU VE TEMİZ YERDE MİKROP ASLA BARINAMAZ

Ambulansta koruyucu malzemeler

Ambulansta özel durumlarda koruyucu malzemeler

BİLDİRİMİ ZORUNLU HASTALIKLAR Bulaşıcı hastalıklarla karşılaşıldığında ya da bulaşıcı hastalıktan kuşku duyulduğunda; en yakın sağlık örgütüne bildirimde bulunulması tüm yurttaşlara yasa ile verilmiş bir görevdir. 1593 sayılı Umumi Hıfzısıhha Kanunu’nun (UHK) 58, 60, 61, 62 maddelerine göre, serbest çalışan hekimler, hastane baş- hekimleri, diş hekimi, eczacı, ebe, hemşire, sağlık memuru, diğer sağlık çalışanları, hastalık bildirimi yapmakla ödevlendirilmiştir

1593 sayılı Umumi Hıfzısıhha Kanunu’nun (UHK) 58, 60, 61, 62 maddelerine göre, köy ihtiyar (seçilmiş) heyeti, otel, hapishane ve fabrika müdürleri, apartman kapıcıları, ölü yıkayıcılar, tabutlayıcılar, kaptanlar, mesleği gereği hasta ile ilişkisi olanlar vb birçok yönetici ve sorumlu hastalık bildirimi yapmakla ödevlendirilmiştir

Bildirimin amacı, bulaşıcı hastalık konusunda ilgilileri uyarmak ve önlem alınmasını sağlamaktır. İlk bildirim genellikle yörenin en yetkili sağlık kuruluşu olan Sağlık Ocağı’na yapılır. Sağlık Grup Başkanlığı Sağlık Müdürlüğü Sağlık Bakanlığı.

Uluslararası bildirimi zorunlu olan hastalıklar 1. Kolera - Vibrio cholera. İnfeksiyon, infekte olmuş kişilerin kusmuklarıyla veya dışkılarıyla dolaylı veya dolaysız yoldan kirlenmiş su ve besinlerin tüketilmesi ile meydana gelir. Sadece insanları etkiler, konak bir hayvan ya da vektör bulunmamaktadır. Akut bir bağırsak hastalığıdır. 2. Veba - Yersinia pestis, pireler veya kemiriciler ile ısırılma sonrasında ateş ve bölgesel lenf nodlarında şişlikler (bubo) şeklinde görülür, pnömoni formu nadir görülüyor.

3. Sarı Humma (yangı) - Flavivirüs cinsine ait bir arbovirüs 3. Sarı Humma (yangı) - Flavivirüs cinsine ait bir arbovirüs. Sineklerin ısırıklarıyla bulaşır. Ateş, kas ağrısı, baş ağrısı, titreme, iştahsızlık, mide bulantısı ve/veya kusma ve sıklıkla kalp atışında yavaşlama görülür 4. Tifüs (bitle geçen, epidemik) 5. Tekrarlayan Yangı (bitle geçen) 6. Dizanteri (amipli) 7. Tifo 8. Gıda zehirlenmeleri

9. Viral Hepatitis A ve B 10. Kancalı kurt 11. Difteri 12. Kızıl ve Streptokok Anjini 13. Meningoensefalomyelitler 14. Lepra 15. Kuduz 16. Filariazis 17. Bilhariazis(şistozomyazis) 18. Şarbon 19. Ruam

20. Creutzfeldt – Jakob 21. Tifüs (pireyle geçen, endemik) 22. Tekrarlayan Yangı (keneyle geçen) 23. Dizanteri (basilli) 24. Paratifo 25. Gastroenteritler 26. Poliomyelitis (paralitik) 27. Boğmaca 28. Kızamık 29. Menenjit, Meningokoksik

30. Lohusalık Yangısı (Puerperal Enfeksiyon) 31. Tetanoz 32. Isırık, (kuşkulu hayvan tarafından) 33. Kala – Azar 34. Leptospirozis 35. Brusellozis 36. AİDS (HIV) 37. Tüberküloz 38. Sıtma 39. Trahom 40. Sifilis

Enfeksiyon Acilleri Kalıcı organ ve doku hasarı oluşturabilen, Ölüme yol açabileceği düşünülen, Acil müdahale gereken enfeksiyon hastalıkları enfeksiyon acillerini oluşturur Örneğin: Menenjit ve ensefalit Sepsis ve septik şok Akut endokardit Tetanoz Kuduz Hayatı tehdit eden deri ve yumuşak doku enfeksiyonları

Şarbon Kolera Sıtma gibi endemik olan Kırım Kongo kanamalı ateşi gibi güncelleşen enfeksiyonlar ile Pnömoniler Akut pyelonefritin acil yaklaşım gerektiren klinik şekilleri Acil müdahele gerektiren olguların belirlenmesinde hastadan iyi bir hikaye alınması, sistem sorgulaması yapılması, vital bulgularının ve sistemik muayenenin dikkatli ve hızlı bir şekilde yapılması önem taşır.

Bazı durumlarda tedavinin dakikalar içinde başlatılması mortalitenin önlenebilmesiyle yakından ilişkilidir. Örneğin sepsis, akut bakteri endokarditi ve pürülan menenjitte tedaviye erken başlama noktasında dakikalar bile çok önemlidir Acil bir enfeksiyon hastalığı karşısında izlenmesi gereken kademeli yol 1. Acil olarak baş vuran hastadan, gereğinde hasta yakınlarından ayrıntılı anamnez alınır. 2. Ayrıntılı sistemik klinik muayene yapılır. Deri döküntüsünden göz dibi incelemelerine kadar acil hekimlikte bazen ayrıntı gibi düşünülen muayeneler sistemik enfeksiyon hastalıklarında tanı koydurucu bulgular verebilir

3. Laboratuvar incelemeleri hemen yapılır. Tam kan sayımı, lökosit formülü, tam idrar tahlili yapılır. Nötrofilik lökositoza, sola kayma (çomaklarda %10 veya daha fazla artma), toksik granülasyon ve vakualizasyon da eşlik ediyorsa bakteri enfeksiyonu olasılığı yüksektir. Atipik lenfo-monositlerin fazlalığı enfeksiyöz mononukleoz düşündürür. Ateşli bir hastada sadece periferik yayma ile sıtma tanısı konabilir

Akut faz yanıtı hakkında CRP ve sedimantasyon kısa sürede bilgi verip tanıya yardımcı olur. Bakteri enfeksiyonlarında CRP 24 saat içinde 20 kat veya daha fazla artarken, viral enfeksiyonlarda istisnalar dışında CRP artışı 3-5 kat olabilmektedir Gerekli klinik örnekler (kan, balgam, idrar, abse örneği, dışkı, beyin, BOS vs) alınır Enfeksiyon odağına göre alınan örneklerin kültürleri yapılır

Son yıllarda üretilip kullanıma sunulan hızlı tanı kitleriyle değişik enfeksiyonların kısa sürede laboratuvarda tanınması mümkündür. Boğaz sürüntüsünde A grubu streptokok antijeni, kan ve idrarda pnömokok antijeni, serumda Mycoplasma pneumoniae antikorları, BOS’da pnömokok, Neisseria meningitidis ve Haemophilus influenzae tip b ve Cryptococcus neoformans antijeni, idrarda Legionella pneumophila antijeni acil koşullarda bakılabilir. Bu etkenleri lateks aglütinasyon, immünkromatografik kart testler veya membran ELISA ile kısa sürede (10-60 dak) araştırmak mümkündür

Radyolojik inceleme: Akciğer grafisi çekilir Radyolojik inceleme: Akciğer grafisi çekilir. Solunum yolu semptomlarına rağmen düz akciğer grafisinde bulgu yoksa bilgisayarlı tomografi incelemesi yapılır. Tutulan sisteme göre diğer radyolojik incelemeler yapılır. 4. Uygun antimikrobik başlanması Antibiyotik tedavisi ya etkenin gösterildiği veya üretildiği durumlarda (etkene yönelik) veya enfeksiyon kuşkusu varlığında (empirik), ya da profilaksi amacıyla verilir

Antibiyotikler uygun etki ve direnç gelişimini önleme açısından belirlenen bir süreyle verilmelidir. Örneğin streptokoksik farenjitte 10 gün Akut sinüzitte 10-14 gün Pnömokoksik pnömonide 7-10 gün Basilli dizanteride 3-5 gün Sistitte 3 gün Pyelonefritte 10-14 günlük tedavi süreleri önerilmektedir. Hastaya göre bu süreler gereğinde daha da uzatılabilir. Parenteral başlanan antibiyotik tedavisi hastanın kliniği düzelmeğe başladıktan sonra uygun bir oral antibiyotiğe değiştirilebilir (ardışık tedavi )

Hekim dışı sağlık personeli sadece şüphelendiği veya hasta tarafından dile getirilen bulaşıcı hastalığı çağrı raporuna yazmak ve hastanedeki ekibi bilgilendirmekle sorumludur SONUÇ 1-Enfeksiyon hastalıklarını ve enfeksiyon zincirini bilmeliyiz 2-Bulaşı önlemek için enfeksiyon zincirini kırmalıyız 3-Enfeksiyonlardan korunma kurallarını bilip uygulamalıyız 4-Bildirimi zorunlu olan hastalıkları bilip gerekli bildirimleri yapmalıyız

TEŞEKKÜRLER