AZERBAYCAN’IN TÜRKİYE ENERJİ SEKTÖRÜNE YATIRIMLARININ AZERBAYCAN-TÜRKİYE EKONOMİK İLIŞKILERINDE ROLÜ ECONANADOLU 2013

AZERBAYCAN’IN TÜRKİYE ENERJİ SEKTÖRÜNE YATIRIMLARININ AZERBAYCAN-TÜRKİYE EKONOMİK İLIŞKILERINDE ROLÜ Elçin Süleymanov Qafqaz Universitesi /Azerbaycan İİBF Maliye Bölümü elsuleymanov@qu.edu.az “Journal of Qafqaz University” yayın editörü

Azerbaycan –Türkiye Ekonomik İlişkilerinin Kapsamı Azerbaycan’ın 18 Ekim 1991 ilan etdiği bağımsızlığını ilk olarak tanıyan Türkiye, siyasi ve ekonomik bağımsızlığını gerçek anlamda elde etmesinin, ülkenin ekonomik kalkınmasını sağlaması ile mümkün olacağını göz önünde bulundurarak, sahip olduğu ekonomik imkan ve deneyimleri Azerbaycan ile paylaşmaya başlamıştır. Azerbaycan Kafkasya ve Orta Asiya bölğesinden Türkiyenin en önemli ekonomik ortağıdır. Ekonomik ve ticari ilişkiler 01.11.1992 tarihli “Ticari ve Ekonomik İşbirliği Anlaşması” çerçevesinde yürütülmektedir.

Azerbaycan –Türkiye Ekonomik İlişkilerinin Kapsamı Azerbaycan’da faaliyet gösteren yaklaşık 3500 yabancı şirketin, binden fazlası Türkiye sermayelidir. 420’inin tamamı Türkiye sermayeli, 380’i Azerbaycan-Türkiye ortaklığı Türk firmalarından 700’den fazlası fiili olarak faaliyet göstermektedir. Türk iş adamları modern oteller, bankalar, sigorta şirketleri, üretim ve eğitim kurumlarını Azerbaycan’a kazandırmada ilke imza atmışlardır. Katma değeri Azerbaycan’ın yaklaşık 60 milyar dolarlık Gayri Safi Milli Hasılası’nın %7’sini oluşturan Türkiye sermayeli şirketler Azerbaycan ekonomisine istihdam açısından önemli bir katkıda bulunmaktadırlar.

Azerbaycan –Türkiye Ekonomik İlişkilerinin Kapsamı Türkiye’de yatırım yapan Azerbaycan kaynaklı sekiz yuzden fazla firma bulunmaktadır. Toplam yaklaşık on milyar ABD dolarını aşmiş olan sermaye ile Türkiye’de yatırım yapan Azerbaycanlı iş adamları, hem firma sayısı, hem de sermaye miktarı açısından değerlendirildiğinde, Orta Asya ve Kafkasya’daki Türk Cumhuriyetleri içerisinde ilk sırayı, Bağımsız Devletler Topluluğu ülkeleri içerisinde ise Rusya Federasyonu’ndan sonra ikinci sırayı almaktadır.

AZERBAYCAN EKONOMİSİNİN GELİŞİM AŞAMALARI Kriz dönemi ( 1991 -1994 ) İstikrar ve reform dönemi ( 1995 -1998 ) Gelişim dönemi ( 1998 -2003 ) Yükseliş dönemi ( 2003 Sonrası )

Azerbaycanın Temel Ekonomik Göstergeleri 2008 2009 2010 2011 2012 Toplam GSMH (Mln $) 48852 44297 52909 63402 65412 Kişi başına GSMH (Mln $) 5603 5018 5922 7003 7029 Nüfuz (Bin) 8802 8947 9036 9236 9305 Resmi İşsiz 50963 55945 56343 53862 48712 Bütçe Gelirleri (Mln dolar ) 12 362 13 345 14 375 18061 21360 Bütce Harcamaları (Mln $ ) 12774 13 567 14 640 19448 22796

Azerbaycan Ekonomisinin Genel Durumu Hazar enerji kaynaklarının üretim ve ihracının ardından 2006 yılından itibaren GSMH’daki artış oranı ile Azerbaycan dünyada ilk sıralarda yer almaya başlamıştır. 2003-2012 yıllarını kapsayan dokuz yıllık dönemde ekonomik büyüme %80 olmuştur. 1994-2012 yılları arasında ülkede yapılan toplam yatırım hacmi yaklaşık 110 milyar dolar olmuştur.

Azerbaycan’ın dış ticareti Yıllar 2008 2009 2010 2011 2012 İhracat (Milyon $) 47.756,2 14.698,5 28.164,14 24. 570, 89 23. 907, 89 İthalat  (Milyon $) 7.163,5 6.119,7 6.970,163 9 755, 968 9 652 ,96 Dış Ticaret Hacmı (Milyon $) 54.919,7 20.818,2 35.134,31 36.326,866 33.506,85

Azerbaycan -Türkiye Ekonomik İlişkileri Türkiyeli firmalarının üstlendikleri önemli projeler TRASECA ‘İpek Yolu’ projesi çerçevesinde kara yollarının inşası, Elektrik santrallerinin inşası ve modernizasyonu lüks konut inşası, Sengaçal terminali inşaası, Merkezi Bank binasının inşası, Bakü ve Nahçivan Hava Alanı inşası, Haydar Aliyev Merkezi inşası, ‘Şahdağ kayak merkezi’ projesi, Bakunun yeni semvollarından olan “Alov” kulesinin inşaası, tarihi ve turistik komplekslerin bakım ve onarımı, petrol boru hattı ile ilgili yapım ve onarım işleri, Bakü Sahil Projesi, kombine gaz çevirimi elektrik santralı, Nahçivan baraj inşası gibi 20 milyar dolara yakın bir çok önemli projeler

Azerbaycan -Türkiye Ekonomik İlişkileri 2011 yılı verilerine göre Türkiye Azerbaycan’ın ithalatında 11% lik bir  paya  sahip  olup,  pazarda  Rusya’dan sonra ikinci önemli tedarikçi konumundadır. 2012 verilerine göre Azerbaycanın Türkiyeden ithal hacmi Rusiyanı da geçerek yaklaşık bir milyar dolarla ilk sırayı almıştır.

Sanayi Sektörü Azerbaycan sanayi sektöründe boya, alüminyum, metal işleme, kablo, akü v.b. birçok farklı alanda üretim ve montaj faaliyetlerinde bulunan yapan Türk yatırımlarının şirket sayısına göre oranı %19’dur. Yatırım hacmi yaklaşık 3 milyar dolardır. Şirketlerde istihdam edilen işçi sayısı ise 30.000 civarındadır.

Ticaret Sektörü Türk yatırımları bu sektörde daha çok gıda, konfeksiyon, mobilya ve dayanıklı malların satışında yoğunlaşmaktadır. Ticaret sektörünün şirket sayısına göre oranı %30’tür. Yatırım hacmi yaklaşık 900 milyon dolar olan şirketlerde istihdam edilen işçi sayısı ise 15.000 civarındadır.

Hizmetler Sektörü Hizmetler sektöründeki Türk yatırımlarının oranı, şirket sayısına göre %26’dır. Sağlık, eğitim, otel, restaurant, banka ve sigorta hizmetleri sunan hizmet sektöründeki şirketlere yapılan yatırım hacmi yaklaşık 400 milyon dolardır. Hizmet sektöründeki işletmelerde istihdam edilen işçi sayısı ise 10.000 civarındadır.

Ulaşım ve Haberleşme Sektörü Ulaşım ve haberleşme sektöründeki Türk yatırımlarının oranı, şirket sayısına göre %10’luk bir dilimi oluşturmaktadır. Telekomünikasyon, otomotiv, ulaşım, basın- yayın alanında faaliyet gösteren Türk sermayeli şirketlerin yatırım hacmi yaklaşık 770 milyon dolardır. İstihdam edilen işçi sayısı ise 9.000 civarındadır.

İnşaat Sektörü Müteahhitlik, inşaat ve dekorasyon malzeme satışı alanlarında Türk yatırımlarının oranı, faaliyet gösteren şirket sayısına göre %11’dir. Toplam yatırım hacmi 960 milyon dolar olan Türk sermayeli işletmelerde yaklaşık 6.000 kişi istihdam edilmektedir.

Tarım ve Hayvancılık Sektörü Bu sektörün faaliyet gösteren şirket sayısına göre oranı %4’tür. Tarım ve hayvancılık sektöründeki toplam Türk sermayesi ise 100 milyon dolar civarındadır. Sektörde istihdam edilen işçi sayısı ise yaklaşık 3.000 kişidir. Azerbaycan Tarım Bakanlığı 2015 yılından sonra yurt dışından gıda ürünlerinin ithalini sona erdirmek istemektedir. Türkiye’nin Azerbaycan’a ihraç ettiği ürünlerin büyük bir kısmı ise gıda ürünleridir. Bu durum, iki ülke arasındaki dış ticaret hacminin zamanla daha da azalacağı sonucunu doğuracaktır. İki ülke arasında ticaret hacminin azalmaması, daha da önemlisi arttırılabilmesi için, ekonomik ilişkilerde daha çok sanayi sahalarına ilişkin ürünlerin üretimine yönelik işbirliğine gidilmesi gerekmektedir.

Azerbaycanda Petrol Üretimi (milyon ton)

Azerbaycanda Doğal Gaz Üretimi (milyar metre küp)

Azerbaycan Devlet Petrol Fonundakı Toplam Kaynak Tutarı (Milyon dolar) Yıl Aktif Toplamı 2001 492 2002 692 2003 816 2004 964 2005 1394 2006 1454 2007 2475 2008 11219 2009 14900 2010 20160 2011 31140 2012 39060

AZERBAYCANIN TÜRKİYENİN ENERJİ SEKTÖRÜNE YATIRIMLARININ AZERBAYCAN-TÜRKIYE EKONOMIK ILIŞKILERINDE ROLÜ “Bakü-Tiflis-Ceyhan” petrol ve “Bakü-Tiflis- Erzurum” doğal gaz boru hatlarının gerçekleşmesiyle, Azerbaycan ve ekonomisinde beklenen olumlu gelişmelerin yanı sıra, Azerbaycan ve Türkiye arasındaki ekonomik ilişkiler de artmıştır. Türkiye siyasi hayatına gelen istikrar ile birlikte ekonomide beklenen istikrar ve gelişme sürecinin, Azerbaycan ile Türkiye arasındaki ticari ilişkilere ve Türkiye sermayesinin Azerbaycan’a akımına olumlu etkisi gözlenmektedir.

Azerbaycan Devlet Petrol Şirketinin Türkiyedeki Yatırımları Azerbaycan devlet petrol şirketi (State Oil Company Of Azerbaijan Republic) 1991 yılından bu yana faaliyetini sürdüren Azerbaycan’ın en büyük ve tek olan kamuya ait petrol şirketidir. SOCAR'ın Gürcistan, Türkiye, Romanya, Avusturya, İsviçre, Kazakistan, İngiltere, İran, Almanya ve Ukrayna'da temsilcilikleri, İsviçre, Singapur, Vietnam ve Nijerya da ticari şirketleri bulunmaktadır. Şirket bünyesinde 70 binden çok çalışan istihdam edilmektedir .

Azerbaycan Devlet Petrol Şirketinin Türkiye’deki Yatırımları SOCAR’ın Türkiye’deki yatırımları İzmir Aliağa’da yerleşen Türkiye’nin en büyük petrokimya tesisi PETKİM’İ satın almasıyla başlamıştır. Petkim Petrokimya Holding A.Ş’nin sermayesindeki yüzde 51 oranındaki kamu hissesi, blok satış yöntemiyle özelleştirilmesine ilişkin ihale süreci sonucunda, 30 Mayıs 2008 tarihinde 2 milyar 40 milyon dolar bedelle SOCAR & Turcas Enerji A.Ş'ye (STEAŞ) satılmıştır. 30.12.2011 tarihinde Petkim’in %51 oranında dolaylı ana hissedarı STEAŞ'ın %25 hissesine sahip Turcas Petrol A.Ş.'nin hisselerinin Azerbaycan Devlet Petrol Şirketi’ne (SOCAR) devredilmesiyle hisselerin tamamı SOCAR-a geçmiştir. Şirketin adı Socar Turkey Enerji A.Ş.olarak değiştirilmiştir. Yüzde 25’lik hissesini Socar’a satan Turcas’ın, İzmir Aliağa’da temeli atılan Star Rafinerisi’ndeki yüzde 18,5’lik ortaklığını sürdürecektir.

Azerbaycan Devlet Petrol Şirketinin Türkiye’deki Yatırımları SOCAR Türkiye'nin en büyük petrokimya şirketi olan Petkime 2018 yılına kadar 17 milyar doların üzerinde bir yatırım stratejisi açıklamıştır. Petkim sahasına yapılacak yatırımlarda en büyük payını petrokimya rafinerisi oluşturmaktadır. Şirketin temel hammadde olan nafta'da yüzde 90 dışa bağımlılığı böylece sona erecek hatta nafta ihraç eder hale gelecektir.

SOCAR-ın “STAR” Rafineri Yatırımı Star rafineri fabrikası Petkim Petrokimya tesislerinin mevcut alanı içerisinde kurulacak 10 milyon ton ham petrol işleme kapasitesine sahip bir tesis olacaktır. Üreteceği hafif ve ağır nafta ürünleriyle öncelikle Petkim’in hammadde ihtiyacını karşılarken, diğer taraftan mevcut yurtiçi üretimin yetersiz kaldığı ve halen ithalat ile karşılanan diğer petrol ürünleri açığının bir kısmını karşılayacaktır. Böylece her yıl milyarlarca doların yurt dışına çıkışı önlenecek ve Türkiye’nin cari açığının azalmasına önemli katkısı olacaktır

SOCAR-ın “STAR” Rafineri Yatırımı STAR Rafinerisi, 5 milyar dolarlık yatırım bedeli ile Türkiye’nin tek noktaya yapılacak en büyük yatırımı olma özelliğini taşımaktadır. Petkim Yarımadası için belirlenen Rafineri-Petrokimya- Enerji-Lojistik Entegrasyonunun ilk ve en önemli halkası olan STAR Rafinerisi, hem Azerbaycan’ın, hem Türkiye’nin ekonomik ve stratejik iş birliği açısından önemli bir projedir. Petkim Yarımadası’nı Avrupa’nın en önemli petrokimya üretim merkezi haline getirecek olan STAR Rafineri yatırımı, Azerbaycan’ı doğrudan yatırımlarda Türkiye’de ilk sıraya taşıyacaktır. Bu yatırım iki ülke arasındaki ekonomik işbirliğini daha ileriye seviyeye çıkaracaktır.

SOCAR’ın Liman Ve Enerji Santrali Yatırımları Petkim yarımadası içinde var olan limana ilave olarak kurulacak konteynır limanının 1,3 -1,5 milyon adet konteynır (TEU) kapasitede olması öngörülüyor. Petkim Limanı bu kapasitesi ile halen 900 bin TEU- luk kapasiteye sahip İzmir Alsancak Limanını geride bırakmış olacaktır. Limanın işletilmesi konusunda Hollandalı APM şirketiyle anlaşma imzalanarak 300 milyon dolarlık yatırım çalışmaları başlamıştır. SOCAR 2018 yılına kadar 10 milyar doları Petkim Yarımadası içerisinde, 7 milyar doları da Trans Anadolu Doğalgaz Boru Hattı olmak üzere Türkiye’de toplam 17 milyar dolarlık yatırım öngörmektedir.

Trans Anadolu Doğalgaz Hattı Projesi (TANAP) İki ülke ilişkilerinin Bakü-Tiflis-Ceyhan Ham Petrol Boru Hattı, Bakü-Tiflis-Erzurum hattı ve Trans Anadolu Doğalgaz Hattı Projesi ile daha da güçlenerek devam edecektir. Türkiye ve Azerbaycan’ın enerji alanındaki bu yatırımların stratejik ortaklık vurgusunu güçlendirdiği ve ileride daha başka yatırımların habercisi olduğunu vurgulayabiliriz. Aralık 2011 de imzalanan mutabakat zaptı ile Trans Anadolu ismi verilen 16 milyar metreküp kapasiteli münhasır boru hattına yönelik çalışmaların ivedilikle başlanılması ve iki ülke tarafından tayin edilen şirketlerin ortak bir konsorsiyum tesis etmeleri konusunda mutabakat sağlanmış oldu.

Trans Anadolu Doğalgaz Hattı Projesi (TANAP) 2012 yılının ilk aylarından itibaren boru hattının inşasına yönelik fizibilite çalışmalarına başlanılmış konsorsiyum içerisinde Azerbaycan Devlet Petrol Şirketi (SOCAR), Türkiye'den BOTAŞ ile Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı (TPAO) ilk ortaklar olarak yer almıştır. Süreç içerisinde diğer uluslararası petrol ve doğalgaz şirketleri de konsorsiyuma dahil olabileceklerdir. Trans Anadolu Doğalgaz Boru Hattı'nda yüzde 80 Azerbaycan'ın, yüzde 20 ise Türkiye'nin ortaklığı şeklindedir. Bakü’den Türkiye’nin en batısına kadar yeni bir hattın yapılacağı projede Türkiye, tüketicisi olduğu doğal gazda ilk kez ortak bir yatırım içinde yer almıştır.

Trans Anadolu Doğalgaz Hattı Projesi TANAP ile Türkiye sınırları içinde 2 bin kilometrelik bir boru hattı kurulmuş olacaktır. 16 milyar metreküpün 6 milyar metreküpü Türkiye, kalanı Avrupa pazarına yönlendirilecektir. Projenin liderliğini SOCAR yapacaktır. Bundan dolayı Türkiye bölümündeki güzergâhın tam olarak nasıl olacağı ve projenin kesin maliyeti SOCAR tarafından yapılacak fizibilite çalışmalarının ardından netlik kazanacaktır. Boru hattı maliyeti 6-7 milyar dolar civarında olacağı tahmin edilmektedir. Proje sadece Azerbaycan gazının değil, diğer ülke gazlarının da bu hatla taşınmasına olanak verecek niteliktedir. Trans Anadolu Doğalgaz Boru Hattı, Nabucconun hayata geçmesi için de önemli bir adım sayılıyor. Zira bu projenin gerçekleşmesi halinde Nabucco, Gürcistan sınırında alacağı gazı Bulgaristan sınırında alacak, böylece Nabucconun başlangıcı olan Türkiye ayağı tamamlanmış olacaktır.

Trans Anadolu Doğalgaz Hattı Projesi (TANAP) Şahdeniz-2 doğalgazının Avrupa piyasalarına nakline ilişkin dört farklı alternatif proje gündeme getirilmişti. Bu projeler “Büyük Nabucco”, “Trans-Adriyatik”, İTGİ (Türkiye- Yunanistan-İtalya) ve SEEP (Güney Doğu Avrupa) projeleriydi. Avrupa Birliği ve ABD tarafından destek verilen proje ise Büyük Nabucco Projesiydi.

TANAP’ın Ekonomik Sonuçları Bu projenin finansmanına ilişkin yaşanan sorunların, belirsizliklerin yanı sıra stratejik açıdan yapacağı etkilerden dolayı bazı ülkelerin karşı çıkması, bazı ülkelerinde taraf olup-olmama noktasında görüş beyan etmeme durumu söz konusuydu. TANAP’a ilişkin Türkiye ve Azerbaycan arasında yapılan nihai anlaşmanın ardından Nabucco Konsorsiyumu Büyük Nabucco’yu Nabucco Batı Projesi olarak revize etmek zorunda kaldı. Şahdeniz-2 doğalgazının Avrupa piyasalarına nakline ilişkin dört farklı alternatif proje gündeme getirilmişti. Bu projeler “Büyük Nabucco”, “Trans-Adriyatik”, İTGİ (Türkiye-Yunanistan- İtalya) ve SEEP (Güney Doğu Avrupa) projeleriydi. Revizyon sonucu 3440 kilometre olarak öngörülen Büyük Nabucco’nun Türkiye kısmının TANAP’a dönüşmesiyle, Nabucco Batı Projesi kısalmış oldu.

TANAP’ın Ekonomik Sonuçları Nabucco Batı Doğalgaz Boru Hattı’nın öngörülen uzunluğu ise 1300 kilometredir. Nabucco Konsorsiyumu’nun TANAP’a olumlu bakışı ve Avrupa piyasalarına Şahdeniz-2 doğalgazının ihracı amacıyla TANAP’a ek olarak teklif ettiği Nabucco Batı Projesi de Azerbaycan tarafından kabul edilmiş oldu. Azerbaycan bakımından ise ülkenin sahip olduğu doğalgaz kaynaklarının yeni piyasalara ihracında büyük ekonomik kazanımları beraberinde getirmektedir.TANAP’taki hissenin %80’inin Azerbaycan’a ait olduğu son duruma göre Azerbaycan doğalgazını Türkiye arazisinden kendisi taşımış gibi olacaktır. Zira Azerbaycan doğalgazın Avrupa piyasalarına naklinden elde edilecek geliri de kendisi elde etmek istiyordu. Böylece Azerbaycan’ın uzun yıllar Büyük Nabucco’ya olumlu bakmamasının önündeki ekonomik engellerden biri de aradan kalkmış oldu. Yani Azerbaycan Şahdeniz-2 doğalgazının Avrupa piyasalarına hem satışından hem de naklinden gelir elde edecektir.

TANAP’ın Ekonomik Sonuçları Rafineri ve TANAP a 2017 yılına kadar yatırım miktarı 17 milyar dolara ulaşması beklenir.Buna göre Türkiye sanayisine yatırım yapan en büyük ülke Azerbaycan, en büyük şirket de SOCAR olacaktır. Bakü-Tiflis-Ceyhan ve Bakü-Tiflis-Erzurum Boru Hatları’nın ardından, TANAP ve Petkim’de rafineri projesine ilişkin Türkiye ile yaptığı anlaşmalarla Azerbaycan, Türkiye’nin bölgede hem enerji koridoru olma hem de enerji üssü olmasına önemli ekonomik ve stratejik katkıda bulunmuş olmaktadır.Ekonomik olarak çeşitli açılardan önem taşıyan bu projenin gerçekleşmesi durumunda, bu hattan gelecek doğalgazın bir kısmı (6-10 milyar metreküp) Türkiye pazarında kalacak, önemli bir kısmı (10-25 milyar metreküp) ise Avrupa ülkelerine satılacaktır.

TANAP’ın Stratejik Sonuçları TANAP başta Türkiye ve Azerbaycan olmak üzere bölge ülkeleri ve Avrupa ülkeleri bakımından çok büyük stratejik öneme sahiptir. Uygun fiyat ve tanımlanmış doğalgaz kapasitesi dikkate alındığında kaynak ve güzergâh çeşitlendirmesi dolayısıyla enerji arz güvenliğine katkıda bulunması bakımından Türkiye ve Avrupa Birliği ülkeleri için TANAP büyük önem taşımaktadır. Büyük Nabucco yerine Nabucco Batı’ya “evet” demekle Avrupa’nın taleplerini bir bakıma karşılamış olan Azerbaycan’ın, TANAP çerçevesinde Türkiye arazisinden doğalgazın nakline Nabucco Konsorsiyumu’nu dahil etmeyerek boru hattını daha çok kendi elinde tutacak olmasıyla da Rusya’yı bir nebze teskin etmiştir. Dolayısıyla Büyük Nabucco’nun TANAP ve Nabucco Batı olarak iki projeye dönüşmesi hem Avrupa Birliği ve ABD’nin hem de Rusya’nın hedeflerine tam olarak ulaşmasına imkân vermemiştir.

TANAP’ın Stratejik Sonuçları Trans Anadolu Boru Hattı gelecekte Türkmen gazının ve Avrupa’ya nakline yönelik alternatif bir hat olma özelliğini de potansiyel olarak taşımaktadır. Dolayısıyla stratejik açıdan düşünüldüğünde zamanla Hazar Havzası doğal gazının, hatta Orta Doğu ülkelerinde üretilecek olan doğalgazın da batı piyasalarına ihracında Türkiye ile birlikte Azerbaycan’ın da söz sahibi olması gibi bir durum da ortaya çıkacaktır. Nabucco Batı Boru Hattı ile Güney Doğu Avrupa ülkelerinin hemen hemen tümünün doğalgaz ihtiyacının karşılanması hedeflenmektedir. Şahdeniz yatağındaki doğal gaz potansiyeli 1,3 trilyon metreküp olan Azerbaycan’ın sahip olduğu diğer kaynaklardaki doğalgaz potansiyeli ise yaklaşık 2,6 trilyon metreküptür. Şahdeniz yatağının yanı sıra mevcut ve muhtemel diğer doğalgaz yataklarının potansiyeli de dikkate alındığında Azerbaycan’ın 2020-2025 arasında doğal gaz üretiminin 50 milyar metreküpe ulaşacağı tahmin edilmektedir. Bu tahminler Nabucco Batı vasıtasıyla Avrupa piyasalarına daha fazla miktarda doğalgazın ihracı için Azerbaycan’ı önemli bir doğalgaz tedarikçisi konumuna getirmektedir

TANAP’ın Stratejik Sonuçları Projenin sadece Türkiye ve Azerbaycan’ın finans ve teknik imkânlarıyla yürütülecek olması, projeyi Türkiye-Azerbaycan özelinde gerçekleştirilecek bir proje konumuna getirmiştir. TANAP, Türkiye ve Azerbaycan’ın enerji nakli konusunda Avrupa pazarına birlikte çıkması anlamına da gelmektedir. TANAP önceki Bakü-Tiflis-Ceyhan ve Bakü-Tiflis-Erzurum boru hatlarına ilave olarak Hazar Havzası enerji kaynaklarının Batı piyasasına ulaştırılmasında Türkiye’nin önemli bir alternatif enerji koridoru olduğuna ilişkin konumunu güçlendirmiştir.Türkiye’nin Büyük Nabucco’da ısrar etmeyerek Trans Anadolu’ya “evet” demesinin, Türkiye’ye bakan yönüyle çeşitli stratejik sonuçları vardır. Bunlardan biri ve en önemlisi; Büyük Nabucco’nun gerçekleşmesinde gösterdiği aktif politika ile Türkiye, Avrupa Birliği’nin enerji arz çeşitliliği ve güvenliğine önemli katkıda bulunduğunu ve bu hususta üzerine düşeni fazlasıyla yapmaya çalıştığını ortaya koyarak, Avrupa Birliği ülkelerinin de Türkiye’nin AB’ye kabulünde olumlu katkıda bulunacak şekilde üzerine düşeni yapmalarını, böylece AB’ye üyelik konusunda önemli bir mesafe almayı beklenmektedir.

Azerbaycanın ekonomik gelişmesine katkı sağlayacak öneriler Türkiye'nin enerji sektörüne yatırımlarının artırılması Azerbaycanlı girişimcilerinin Avrupa pazarlarına çıkışına destek verebilecek ortaklıkların artırılması Dünya brendi haline gelmiş Türkiye şirketlerinin tecrübesinden yararlanmak. Bakü-Ceyhan projesi kapsamında taşınan ham petrolü Ceyhan'da rafine ederek pazarlamak. Aynı zamanda Türkiye ile ortak petrol rafine sistemi kurarak Türkiye'ye Irak ve diğer ülkelerden gelen ham petrolün rafinesini gerçekleştirmek. Turizm ve Finans sektöründe Türkiyeli müteşebbislerle ortaklığın artırılması İMKB- nin yardımıyla küresel finans piyasalarına çıkmak Azerbaycan Petrol Fonunda ve Merkezi Bankta biriken 50 mlyar $ rözervin bir hissesiyle Türkiye'de yatırımlar yapmak ve ya Türkiye ile birlikte üçüncü ülkelere ortak yatırımlar yapmak Serbest Ticaret Bölgesi kapsamında ortak çalışmalar yapmak Ve s

Türkiyenin ekonomik gelişmesine katkı sağlayacak öneriler Petrol ve doğal gaz aramalarında Azerbaycan'ın 140 yıllık tecrübesinden yararlanmak Rusya piyasasında daha etkin olmak için Azerbaycanlı ortaklıklardan yararlanmak Gelen yıl tamamlanacak olan Bakü-Kars demir yolunun tam kapasite çalışmasına katkıda bulunarak projenin verimliliyini artırmak Türkiye limanlarından Azerbaycan'ın ihracatı için kullanılması. Diğer Orta Asya Türk Cumhuriyetlerinin dünya pazarına çıkış güzergahını sağlayarak transit taşımacılıktan maksimum yararlanmak Turizm ve Hizmet sektöründe ortaklıkların artırılması Azerbaycanlı yatırımcıları ülke ekonomisine sermaye yatırmalarına teşviklerin artırılması Türkiye Sağlık Hizmetlerinin Azerbaycan'daki pozitif imajından yararlanarak yatırımların artırılması (Sağlık Turizmi ve ya Azerbaycan'da sağlık hizmetlerinin artırılması)

17 dekabr 2013 “Şahdəniz-2” investisiya layihəsi dünya tarixində ən böyük sərmayə qouluşudur. Beləcə, dünyanın ən böyük sərmayə layihəsinin imzalanmasını birbaşa və canlı müşahidə etmək imkanım olacaq. İlkin qiymətləndirmələrə görə, sərmayənin həcmi 40 milyard dollardan artıqdır. Bu məbləğin yarıdan çoxu Azərbaycanda investisiya ediləcək. Təbii ki, bu anlaşma yalnız Azərbaycan deyil eyni zamanda xarici neft şirkətləri və eləcə də benefisiar və transit ölkələr üçün kifayət qədər əhəmiyyətlidir. Əvvəlla, xarici şirkətlər böyük investisiya və eləcə də stabil gəlirlər imkanı qazanırlar. İkincisi, benfisiar ölkələr mavi qaza olan tələbatının tam və ya qismən ödənilməsinə nail olacaqlar. Belə ki, Türkiyəyə nəql edilən qazın illik həcmi 12,6 milyard kubmetrə yüksələcək. Türkiyə TANAP-a sahib olmaqla eyni zamanda TAP-a da “ev sahibliyi” edəcək, ölkənin bu layihədən də öz daxili ehtiyacları üçün faydalanmaq imkanı olacaq. Avropa isə birincə mərhələdə illik 10 milayrd kub metr mavi qaz idxal edə biləcək. Daha sonra bu rəqəm 20 milyard kub metrədək yüksəldiləcək. Üçüncüsü, transit ölkələr o cümlədən Gürsüstan və Türkiyə bu anlaşmadan real gəlir əldə edən ölkələr sırasındadır. Azərbaycan artıq öz qazını birbaşa Avropa bazarına, həm də bazar qiymətləri ilə çıxara biləcək. Bu isə ölkənin bir bazardan asılılığının aradan qalxması və Bakının mavi yanacaq ixracatında əsas hədəfə vurması anlamına gəlir. Bakı bu qərarla Moskvanın xətrinə dəymədən Avropa Birliyinin enerji təhlükəsizliyinə ciddi töhfə verir. Odur ki, TAP anlaşması Azərbaycan üçün həm də siyasi-diplomatik əhəmiyyət daşıyır. Qeyd edim ki, "Şahdəniz" yatağının ehtiyatları 1,2 trilyon kubmetr qaz həcmində qiymətləndirilir. "Şahdəniz-2" layihəsi çərçivəsində ilk qazın əldə edilməsi 2018-ci ildə gözlənilir. "Şahdəniz" qaz- kondensat yatağının ikinci mərhələsindən Azərbaycan qazının Avropaya tədarükü haqqında imzalanmış müqavilələr üzrə gəlirlərin həcmi təqribən 200 milyard dollar təşkil edəcək. Azərbaycan qazının Avropaya çatması 2019-cu ildə mümkün olacaq. "Şahdəniz-2" çərçivəsində qaz Türkiyəyə artıq 2018-ci ildə çatacaq. SOCAR – 68%, BOTAS - 20% и ВР -12%.

TEŞEKKÜRLER