KATMERLİ BİRLEŞİK KİPLİ FİİLLER

KATMERLİ BİRLEŞİK KİPLİ FİİLLER Katmerli birleşik kipli fiiller, üç kip eki almış fiillerdir. Üçüncü fiil yine ek-fiildir ve ardından sadece /-sA/ şart eki gelir. Yapıları şöyle: [ESAS FİİL+KE1] + [EK-FİİL1+KE2] + [EK-FİİL2+KE3+ŞE] Burada: KE2 = /-mİş/ ve /-Dİ/ (/-sA/ eki gelmez!) KE3 = /-sA/ Bu fiillerin kullanım alanı çok dardır. Kullanımda genelde ek-fiil2 düşer. Her iki ek-fiilin düşmesi daha seyrektir.

KATMERLİ BİRLEŞİK KİPLİ FİİLLER Türkçede katmerli birleşik kipli fiiller şunlardır: 1. Hikaye birleşik kipinin şartı 2. Rivayet birleşik kipinin şartı. Üçüncü kip ekinin kısaltması “Ş” (… şartı)’dır. Devamda, bunlar teker teker ele alınacaktır: 1. Hikaye birleşik kipinin şartı: a) Belirsiz geçmiş zaman hikayesinin şartı – Yapılışı: [ESAS FİİL+/-mİş/] + [EK-FİİL1+/-Dİ/] + [EK-FİİL2+/-sA/+ŞE] Hırsızları görmüş idiysem, gözüm çıksın.

KATMERLİ BİRLEŞİK KİPLİ FİİLLER b) Belirli geçmiş zaman hikayesinin şartı – Yapılışı: [ESAS FİİL+/-Dİ/] + [EK-FİİL1+/-Dİ/] + [EK-FİİL2+/-sA/+ŞE] Çiçekleri çaldı idiysen, gününü görürsün. c) Şimdiki zaman hikayesinin şartı – Yapılışı: [ESAS FİİL+/-yor/] + [EK-FİİL1+/-Dİ/] + [EK-FİİL2+/-sA/+ŞE] O gün saçmalıyor idiyse, benle arkadaşlığı bitmiştir.

KATMERLİ BİRLEŞİK KİPLİ FİİLLER ç) Geniş zaman hikayesinin şartı – Yapılışı: [ESAS FİİL+/-r/] + [EK-FİİL1+/-Dİ/] + [EK-FİİL2+/-sA/+ŞE] Duymaz gibi yapılıp da duyar idiyse, beni çok üzecek. d) Gelecek zaman hikayesinin şartı – Yapılışı: [ESAS FİİL+/-AcAk/] + [EK-FİİL1+/-Dİ/] + [EK-FİİL2+/-sA/+ŞE] Karına el kaldıracak idiysen, senin haysiyetin kalmamış demek.

KATMERLİ BİRLEŞİK KİPLİ FİİLLER e) Gereklilik kipinin hikayesinin şartı – Yapılışı: [ESAS FİİL+/-mAlİ/] + [EK-FİİL1+/-Dİ/] + [EK-FİİL2+/-sA/+ŞE] Bayramda şeker almalı idiyseniz, misafirler önündeki rezaletten kim sorumlu olacak? 2. Rivayet birleşik kipinin şartı: a) Belirsiz geçmiş zaman rivayetinin şartı – Yapılışı: [ESAS FİİL+/-mİş/] + [EK-FİİL1+/-mİş/] + [EK-FİİL2+/-sA/+ŞE] Savaşta işkence yapanları görmüşmüşse, Askeri Mahkeme önünde söylemesi gerekir.

KATMERLİ BİRLEŞİK KİPLİ FİİLLER b) Şimdiki zaman rivayetinin şartı – Yapılışı: [ESAS FİİL+/-yor/] + [EK-FİİL1+/-mİş/] + [EK-FİİL2+/-sA/+ŞE] Seni bir zamanlar seviyor imişsem, bilmediğimdendi. c) Geniş zaman rivayetinin şartı – Yapılışı: [ESAS FİİL+/-r/] + [EK-FİİL1+/-mİş/] + [EK-FİİL2+/-sA/+ŞE] Her sabah topladığı çırpıları yakar imişse, aslında bu, fakirliğin bir şaretidir.

KATMERLİ BİRLEŞİK KİPLİ FİİLLER ç) Gelecek zaman rivayetinin şartı – Yapılışı: [ESAS FİİL+/-AcAk/] + [EK-FİİL1+/-mİş/] + [EK-FİİL2+/-sA/+ŞE] Tam o sırada onu öldürecek imiş ise, kafasına çocuğu takılmasaymış, zaten öldürecekmiş. d) Gereklilik kipinin rivayetinin şartı – Yapılışı: [ESAS FİİL+/-mAlİ/] + [EK-FİİL1+/-mİş/] + [EK-FİİL2+/-sA/+ŞE] Ertesi gün gelmeli imişse, farkı da görmeliydi.

KATMERLİ BİRLEŞİK KİPLİ FİİLLER Katmerli birleşik kipli fiillerin olumsuz şekilleri, basit kipli fiillerde olduğu gibi, esas fiilden sonra ve birinci kip ekinden (KE1) önce /-mA/ olumsuzluk eki getirilerek yapılır: taran-ma-mış i-miş i-se-n, taran-ma-mış i-miş-se-n, taran-ma-mış-mış-sa-n. Katmerli birleşik kipli fiillerin soru şekilleri teorik olarak mümkündür, ancak pratikte neredeyse hiç kullanılmazlar. Soru şekilleri, KE1’den sonra ve EK-FİİL1’den önce “mİ” soru edatı getirilerek yapılır: sat-acak mı i-di i-se-ø? sat-acak mı i-di-(y)se-ø? sat-acak mı-(y)dı-(y)sa-ø?

KATMERLİ BİRLEŞİK KİPLİ FİİLLER Katmerli birleşik kiplerde de 3Çşe istisna durum oluşturur ve sonda kullanılacak yerde, KE1’den hemen sonra gelir: uyu-(y)acak-lar i-miş i-se, uyu-(y)acak-lar i-miş-se, uyu-(y)acak-lar-mış-sa. Katmerli birleşik kipli fiiller çok seyrek kullanılır. Çoğu zaman bunlardan kaçınılarak, basit veya birleşik kipli fiiller kullanılır.

ÖRNEK ÇÖZÜMLEME görürdüysem < gör-(ü)r[#i-]di[#i-]se-m !{Fk-(Y)GşZke[#Fk-]GşZH[#Fk-]GşZHŞ-1Tşe}

Aşağıdaki cümlelerde katmerli birleşik kipli fiilleri bulun ve çözün: Böyle müziğimi açıyorum, güzel güzel yazıyorum, ilham gelmiş imişse. Eğer marka sahibi lisans verseydi ne bedel alacaktıysa onu isteyebilir. Görev üstlenemiyormuşsan, neden orduya geldin? Hele koşuyor idiyse frenler, zıpkın gibi çeker bayrağı. Bunu yaptırtmadı imişse, çok kızarım.

BUGÜNLÜK BU KADAR. 