ARAZİ TOPLULAŞTIRMASININ TEMEL YASAL DAYANAKLARI Tarımsal üretimin artırılması amacıyla kişi ve işletmelere ait olan, çeşitli nedenlerle ekonomik olarak tarımsal faaliyetleri yapmaya imkan vermeyecek biçimde veya toprak koruma ve zirai sulama önlemlerinin alınmasını güçleştirecek derecede birden fazla parçaya bölünmüş, değişik yerlere dağılmış, bozuk şekilli parsellerinin; modern tarım işletmeciliği esaslarına göre ve ayrıca sulama hizmetlerinin getirilmesine en uygun şekilde birleştirilmesi, şekillendirilmesi ve düzenlenmesi işlemine “Arazi Toplulaştırması” veya “Arazi Düzenlemesi” adı verilmektedir. Arazi Toplulaştırmasına esas teşkil eden yasal dayanaklar, T.C. Anayasasının 44 ve 45. maddeleri ile 743 Sayılı Türk Medeni Kanununun 678. maddesi ve son değişiklikle 4721 sayılı Türk Medeni Kanununun 755. maddeleridir.

2709 SAYILI T.C. ANAYASASINDA B. Toprak mülkiyeti Madde 44.- Devlet, toprağın verimli olarak işletilmesini korumak ve geliştirmek, erozyonla kaybedilmesini önlemek ve topraksız olan veya yeter toprağı bulunmayan çiftçilikle uğraşan köylüye toprak sağlamak amacıyla gerekli tedbirleri alır. Kanun, bu amaçla, değişik tarım bölgeleri ve çeşitlerine göre toprağın genişliğini tespit edebilir. Topraksız olan veya yeter toprağı bulunmayan çiftçiye toprak sağlanması, üretimin düşürülmesi, ormanların küçülmesi ve diğer toprak ve yeraltı servetlerinin azalması sonucunu doğuramaz. Bu amaçla dağıtılan topraklar bölünemez, miras hükümleri dışında başkalarına devredilemez ve ancak dağıtılan çiftçilerle mirasçıları tarafından işletilebilir. Bu şartların kaybı halinde, dağıtılan toprağın Devletçe geri alınmasına ilişkin esas-lar kanunla düzenlenir. C. Tarım, hayvancılık ve bu üretim dallarında çalışanların korunması Madde 45.- Devlet, tarım arazileri ile çayır ve meraların amaç dışı kulla-nılmasını ve tahribini önlemek, tarımsal üretim planlaması ilkelerine uygun olarak bitkisel ve hayvansal üretimi artırmak maksadıyla, tarım ve hayvancılıkla uğraşan-ların işletme araç ve gereçlerinin ve diğer girdilerinin sağlanmasını kolaylaştırır. Devlet, bitkisel ve hayvansal ürünlerin değerlendirilmesi ve gerçek değer-lerinin üreticinin eline geçmesi için gereken tedbirleri alır.

743 Sayılı TÜRK MEDENİ KANUNUNDA 4721 Sayılı TÜRK MEDENİ KANUNUNDA Toprağın ıslahı: Madde 678. Toprağın ve su yollarının ıslahı, bataklıkların kurutulması, rman yetiştirilmesi, yol açılması, orman ve köy arazisi parçalarının birleştirilmesi gibi şeyler ancak mütaaddit maliklerin iştirakiyle yapılır bunun için arsaların yarısından fazlasına malik bulunan ve adetçe maliklerin üçte ikisini teşkil eden kimseler tarafından karar verilmek lazımdır. Bu karara diğerleri ittibaa mecburdurlar. 4721 Sayılı TÜRK MEDENİ KANUNUNDA Toprağın iyileştirilmesi MADDE 755.- Su yollarını düzeltme, sulama, bataklık yerlerini kurutma, yol açma, orman yetiştirme, arazileri toplulaştırma gibi iyileştirme işleri, ancak ilgili maliklerin ortak girişimleriyle yapılabilecekse, arazinin yarısından fazlasına sahip bulunmak koşuluyla maliklerin üçte ikisinin bu yolda karar vermeleri gerekir. Diğer malikler de bu karara uymak zorundadır. Alınan karar, tapu kütüğünün beyanlar sütununda gösterilir.

Ülkemizde arazi toplulaştırmasının dayandığı ve günümüze gelinceye kadar esas alınan iki yasal düzenleme vardır ve arazi toplulaştırması bu yasalarda tanımlanmaktadır. Bunlardan 24.09.1979 yılında çıkarılan 7/18231 sayılı “Arazi Toplulaştırma Tüzüğü”(ATT) arazi toplulaştırmasını “Toprak koruma ve tarımsal sulama tekniğinin zorunlu kıldığı durumlarda bir kişiye veya çiftçi ailesine ait arazi parçalarının olanaklar ölçüsünde az sayıda veya tek parça olarak birleştirilmesi, biçimlerinin değiştirilmesi ve amaca uygun olarak yeniden düzenlenmesi” (md/a) olarak tanımlamaktadır. 3083 sayılı ve 22.11.1984 tarihli “Sulama Alanlarında Arazi Düzenlenmesine Dair Tarım Reformu Kanunu” uyarınca çıkarılan 25.06.1985 tarihli “Uygulama Yönetmeliği” ise “Toplulaştırma, uygulama alanında, ekonomik üretime imkan vermeyecek şekilde parçalı ve hisseli arazinin birleştirilmesi ve bu amaçla kamulaştırma, az topraklı veya topraksız çiftçinin topraklandırılması, sahibine bırakılacak arazinin belirlenmesi, köy gelişme ve yeni köy yerleşme alanlarına yer ayrılması gibi arazi düzenlemesine dair diğer hususları kapsar”(m.20) tanımlamasını yapmaktadır. Günümüzde ise artık 2005 yılında yayınlanan 3.7.2005 tarih, 5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu’nun 3. maddesinin ö) fıkrasında; Arazi toplulaştırması: Arazilerin doğal ve yapay etkilerle bozulmasını ve parçalanmasını önlemek, parçalanmış arazilerde ise doğal özellikleri, kullanım bütünlüğü ve mülkiyet hakları gözetilerek birden fazla arazi parçasının birleştirilip ekonomik, ekolojik ve toplumsal yönden daha işlevsel yeni parsellerin oluşturulmasını ve bu parsellerin arazi özellikleri ve alanı değerlendirilerek kullanım şekillerinin belirlenmesini, köy ve arazi gelişim hizmetlerinin sağlanması şeklinde tanımlanmıştır.

Türkiye’de Arazi Toplulaştırma Projelerinin Yasal Dayanağı ve Uygulamadan Sorumlu Kurumlar Türkiye’de arazi toplulaştırma çalışmaları iki ayrı yasaya bağlı olarak iki farklı kurum tarafından yürütülmektedir. Tarım reformu bölgesi olarak ilan edilen yerlerde toplulaştırma çalışmaları 22/11/1984 tarihinde kabul edilen 3083 sayılı “Sulama Alanlarında Arazi Düzenlemesine Dair Tarım Reformu Kanunu”, 23.02.2001 tarihinde yürürlüğe giren 4626 sayılı “Sulama Alanlarında Arazi Düzenlemesine Dair Tarım Reformu Kanununda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun” ve bu kanuna ilişkin “Uygulama Yönetmeliği” ile “Teknik Talimat”a dayalı olarak TRGM (Tarım Reformu Genel Müdürlüğü) tarafından yürütülmektedir. Tarım reformu bölgeleri dışındaki toplulaştırma çalışmaları ise 24.09.1979 yılında çıkarılan 7/18231 sayılı “ Arazi Toplulaştırma Tüzüğü’ne göre KHGM (Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü) tarafından yürütülmekte iken 5286 sayılı yasa ile KHGM tarafından yürütülen arazi toplulaştırma çalışmaları İl Özel İdarelerine devredilmiştir. Günümüzde 03.07.2005 tarihinde yayınlanan 5403 sayılı “Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu” ile Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı’nın “arazi toplulaştırması ve dağıtımı ” başlıklı 17. maddede belirtilen esaslara göre arazi toplulaştırması yapabileceği görülmektedir.

5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanununun 17 5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanununun 17.maddesine göre; “Arazinin rasyonel kullanımını sağlamak amacıyla parsel büyüklüklerinin optimum ölçülerde oluşması için,arazinin yarısından çoğuna malik bulunan ve sayıca maliklerin yarısından fazlasını oluşturanların muvafakati üzerine isteğe bağlı,Bakanlığın veya kurulların talebi üzerine kamu yararı gözetilerek isteğe bağlı olmaksızın,Bakanlar Kurulu kararı ile arazi toplulaştırma proje sahası belirlenir ve uygulanır” ifadesi yer almaktadır. 31.1.2007 tarihinde 5578 sayılı “Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı konusunda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun” kabul edilmiştir. Kanunda yapılan değişiklik ile bundan sonra Tarım ve Köyişleri Bakanlığı’nın yanı sıra köy tüzel kişiliği, belediyeler, kooperatifler, birlikler gibi tüzel kişilikler veya kamu kuruluşları da arazi toplulaştırması yapabilecektir.

Bu kanunun 2. maddesi ile 5403 sayılı yasanın 8 Bu kanunun 2. maddesi ile 5403 sayılı yasanın 8. maddesi aşağıdaki gibi değiştirilmiştir. MADDE 2 – Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanununun 8 inci maddesi aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir. "MADDE 8 – Tarım arazileri; doğal özellikleri ve ülke tarımındaki önemine göre, nitelikleri Bakanlık tarafından belirlenen mutlak tarım arazileri, özel ürün arazileri, dikili tarım arazileri ve marjinal tarım arazileri olarak sınıflandırılır. Ayrıca Bakanlık tarım arazilerinin korunması, geliştirilmesi ve kullanımı ile ilgili farklı sınıflandırmalar yapabilir. Tarımsal faaliyetin ekonomik olarak yapılabildiği en küçük alana sahip ve daha fazla küçülmemesi gereken yeter büyüklükteki tarımsal arazi parsel büyüklüğü, bölge ve yörelerin toplumsal, ekonomik, ekolojik ve teknik özellikleri gözetilerek Bakanlık tarafından belirlenir. Belirlenen küçüklüğe erişmiş tarımsal araziler miras hukuku bakımından bölünemez eşya niteliğini kazanmış olur. Tarımsal arazinin bu niteliği tapu kütüğüne şerh edilir. Belirlenen parsel büyüklüğü; mutlak tarım arazileri ve özel ürün arazilerinde 2 hektar, dikili tarım arazilerinde 0,5 hektar, örtü altı tarımı yapılan arazilerde 0,3 hektar ve marjinal tarım arazilerinde 2 hektardan küçük olamaz. Tarım arazileri bu büyüklüklerin altında ifraz edilemez, bölünemez veya küçük parsellere ayrılamaz. Ancak çay, fındık, zeytin gibi özel iklim ve toprak istekleri olan bitkilerin yetiştiği yerler ile seraların bulunduğu alanlarda, yörenin arazi özellikleri daha küçük parsellerin oluşmasını gerekli kıldığı takdirde, Bakanlığın uygun görüşü ile daha küçük parseller oluşturulabilir. Bakanlığın uygun görüşü ile kamu yatırımları için ihtiyaç duyulan yerler hariç olmak üzere tarım arazileri, belirlenen büyüklükteki parsellerden daha küçük parçalara bölünemez. Bölünemez büyüklükteki tarım arazilerinin mirasa konu olmaları ve üzerlerinde her ne şekilde gerçekleşmiş olursa olsun birlikte mülkiyetin mevcut olması durumunda, bu araziler ifraz edilemez, payları üçüncü şahıslara satılamaz, devredilemez veya rehnedilemez. Bu araziler hakkında 4721 sayılı Türk Medenî Kanununun özgülemeye ilişkin hükümleri kıyasen uygulanır."

ÖZETLENİRSE Kırsal Alanların Düzenlenmesi ve bu kapsamda gerçekleştirilen Arazi Toplulaştırması işlemlerinin yasal dayanakları: 2007 tarih ve 5578 sayılı yasa ile değişik 2005 tarih, 5403 sayılı TOPRAK KORUMA VE ARAZİ KULLANIMI KANUNU (Mayıs 2014 6537 sayılı değişiklik), Tarım ve Köyişleri Bakanlığının 15 aralık 2005 tarih, 26024 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu Uygulama Yönetmeliği, 2009 tarihli, TARIM ARAZİLERİNİN KORUNMASI, KULLANILMASI VE ARAZİ TOPLULAŞTIRMASINA İLİŞKİN TÜZÜK, Reform Bölgesi ilan edilen yerlerde ise 2001 tarih, 4626 sayılı yasa ile değişik 1984 tarih, 3083 sayılı SULAMA ALANLARINDA ARAZİ DÜZENLENMESİNE DAİR TARIM REFORMU KANUNU ve bu kanunun uygulama yönetmeliği

Arazi Toplulaştırması Yöntemleri Arazi toplulaştırması genel olarak aşağıdaki gibi bir sınıflandırmaya konu edilebilir(DEMİREL,1999.15): Dar Kapsamlı Arazi Toplulaştırması Geniş Kapsamlı Arazi Toplulaştırması Kamulaştırma Amaçlı Arazi Toplulaştırması Hızlandırılmış Arazi Toplulaştırması Gönüllü Toprak Değişimi Özel Tarım Alanlarında Arazi Toplulaştırması Başka Arazi Toplulaştırma Çalışmalarının Birleştirilmesi(Grup Arazi Toplulaştırması)

ARAZİ TOPLULAŞTIRMASININ AVRUPA VE TÜRKİYE’DEKİ UYGULAMALARI Avrupa’da Arazi Toplulaştırmasının Tarihsel Gelişimi Çeşitli Avrupa Ülkelerindeki Uygulamalar Almanya İspanya Hollanda İtalya Belçika Polonya Avusturya İngiltere Yunanistan

Türkiye’de Arazi Toplulaştırmasının Tarihsel Gelişimi Türkiye’de arazi toplulaştırma çalışmalarına 1926 yılında yürürlüğe giren Türk Medeni Kanunu’nun 678. maddesiyle yol açılmış, ancak yasa ile ilgili tüzük eksikliği ve konuyla doğrudan ilgili bir kurumun bulunmaması nedeniyle 1960’lı yıllara kadar arazi toplulaştırma projeleri uygulanamamıştır. Türkiye’de arazi toplulaştırması uygulamalarından sorumlu ilk kurum TOPRAKSU Genel Müdürlüğü olmuştur. 27.02.1960 tarih ve 7457 sayılı “Tarım Bakanlığı Toprak Muhafaza ve Zirai Sulama İşleri Genel Müdürlüğü Teşkilat ve Görevleri” hakkındaki kuruluş yasasının 2. maddesinin (j) bendi, arazi toplulaştırması uygulamalarına bir kapı açmıştır.

Türkiye’de Arazi Toplulaştırma Projelerinin Yasal Dayanağı ve Uygulamadan Sorumlu Kurumlar Türkiye’de arazi toplulaştırma çalışmaları iki ayrı yasaya bağlı olarak iki farklı tarımsal kurum tarafından yürütülmektedir. Tarım reformu bölgesi olarak ilan edilen yerlerde toplulaştırma çalışmaları 22/11/1984 tarihinde kabul edilen 3083 sayılı “Sulama Alanlarında Arazi Düzenlemesine Dair Tarım Reformu Kanunu”, 23.02.2001 tarihinde yürürlüğe giren 4626 sayılı “Sulama Alanlarında Arazi Düzenlemesine Dair Tarım Reformu Kanununda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun” ve bu kanuna ilişkin “Uygulama Yönetmeliği” ile “Teknik Talimat”a dayalı olarak TRGM tarafından yürütülmektedir. Tarım reformu bölgeleri dışındaki toplulaştırma çalışmaları ise 24.09.1979 yılında çıkarılan 7/18231 sayılı “ Arazi Toplulaştırma Tüzüğü’ne göre KHGM tarafından yürütülmekte iken 5286 sayılı yasa ile KHGM tarafından yürütülen arazi toplulaştırma çalışmaları İl Özel İdarelerine devredilmiştir. Ayrıca 03.07.2005 tarih ve 5403 sayılı “Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu” ile Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı’nın “arazi toplulaştırması ve dağıtımı ” başlıklı 17. maddede belirtilen esaslara göre arazi toplulaştırması yapabileceği görülmektedir(AT Sempozyumu,2005,35).

KHGM Tarafından Yapılan Uygulamalar ve Nitelikleri KHGM arazi toplulaştırma çalışmalarını, Türk Medeni Kanunu’nun 678. maddesine dayanılarak çıkarılan “Arazi Toplulaştırma Tüzüğü” hükümlerine göre yürütmüş ve sadece isteğe bağlı arazi toplulaştırma çalışması yapabilmiştir. TRGM Tarafından Yapılan Uygulamalar ve Nitelikleri 05.03.1985 tarihinde çıkarılan 3155 sayılı yasa ile Tarım Reformu Genel Müdürlüğü kurulmuştur.TRGM çalışmalarını 3083 sayılı “Sulama Alanlarında Arazi Düzenlenmesine Dair Tarım Reformu Kanunu “ve bu kanuna ilişkin uygulama yönetmeliği uyarınca yönetmiştir. 3083 sayılı kanuna göre hem isteğe bağlı hem de kamu yararı olan bölgelerde zorunlu olarak arazi toplulaştırma çalışması yapılabilmiştir.

5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanununun 17 5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanununun 17.maddesine göre; “Arazinin rasyonel kullanımını sağlamak amacıyla parsel büyüklüklerinin optimum ölçülerde oluşması için,arazinin yarısından çoğuna malik bulunan ve sayıca maliklerin yarısından fazlasını oluşturanların muvafakati üzerine isteğe bağlı,Bakanlığın veya kurulların talebi üzerine kamu yararı gözetilerek isteğe bağlı olmaksızın,Bakanlar Kurulu kararı ile arazi toplulaştırma proje sahası belirlenir ve uygulanır” ifadesi yer almaktadır. 31.1.2007 tarihinde 5578 sayılı “Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı konusunda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun” kabul edilmiştir. Kanunda yapılan değişiklik ile bundan sonra Tarım ve Köyişleri Bakanlığı’nın yanı sıra köy tüzel kişiliği, belediyeler, kooperatifler, birlikler gibi tüzel kişilikler veya kamu kuruluşları da arazi toplulaştırması yapabilecektir.