UYGULAMA

UYGULAMA Denetim Kanıtlarının Elde Edilmesi Denetim Sonuçlarının Değerlendirilmesi Denetimin Tamamlanması

Denetim Kanıtlarının Elde Edilmesi Denetim Kanıtı; denetimin nihai amacı olan denetim görüşünü destekleyen ve denetçi tarafından yapılan çalışmalarla elde edilen bilgi ve belgeler olarak adlandırılabilir. Denetçi yeterli ve uygun denetim kanıtı elde etmelidir.

Denetim Prosedürleri Maddi Doğrulama Prosedürleri Doğrudan Maddi Doğrulama Prosedürleri Doğrulayıcı Analitik Prosedürler Kontrol Testleri

Denetim Kanıtı Toplama Teknikleri Kayıt ve Belgelerin İncelenmesi Fiili-Fiziki Denetim Gözlem Soruşturma Teyit Etme Karşılaştırma Yeniden Hesaplama Yeniden Uygulama

Kanıt Toplamada İlave Kaynaklar İlgili taraf işlemlerinin incelenmesi Kurumun ürettiği diğer bilgi ve belgelerin incelenmesi Dış teyit alınması Diğer çalışmalardan yararlanma İç denetim çalışmalarından Uzman çalışmasından Bağımsız dış denetçilerin raporlarından Diğer denetim elemanlarının çalışmalarından

Denetim Programlarının Uygulanması Açılış hesaplarının ve önceki dönemden devreden verilerin incelenmesi Cari yıl hesap ve işlemlerinin incelenmesi Mali rapor ve tabloların incelenmesi

DENETİM SONUÇLARININ DEĞERLENDİRİLMESİ

Denetim Sonuçlarının Değerlendirilmesi Denetimin sonuçları; Mali tabloların doğru ve güvenilir bilgiler , içerip içermediği İç kontrollerin tasarımı ve etkinliği, Kurumun işlem ve faaliyetlerinin kanunlara ve diğer hukuki düzenlemelere uygunluğu hususlarında bir sonuca ulaşmak amacıyla değerlendirilir.

Denetim Prosedürlerinin Sonuçları Kontrol Testlerinin Sonuçları Doğrulayıcı Analitik İncelemelerin Sonuçları Doğrudan Maddi Doğrulama Prosedürlerinin sonuçları

Kontrol Testlerinin Sonuçlarının Değerlendirilmesi Denetçi, Tespit ettiği bütün kontrol zaaflarını ve bunların giderilmesi için alınacak önlemleri Taslak Denetim Raporu ile kurum yönetimine bildirir. Mali tabloları etkileyecek önemde kontrol zaafları tespit etmesi durumunda, iç kontrollerle ilgili nitelikli denetim görüşü verir.

Doğrulayıcı Analitik Prosedürlerin Sonuçlarının Değerlendirilmesi Tahmin edilen değer ile kayıtlı değer arasında bir fark bulunduğu takdirde; Bu fark kesin hata olarak değerlendirilemez. Farkın nedenlerini araştırmak ve varsa parasal hataları tespit etmek üzere uygun maddi doğrulama prosedür ve tekniklerini uygulayarak olay açıklığa kavuşturulmalıdır.

Doğrudan Maddi Doğrulama Prosedürlerinin Sonuçlarının Değerlendirilmesi Doğrudan maddi doğrulama prosedürleri (hesap ve işlemlerin detaylı incelenmesi) ile parasal hatalar tespit edilir. Parasal Hatalar; Tüm İşlemlerin İncelendiği Alanlardaki Hataların Değerlendirilmesi Belirli İşlemlerin İncelendiği Alanlardaki Hataların Değerlendirilmesi Örnekleme Yapılan Alanlardaki Hataların Değerlendirilmesi

Tüm İşlemlerin İncelendiği Alanlardaki Hataların Değerlendirilmesi Tespit edilen hatalar “bilinen hatalar” dır ve toplam hata miktarı bilindiği için genelleme yapmaya gerek kalmaz.

Belirli İşlemlerin İncelendiği Alanlardaki Hataların Değerlendirilmesi Hesap alanından seçilen belirli (yüksek miktarlı ya da kilit konumdaki) işlemlerin tamamının incelenip kalan işlemlerin denetim örneklemesi yapılarak incelenmesi sonucu söz konusu hesap alanındaki toplam hata; seçilen işlemlerin incelenmesi sonucu bulunan hata (bilinen hata) toplamı ile örneklemeye tabi popülasyon içindeki hatanın popülasyonun tümüne teşmil edilmesi sonucu bulunan hatanın (genellenmiş hata) toplamı olacaktır. Tahmin Edilen Hata = Genellenmiş Hata + Bilinen Hata

Örnekleme Yapılan Alanlardaki Hataların Değerlendirilmesi İşlem Birimine Dayalı Seçim Tekniğinin Kullanılmasında Hataların Değerlendirilmesi Para Birimine Dayalı Seçim Tekniğinin Kullanılmasında Hataların Değerlendirilmesi Katmanlı/ Tabakalı Örnekleme Yapılan Alanlarda Hataların Değerlendirilmesi

İşlem Birimine Dayalı Seçim Tekniğinin Kullanılmasında Hataların Değerlendirilmesi Tahmin Edilen Hata = (Örnekteki Toplam Hata Tutarı / Örnek Büyüklüğü Tutarı) x Hesap Alanının Toplam Değeri

Para Birimine Dayalı Seçim Tekniğinin Kullanılmasında Hataların Değerlendirilmesi Genellenmiş Hata = Popülasyondaki Toplam Hata Oranı x Örneklem Aralığı (İncelenen her bir örnekte bulunan hata miktarları toplanıp popülasyon tutarına bölünerek söz konusu örnekteki toplam hata oranı bulunur. Bulunan toplam hata oranı, popülasyon değerinin hesaplanan örneklem sayısına bölünmesi suretiyle bulunan örneklem aralığıyla çarpılarak popülasyondaki genellenmiş hata bulunur.)

Katmanlı/ Tabakalı Örnekleme Yapılan Alanlarda Hataların Değerlendirilmesi Tabakaların her biri ayrı bir popülasyon olacağından, her bir tabaka için tahmin edilen hata, seçilen örnek seçim tekniğine göre yukarıda açıklandığı şekilde hesaplanır. İlgili hesap alanında tahmin edilen toplam hata tabakalar için tahmin edilen hataların toplamıdır.

Hataların Genellenmesinde Dikkat Edilecek Hususlar (1) Genelleme yapılabilmesi için; Seçilen örneğin popülasyonu temsil etmesi ve Söz konusu hatanın popülasyon içindeki diğer işlemlerde de olabileceğine ilişkin yeterli kanıt olması gerekir. Hatanın belirli tür işlemler, belirli bir yerde gerçekleştirilen işlemler ya da belirli kişilerin yaptığı işlemlerde olduğu kanaati taşınıyorsa, genelleme sadece söz konusu işlemlerle sınırlı kalarak yapılır.

Hataların Genellenmesinde Dikkat Edilecek Hususlar (2) Genelleme yapılamayacak hususlar; Sistematik hata olduğu bir başka ifade ile hatanın belirli işlemlerde aynı şekilde meydana geldiği düşünülüyorsa, Hata münferit ise, Hata kamu zararına ilişkin ise hataların genele teşmil edilmesi söz konusu değildir.

Denetim Sonuçlarının Hesap Alanları İtibariyle Değerlendirilmesi Tahmin edilen hata; önemliliğin %50’sinden az ise ilave çalışma yapmaya gerek olmadığına, önemliliğin %50’sinden fazla ise ilgili hesap alanında ilave çalışma yapılmasına, önemlilikten fazla ise ilave çalışma yapılmasına veya nitelikli denetim görüşü verilmesine karar verilebilir.

Tüm Hesap Alanlarına İlişkin Sonuçların Birleştirilerek Değerlendirilmesi Tahmin edilen toplam hata; önemliliğin %50’sinden az ise ilave çalışma yapmaya gerek olmadığına, önemliliğin %50’sinden fazla ise ilgili hesap alanında ilave çalışma yapılmasına, önemlilikten fazla ise ilave çalışma yapılmasına veya nitelikli denetim görüşü verilmesine karar verilebilir.

Hataların Nitelik ve İçerik Yönünden Değerlendirilmesi (Raporlama Önemliliği) Parasal değer olarak önemliliğin altında kalan bir hata, içerik olarak ya da niteliği gereği önemli olabilir. Mali tablolarda mutlaka yer alması gereken bir rakamın kaydedilmemiş olması Gelecek yılların mali tablolarını etkileyecek bir hata Yolsuzluktan kaynaklanan her hata nitelikli denetim görüşü verilmesini gerektirebilir.

Ön Denetim Görüşünün Oluşturulması Tüm denetim kanıtları bir araya getirilerek denetim sonuçları değerlendirilir ve mali rapor ve tabloların önemli hatalar içerip içermediğine ve hesapların ilgili mevzuat hükümlerine uygun olup olmadığına ilişkin elde edilen denetim sonuçlarından denetim görüşüne ulaşılır. Olumlu görüş Nitelikli görüş Şartlı görüş Olumsuz görüş Görüş bildirmekten kaçınma

Kurumda Yolsuzluk Tespiti Denetimler sonucunda bir hata ortaya çıkarıldığında, bunun yolsuzluğun belirtisi olup olmadığı değerlendirilmelidir. Denetçi eğer, hatanın yolsuzluğun bir sonucu olabileceğini düşünüyorsa, bunu destekleyecek ilave kanıtlar toplar. Toplanan bu denetim kanıtlarına dayanarak denetçi, bir yolsuzluk olayı veya suiistimal olduğuna kanaat getirirse, ilgili tüm bilgi ve belgeleri toplayarak konuyu mevzuattaki usulleri takip ederek sonuçlandırır. Ayrıca, denetim raporuna bu hususu dahil ederek nitelikli denetim görüşü verir.

DENETİMİN TAMAMLANMASI

Oluşturulan denetim görüşünün doğruluğunu güvence altına almak amacıyla yapılacak ilave çalışmalar Tamamlayıcı analitik prosedürlerin uygulanması Denetimin yeterliliğinin değerlendirilmesi Mali tablo tarihinden sonraki olayların incelenmesi Denetim özetinin hazırlanması

Tamamlayıcı Analitik Prosedürler Denetim sonunda yürütülen analitik incelemeler ile, Kurum faaliyetlerine ilişkin başlangıçta edinilen bilgiler ile denetim sonucunda ortaya çıkan verileri birbirini destekleyip desteklemediği Denetimin uygulama aşamasında hesap ve işlemlerde saptanan önemli dalgalanmaların nedenini açıklayan denetim kanıtları elde edilip edilmediğini değerlendirilir.

Denetimin Yeterliliğinin Değerlendirilmesi Denetim prosedürlerinin ve bu prosedürlerden elde edilen denetim kanıtlarının doğru denetim görüşüne dayanak teşkil etme konusunda yeterliliği ve uygunluğu değerlendirilir.

Mali Tablo Tarihinden Sonraki Olayların İncelenmesi Mali Tablo Tarihinden Sonra Gerçekleşen Olaylar (mali tabloları önemli ölçüde etkileyen olayların meydana gelmesi) Denetim Raporu Tarihinden Sonra Ortaya Çıkan Olaylar (mali tabloları önemli ölçüde etkileyen olayların öğrenilmesi veya fark edilmesi)

Denetim Özeti Denetlenen kurum hakkında özet bilgi, Muhasebe sistemine ilişkin açıklama, Tespit edilen önemli riskler, İç kontrole ilişkin bilgi, Uygulanan denetim yaklaşımı, Denetim prosedürlerinin sonuçları hakkında kısa açıklama, Varsa mali tablolarda yapılan önemli düzeltmelere ilişkin açıklama, Ulaşılan denetim görüşü, Varsa karşılaşılan denetim sorunları ve çözümlere ilişkin düşünceler, Gelecek yıl denetimlerinde dikkate alınması gereken sorunlar hakkında özet bilgi.

RAPORLAMA

Rapor Türleri Denetim Raporu Yargılamaya Esas Rapor

Denetim Raporu Mali rapor ve tabloların denetlenen kamu idaresinin mali durumunu ve faaliyet sonuçlarını tüm önemli yönleriyle doğru ve güvenilir bir biçimde gösterip göstermediği veya mali rapor ve tablolarda önemli hatalar bulunup bulunmadığı; Kurumun gelir, gider ve malları ile bunlara ilişkin hesap ve işlemlerinin kanunlara ve diğer hukuki düzenlemelere uygun olup olmadığı; Mali yönetim ve iç kontrol sistemlerinin uygun olarak kurulup kurulmadığı ve etkin bir şekilde çalışıp çalışmadığı, konularında oluşturulan denetim görüşü ile bu denetim görüşünün dayanaklarını içeren ve Sayıştayın Türkiye Büyük Millet Meclisine sunacağı dış denetim genel değerlendirme raporuna esas olmak üzere düzenlenen rapordur.

Denetim Raporunun Formatı-1 Başlık sayfası Raporun muhatabı Giriş paragrafı (i) Denetlenen kurum hakkında kısa bilgi (ii)Denetlenen mali tabloların belirtilmesi (ii) Uygulanan önemli muhasebe ilkelerinin bir özeti Denetlenen kurum yönetiminin sorumlulukları Sayıştayın sorumlulukları Denetimin dayanakları, kapsamı ve yöntemi Denetim görüşünün dayanakları Denetim görüşü Raporlanması gereken diğer hususlar

Denetim Raporunun Formatı-2 Denetim ekibinin imzası Raporun tarihi Adres Rapor ekleri Denetim bulguları Mali rapor ve tablolar Mali rapor ve tablolarda yapılan düzeltmelere ilişkin açıklamalar Düzeltilmiş mali rapor ve tablolar Taslak rapora ilişkin kurumun görüşü

Denetim Görüşü Türleri ve Düzenlenecek Raporlar Olumlu Görüş; Nitelikli Denetim Görüşleri; Şartlı görüş Olumsuz görüş Görüş bildirmekten kaçınma

Olumlu Görüş İçeren Denetim Raporu-1 Olumlu görüş, mali rapor ve tabloların doğru ve güvenilir bilgi verdiği ve önemli hata içermediği, Denetlenen kurumun gelir, gider, mal ile diğer hesap ve işlemlerinin kanunlara ve diğer hukuki düzenlemelere uygun olduğu, Mali yönetim ve iç kontrol sistemlerinin uygun olarak kurulup etkin olarak çalıştığı, anlamına gelir.

Olumlu Görüş İçeren Denetim Raporu-2 Olumlu Görüş Verilmekle Birlikte Vurgu Yapılacak Hususlar (Bazı durumlarda denetçi, raporunda olumlu görüş bildirmekle birlikte, ayrı bir paragraf ekleyerek, mali tablolara ilişkin bir konunun üzerinde ayrıntılı açıklama yapabilir.)

Nitelikli Denetim Görüşü İçeren Düzenlilik Denetimi Raporları Denetim kapsamında (çalışma alanında) bir sınırlama olması, Muhasebe ilkelerinden önemli sapmaların bulunması, Mali rapor ve tablolar veya bu tabloların dayanağı olan hesap ve işlemlerin önemli hatalar ve yanlışlıklar içermesi, Mali yönetim ve İç kontrol sisteminin önemli zayıflıklar içermesi, Yolsuzluk içeren bir hususun tespit edilmesi, Durumlarında verilen görüştür.

Nitelikli Denetim Görüşleri Denetim Sonuçları Yaygınlık Derecesi Denetim Görüşü Denetim kapsamında (çalışma alanında) önemli bir sınırlama olması Bir veya birkaç hesap alanında Şartlı Denetim Görüşü Hesap alanlarına yaygın Görüş Bildirmekten Kaçınma Muhasebe ilkelerinden önemli sapmaların bulunması, Mali tabloların veya bu tabloların dayanağı olan hesap ve işlemlerin önemli hata ve yanlışlıklar içermesi, Kanun ve diğer hukuki düzenlemelere aykırı işlemlerin önemli düzeyde varlığı Şartlı Denetim Görüş Olumsuz Denetim Görüşü Mali yönetim ve iç kontrol sistemlerinin önemli zayıflıklar içermesi İç Kontrol Sistemlerine İlişkin Şartlı Denetim Görüşü Hesap alanlarına yaygın İç Kontrol Sistemlerine İlişkin Olumsuz Denetim Görüşü Yolsuzluk içeren bir hususun tespit edilmesi (miktarına bakılmaksızın)

Yargılamaya Esas Rapor Kamu idarelerinin hesap ve işlemlerinin denetimi sırasında denetçiler tarafından kamu zararına yol açan bir husus tespit edildiğinde sorumluların savunmaları alınarak mali yıl sonu itibariyle yargılamaya esas rapor düzenlenir.

İZLEME

İzleme Faaliyetleri Gözden Geçirme (Denetimin İzlenmesi) Denetim Sonuçlarının İzlenmesi

Gözden Geçirme Gözden Geçirmenin Amacı; Mali tablolarla ilgili olarak verilen denetim görüşünün doğruluğundan, Denetim görüşünü destekleyen yeterli ve uygun denetim kanıtı toplandığından, Gerçekleştirilen denetimin mevzuata, uluslararası denetim standartlarına ve Sayıştay uygulamalarına uygun olduğundan emin olmaktır.

Gözden Geçirme Denetim Sırasında Yapılan Gözden Geçirme Birinci Aşama Gözden Geçirme İkinci Aşama Gözden Geçirme Kalite Güvencesine Yönelik Gözden Geçirme

Denetim Sırasında Yapılan Gözden Geçirme Yürütülen denetim çalışmalarının ve ulaşılan denetim sonuçlarının fiilen denetimi yürüten denetçiler dışında ekip başkanı ve grup başkanı tarafından değerlendirilmesidir.

Birinci Aşama Gözden Geçirme (Detaylı) Denetim çalışmasının bütün aşamalarında düzenlenen denetimi destekleyici her bir çalışma kağıdının söz konusu çalışma kağıtlarını düzenlememiş olan ekip başkanı tarafından detaylı bir şekilde incelenmesidir.

İkinci Aşama Gözden Geçirme (Genel) Denetim çalışmasının, belirli çalışma kağıtlarının seçilmesi suretiyle grup başkanı tarafından incelenmesidir.

İkinci Aşama Gözden Geçirme-1 Gözden geçiren grup başkanı: Denetim planının, denetlenen kurumun tanınması temeline dayanan risk ve önemlilik kavramlarının dikkate alınarak hazırlandığı, Denetim planının, denetimin nasıl ve ne zaman yapılacağı ve mali tablolarla ilgili görüş oluşturmak amacıyla gerekli denetim kanıtlarının nasıl sağlanacağını gösterecek şekilde hazırlandığı,

İkinci Aşama Gözden Geçirme-2 Denetime ilişkin alan çalışmasının, yapılan ve onaylanmış denetim programına göre yürütüldüğü ve mali tabloların önemli hata ve mevzuata aykırılık hususları içermediğine ilişkin yeterli ve uygun denetim kanıtlarının toplandığı, Onaylanmış denetim programından sonra ortaya çıkan önemli değişikliklerin dikkate alındığı,

İkinci Aşama Gözden Geçirme-3 Denetimle ilgili önemli hususların denetim süresince dikkate alındığı, Denetimin, mevzuata, uluslararası denetim standartlarına ve Sayıştayın mali denetim politika ve prosedürlerine göre yürütüldüğü hususlarında ikna olmalıdır.

Kalite Güvencesine Yönelik Gözden Geçirme Denetim sonrası gerçekleştirilir. Denetim ekibinden bağımsız bir kontrol ekibi tarafından yürütülür.

Kalite Güvencesine Yönelik Gözden Geçirme Denetim çalışmasının kanunlar, Sayıştay uygulamaları ve uluslararası denetim standartları ile uyumlu olduğu, Denetim görüşünün denetim kanıtlarıyla tamamen desteklendiği, Denetim ekipleri tarafından doğru denetim görüşlerine ulaşıldığı, Denetimlerden elde edilen iyi uygulama örneklerinin Sayıştay geneline yaygınlaştırılması, Mali denetim rehberinde geliştirilmesi gereken alanların tespit edilmesi, Hususlarında katkı sağlar.

Denetim Sonuçlarının İzlenmesi Sayıştay raporlarının TBMM’de görüşülmesinden sonra; denetim raporlarında belirtilen bulgulara ilişkin tavsiyelerin denetlenen kurum tarafından ne ölçüde yerine getirildiğinin değerlendirilmesi amacıyla yapılır.

Denetim Sonuçlarının İzlenmesi İzleme görevinin, önceki denetim ekibince yerine getirilmesi esastır. Bununla beraber, gerektiğinde farklı denetçilerin de bu faaliyeti yürütmesi mümkündür.

TEŞEKKÜRLER…