Dr. Aysel BADIR ERİŞKİN SAĞLIĞI II KRONİK HASTALIĞI OLAN ERİŞKİNİN BAKIMINDA YAŞAM KALİTESİ, ÖZ-BAKIM VE BEDEN İMAJI Dr. Aysel BADIR ERİŞKİN SAĞLIĞI II

İÇERİK Kronik hastalıklarda yaşam kalitesinin önemi Yaşam kalitesi tanımları Yaşam kalitesinin boyutları Öz-bakımın tanımı Orem’in Öz-Bakım Kuramı Öz-Bakım ile ilişkili kavramlar (insan, çevre, aile) Orem’e göre hemşirelik ve hemşirelik sistemleri Orem’e göre yardım etme yöntemleri

YAŞAM KALİTESİNİN KRONİK HASTALIKLARDAKİ ÖNEMİ? Teknolojik alandaki ilerlemeler Bilgi birikiminde artma Yeni tedavi ve bakım olanaklarında artma YAŞAM SÜRESİNİN UZAMASI Beraberinde yaşamın kalitesinde artış getiriyor mu?

Yaşam Kalitesi Nedir? Tarih boyunca, tüm kültürlerde yaşam kalitesinden “iyi yaşam” olarak söz edilmiş Sağlık alanındaki literatüre 1970’lerde girmiş Kavram çok yönlü, subjektif, çok boyutlu olduğu için tanımlamak zor Yaşama yüklenen anlam, birey, toplum ve çağa göre farklılık göstermekte

TANIMLAR “Bireyin deneyimi ve beklentileri ile var olan ve algılanan amaçlar arasındaki fark” (Calman) Hastaların şu andaki fonksiyonel düzeyi ile onların olası ve ideal olarak algıladıkları şeyi karşılaştırmaları ile hastanın doyumunu belirleyen/gösteren çok boyutlu bir yapı (Cella, Cherin) “Bireyin psikolojik, fiziksel ve sosyal sağlık durumunun tam olmasını kapsayan çok boyutlu kavram”(Schron&Schumaker)

YAŞAM KALİTESİNİN BOYUTLARI Spitzer kavramın boyutlarını; 1. Fiziksel işlev 2. Sosyal işlev 3. Emosyonel/mental durum 4. Semptomların etkisi 5. Algılamalar ve iyilik hali Ortak görüş; çok faktörlü/boyutlu, subjektif ve dinamik bir kavram

YAŞAM KALİTESİNİN SUBJEKTİFLİĞİ ve DİNAMİKLİĞİ Yaşam kalitesi bireyin deneyimini içerir, Yaşam kalitesi ölçümlerinde kaynak bireyin kendisi olmalıdır. Diğer önemli özellik de zaman içinde değişkenlik gösterebilmesi, dinamikliğidir.

ÖZ-BAKIM “Yaşami, sağlığı ve iyilik halini devam ettirmek için bireyler tarafından başlatılan ve gerçekleştirilen tüm etkinlikler” olarak tanımlanabilir. “Erişkin bir bireyin kendi sağlığı ve iyilik halini koruma ve sürdürmeye yönelik aktivitelere sürekli olarak katılımıdır”

Dorethea Orem Hemşire kuramcı Dorethea Orem tarafından geliştirilmiş “Öz-Bakım Kuramı” özellikle kronik hastalığı olan bir bireyin bakımında kullanılır. Orem, kuramında öz-bakım gereksinimlerinin karşılanmasında bireyden kaynaklanan yetersizliklerin hemşireliğe gereksinim duyulmasına neden olduğunu belirterek, öz-bakım yetenekleri sınırlı olan bireylere yardım etme yöntemlerini tanımlamıştır.

OREM’İN ÖZ-BAKIM KURAMI Orem’in Öz-Bakım Kuramı üç kuramdan oluşur Öz-bakım Kuramı Öz-bakım Yetersizliği Kuramı Hemşirelik Sistemleri Kuramı

Öz-Bakımın ilişkili olduğu değerler İnsan Çevre Aile Kültür Günlük yaşam değerleri

Orem’in Öz-Bakım Tanımı Evrensel Öz-Bakım: Bireyin günlük yaşam aktiviteleri ile ilgili gereksinimleri Gelişimsel öz-bakım Sağlıktan Sapmalarda Öz-Bakım: “yalnızca rahatsızlıklar, sakatlıklar ve hastalık olaylarında” diye tanımlar

Orem’in Tanımına Göre Öz-Bakım Gereksinimi ve Öz-Bakım Gücü “Hastalıklardan korunma ve sağlığı sürdürme için gerekli tüm öz-bakım eylemlerini terapotik öz-bakım gereksinimi” olarak tanımlar. “Bireyin yaşamını ve sağlığını sürdürebilmesi için gerekli etkinlikleri başlatabilmesi, uygulayabilmesi yeteneğini ise öz-bakım gücü”olarak tanımlar. Birey öz-bakım ajanıdır.

Öz-Bakım Gücünü Etkileyen Faktörler İlgi Eğitim Deneyim Zihinsel performans Sürekli gelişme ve değişme gösterir

Öz-Bakım Yetersizliği Bireyin gereksinimleri bireyin gücünü ya da yeteneğini aşan düzeyde ise “öz-bakım yetersizliği” ortaya çıkar. Öz-bakım yetersizliği öz-bakım gücü ile terapotik öz-bakım gereksinimi arasında bir dengesizlik oluşunca ortaya çıkar

TERAPOTİK ÖZ-BAKIM GEREKSİNİMİ HEMŞİRELİK GİRİŞİMİNE GEREKSİNİM ÖZ-BAKIM GÜCÜ ÖZBAKIM YETERSİZLİĞİ HEMŞİRELİK GİRİŞİMİNE GEREKSİNİM

OREM’E GÖRE HEMŞİRELİK “Tıbbi bakıma katılmada ve öz-bakım eylemlerini/aktivitelerini karşılamada yetersizliğe sahip olan ve yardıma gereksinim duyan bireylere yapılan yardımdır”.

Hemşirelik Gücü Orem Hemşirelik Gücünün 3 ögesini şöyle tanımlar: Hastanın terapotik öz-bakımı ile başaçıkmasına yardım etmek Hastayı öz-bakım eylemlerini yapabilmesi için yönlendirmek Uygun hemşirelik yönetimi ve danışmanlığı ile hastanın bakımını sağlama ve sürdürmede aile ya da bakımdan sorumlu kişilere yardımcı olmak

Orem’e Göre Hemşirelik Sistemleri Tümüyle eksikliği giderici sistem Kısmen eksikliği giderici sistem Destekleyici-eğitimsel hemşirelik sistemi

Yardım Etme Yöntemleri Birey adına davranmak ya da yapmak Bireye rehberlik etmek Bireyi destekleme Bireysel gelişmeyi sağlayan bir çevre oluşturma Eğitim

BEDEN İMAJI/İMGESİ Kişinin bedeninin ve bedene ait tüm duyumlarının zihindeki tablosudur. Bireyin bedeni ile ilgili bilinçli ya da bilinç dışı duygularını, düşüncelerini ve algılarını içerir. Beden imgesi, her bir bireyin gelişimine paralel olarak biçimlenip şekillenir.

Yetişkinlik Döneminde Beden İmgesinde normal fizyolojik değişiklikler nelerdir?

Yaşlılık Döneminde Beden İmgesinde Hangi değişiklikler Görülür?

Hangi Hastalık/durumlar Beden İmgesinde Değişikliğe Yol Açabilir?

Beden İmgesinde Meydana Gelen Değişikliğe Tepkileri Etkileyen Faktörler?

Beden İmgesi Değişikliklerine tepkiler Bu hastalar 4 dönem yaşar. Etkilenme Geri çekilme Kabul Yeniden yapılanma

Etkilenme Dönemi Hastaların büyük bir bölümü, anksiyete, ümitsizlik yaşar Enerjileri kendilerine dönüktür Sağlık ekibi ya da aileye öfkeli ve kaba davranışlar gösterebilirler Kendilerinin hissettiği utanç ya da suçluluğu diğer bireylere yansıtırlar

Geri Çekilme Dönemi Hastanın sorunun gerçekliğinin tam olarak farkına vardığı dönemdir Bu farkına varma ile ani bir reaksiyon Herşeyden kaçma isteği

Kabul Dönemi Kayıp için kederlenme ya da ağlama dönemidir Özürlü kısımdan daha çok kendi güçleri üzerine yoğunlaşmaya başlarlar

Yeniden Yapılanma/Biçimlenme Hasta bedenindeki değişikliğe adapte olmaya başlar Yaşama karşı olumlu duygular hissetmeye başlayabilirler Bunu sanki ikinci bir şans gibi görmeye başlayabilirler Bu dönemde ailenin sabırlı desteği çok önemlidir