GIDALAR YOLUYLA HASTALIKLARA NEDEN OLAN VİRAL ETMENLER Nuray Gamze YÖRÜK1*, Hilal Duygu ÇALIM2 ngamzeyoruk@hotmail.com 1. Kocaeli Gıda Kontrol Laboratuvar Müdürlüğü, Mikrobiyoloji Birimi, Kocaeli, TÜRKİYE 2. Ulusal Gıda Referans Laboratuvar Müdürlüğü, Mikrobiyoloji Birimi, Ankara, TÜRKİYE N. Gamze YÖRÜK Giriş: Gıda, birçok patojenin (bakteri, virüs / prion ve parazit) yeni bir konakta uygun kolonizasyon bölgesine ulaşabileceği mükemmel bir araçtır. Gıda üretim uygulamaları günümüz teknolojisine bağlı olarak değişerek gelişse de, iyi bilinen gıda kaynaklı patojenler olan Salmonella spp. ve Escherichia coli (E.coli) gibi birçok mikroorganizma gıda ürünlerinin çoğunda gelişimlerini etkileyen fırsatlardan istifade ederek ve hatta yeni anti-mikrobik direnç geliştirerek halk sağlığı sorunlarının ortaya çıkmasında etkili olabilmektedirler. Bunun yanında çoğu zoonotik olmak üzere daha önce tanımlanamayan bakteriyel, viral ve parazitik patojenler için gıda kaynaklı hastalıkların önemi tüm dünyada yeni anlaşılmaktadır. (1,2) Özellikle, viral gıda kaynaklı patojenlere yönelik farkındalık ve gözetim Hepatit A ve Hepatit E virüsleri, rotavirüsler, norovirüsler, calicivirüsler, astrovirüsler, enterik adenovirüsler, enterovirüsler, başlıca su ve gıda kaynaklı enterik virüsler yönünde giderek artmaktadır. Bu virüsler fekal-oral yolla yayılabilmelerinin yanı sıra morbidite ve mortalitesi yüksek enfeksiyon etkenlerindendirler (3,4). Özellikle Norovirus’lar; tüm dünya’da epidemik insan gastroenteritislerine ve ekonomik kayıplara neden olmaktadır. Norovirus’un gıdaların patojen mikroorganizmalarla temel kontaminasyon bulaşma kaynağını oluşturan nedenin insan ve hayvan ekstrakt kaynağı özelliğine sahip olduğu saptanmıştır. Bu anlamda gıda güvenliği boyutu risk tehlikesi içermektedir. Özellikle gıdaların orijini açısından değerlendirildiğinde meyve ve sebzeler, çiğ deniz ürünleri ve hazır gıdalar enfeksiyonun yayılımında önemli rol oynamaktadırlar (5). Şekil 1: İnsanlar için bulaşıcı olan patojenlerin ve zoonotik patojenlerin dağılımı Sonuç: Özellikle insanların toplu halde yaşadıkları yerler (örn., hapishane, okul, yurt, bakım evi) ve restoranlarda, hastalıklar ortaya çıkarak, yayılımları kolaylaşmaktadır. Bu noktalarda sağlığı tehdit eden unsurların önemi daha da belirgin hale gelmektedir. Toplum sağlığını tehdit eden tüm mikrobiyel kaynaklı enfeksiyonlarda olduğu gibi viral salgınlarda da temizlik, yüzey dezenfeksiyonu, el hijyeni ve geniş sanitasyon yöntemleri ile önlenebilmektedir (5,6). Tüm veriler değerlendirildiğinde istenilen Türkiye’de gıda kaynaklı viral hastalıklarla ilgili olarak yeterli araştırma ve çalışmaların olmadığı görülmektedir. Gıdalar yoluyla viral infeksiyon tablolarının oluşumunun önlenmesi için gıda kaynaklı hastalıkların epidemiyolojik olarak izlenmesi ve etkinliğinin arttırılmasına yönelik yasal stratejilerin geliştirilmesi önem arz etmektedir. Tablo.1. Gıda Kaynaklı Hastalıklar Sürveyans Sistemi kapsamında etiyolojilerine göre 2013 yılında ABD’de rapor edilen gıda kaynaklı salgınlar, salgın kaynaklı hastalık ve hospitalizasyon sayıları. Viral Etkenler Nörovirus 57 4999 33 Hepatit A 4 172 73 Rotavirus 1 58 Diğer 2 49 Toplam 264 5278 106 Kaynaklar: 1. Newell D G, Koopmans M, Verhoef L, Duizer E, Aidare-Kane A, Sprong H, Opsteeg M, Langelaar M, Threfall J, Scheutz F, Giessen J, Kruse H, Food-borne diseases — The challenges of 20 years ago still persist while new ones continue to emerge Int J Food Microbiology 139 (1);3-15,2010 2. Koopmans M, Duizer Erwin. Foodborne viruses:an emerging problem Int J Food Microbiology 1(90):23-41,2004 3. Atasever M, Alişarlı, Tonbak F. Gıdalarla Taşınan Viruslar. Türkiye Klinikleri J J Food Hyg Technol -Special Topics 1(3):102 -8,2015 4. Kale M. Sökel S. İnsan ve Hayvan Nörovirusları. Ayrıntı Dergisi. 3;(33),2015. 5. Baran A, Erdoğan A. Gıda Kaynaklı Bir Hastalık Olarak Norovirüs Salgınlarının Önemi. J of Food 38 (2): 119-126,2013 6.Kireçci E, Özer A. Nöroviruslar, Salgınları ve Mücadele. Van Tıp Dergisi 18(1):49-56,2011 Şekil 1. Taylor LH, Latham SM, Woolhouse MEJ. Risk factors for human disease emergence. Philos Trans R Soc Lond B Biol Sci. 356(1411):983–9,2001 Tablo 1. Erol İ. Yeni ve Yeniden Önem Kazanan Bajkteriyel Zoonozların Epidemiyolojisi. Vet Hekim Der Derg. 87(2): 63-76,2016