DOKULAR

Bazı bir hücreli canlılarda hayatsal olayların sürdürülmesinde, organel adı verilen yapılar görev alır. Çok hücreli canlılarda ise belirli görevleri yapmak özelleşmiş hücre toplulukları vardır. Bu özelleşmiş hücre topluluklarına DOKU denir.

Bitkisel Dokular Yüksek yapılı bitkilerin kök,gövde,yaprak ve çiçek gibi organları dokulardan oluşur.

A. Bölünür Doku(Meristem Doku) Bitkilerde bölünür doku hücreleri, sürekli mitoz bölünmeyle çoğalır. Bölünür doku bitkide kök, gövde, yaprak ve yan sürgün uçlarında bulunur. Bölünür doku hücreleri küçük, çekirdekleri büyük, sitoplazmaları boldur. Kofulları küçük ve az sayıdadır.hücrelerin çeperleri ince ve metabolizmaları hızlıdır. Bölünür doku kökenine göre ikiye ayrılır.

1. Birincil Bölünür Doku Bitkinin, kök ve gövde ucunda bulunur. Bitkinin boyuna uzamasını sağlar. Bu bölgeye Büyüme Konisi denir. Büyüme noktaları, kökte Kaliptra, gövde de ise genç yapraklar tarafından korunur. Kaliptra kökü toprağın sert kısımlarından korur. Kaliptra zedelendiğinde içerideki bölünür doku çoğalarak kaliptrayı onarır. Böylece bitkinin kökü sürekli korunmuş olur. Bölünür doku geliştikçe dermatojenden epidermis, perimlemden korteks, pleromdan merkezi silindir oluşur.

2.İkincil Bölünür Doku İkincil bölünür doku, bölünmez dokuların hormonların etkisiyle tekrar mitoz bölünme yeteneği kazanmasıyla oluşur, böylece kambiyum, mantar kambiyumu (fellogen) ve yara kambiyumu oluşur. Kambiyum, kök ve gövde de bulunur. Enine büyümeyi sağlar. Kambiyum çift çenekli bitkilerde odun ve soymuk demetleri arasında bulunur. Bu yapının bulunduğu bitkilere Açık Demetli bitkiler denir.

B. Bölünmez Doku Bölünmez doku, bölünür dokunun farklılaşmasıyla oluşur. Bölünmez dokuda hücreler bölünme yeteneğini kaybetmiştir. Ancak her canlı potansiyel olarak bölünme yeteneğine sahiptir. Bölünmez doku hücrelerinin kofulları büyük ve fazla olup çekirdekleri küçüktür. Bazı hücrelerin çeperlerinde odun (lignin), mantar (suberin) vb. birikerek kalınlaşmalar olur. Bölünmez dokularda hücreler arası boşluk olmaz, Bölünmez dokular görevlerine göre beş bölümde incelenir.

1- Temel Doku Temel doku kök ve gövdenin korteksinde, yaprağın mezofil tabakasında ve diğer dokuların etrafında bulunur. Parankima da denilen temel dokunun hücreleri canlıdır. Ancak odun borusu ve öz bölgesi parankimasında ölü parankima hücrelerine de rastlanır. Parankima dokusu hücreleri bitkide farklı görevler yapar. Temel doku görevlerine göre dört bölümde incelenir.

a- Özümleme Parankiması Yaprakların mezofil tabakasında ve genç gövde de bulunan özümleme parankiması hücreleri bol kloroplast taşır. Bu doku fotosentez yapımında görev alır. Mezofil tabakası palizat ve sünger parankiması olmak üzere iki kısımdan oluşur. Palizat parankiması hücreleri silindiriktir, epidermisin altında sık ve düzenli olarak dizilmiştir. Sünger parankiması hücreleri ise düzensiz dizilim gösterirler ve aralarında boşluklar bulunur.

b- İletim Parankiması Özümleme, yani fotosentez yapan dokularla iletim demetleri arasında bulunur. İletim parankiması bu iki doku arasında su ve besin taşınmasını sağlar. Kloroplastı yoktur.

c- Depo Parankiması Bitkinin kök, gövde, meyve ve tohum gibi organlarında bulunur. Su ve besin depolar. Depo parankiması örneğin patateste nişasta, fasulyede protein, fındıkta yağ, kaktüste de su depolar.

d- Havalandırma Parankiması Su ve bataklık bitkilerinde bulunur. Bitkide kök ve gövdedeki parankima hücreleri arasında boşluklar oluşturur. Havanın depolanmasını sağlayarak gaz alış verişini kolaylaştırır.

2- Koruyucu Doku Koruyucu doku bitkilerin dış yüzeyini örter. Tek ya da çok sıralı hücrelerden oluşur. Hücreleri kalın, çeperli ve klorofilsizdir. Koruyucu doku, içte bulunan dokuları çeşitli dış etkilere karşı korur. Kara bitkilerinde su kaybını önlemede önemli görev yapar. Bitkilerde iki tip koruyucu doku vardır.

a- Epidermis Otsu bitkilerle odunsu bitkilerin kök, gövde, yaprak, çiçek, meyve ve tohum gibi kısımların üzerini örten canlı dokudur. Epidermis hücrelerin dış çeperleri, iç çeperlerine göre daha kalındır. Bu kalınlaşmayı epidermis hücrelerinin oluşturduğu kütin denen madde yapar. Kütin maddesi epidermisin dış yüzeyinde kutikula adı verilen koruyucu tabaka oluşturur. Kutikula, bitkinin su kaybını ve gaz geçirgenliğini azaltır.

Yaprak ve genç gövdedeki bazı epidermis hücreleri farklılaşarak stoma ya da gözenek adı verilen, fotosentez yapabilen hücrelere dönüşür. Bitkinin iç dokuları ile dış ortam arasındaki ilişkiler stoma ile olmaktadır. Bitkilerde kontrollü bir su kaybını ve gaz alış verişini sağlar. Kara bitkilerinde stomalar genellikle yaprağın alt epidermisinde, su bitkilerinde ise yapağın üst epidermisinde bulunur.

b-Mantar Doku Mantar doku, çok yıllık bitkilerin kök ve gövdelerinin üzerinde bulunur. Mantar doku epidermisin parçalanmasıyla oluşur.Mantar kambiyumunun oluşturduğu mantar dokunun hücreleri ölüdür. Hücrelerin içleri su geçirmeyecek şekilde hava doludur. Mantar dokuda gaz alış verişini sağlayan (lentisel) kovucuklar vardır. Mantar doku yaprak dökümüne de neden olur.

3- Destek Doku Bitkilere şekil ve destek veren dokulara Destek Doku denir. Hücrelerde selüloz çeper desteklik görevi yapar. Otsu bitkilerde ayrıca turgor basıncı desteklik görevi yapar. Çok yıllık bitkilerde de iletim demetleri desteklik görevi yapar. Çok yıllık bitkilerde farklılaşmış iki destek doku vardır.

a. Pek Doku (Kollenkima) Bitkinin gövde, yaprak, ve yaprak sapında bulunur. Pek doku canlı hücrelerden oluşur. Pek doku hücre çeperinde kalınlaşmalar vardır. Kalınlaşma hücre çeperlerinin köşelerinde olursa köşe kollenkiması, hücre çeperinin her tarafında olursa levha kollenkiması denir.

b. Sert Doku (Sklerenkima) Hücrelerin sitoplazma ve çekirdekleri kaybolmuş, tüm çeperleri kalınlaşmış ve ölmüştür.

4- İletim Doku Damarsız bitkiler dışında karada yaşayan tüm bitkilerde iletim doku vardır. İletim dokuyu odun ve soymuk boruları oluşturur. İletim dokuda su ve organik maddeler taşınır. İletim demetleri, yapısı ve taşıdıkları maddeler göz önüne alınarak iki bölümde incelenir.

a. Odun Boruları (Ksilem) Bölünür hücre dokuları üst üste gelerek zamanla çekirdek ve sitoplazmalarını kaybederler. Hücrelerin kenarlarında odun özü birikerek kalınlaşmalar olur.Hücreler arası enine zar eriyerek kaybolur.Böylece,ince bir boru şeklindeki odun boruları oluşur. Odun borularının görevi su ve suda erimiş tuzlar taşımaktır. Odun boruları topraktan yaprağa olmak üzere tek yönlüdür.

b. Soymuk Boruları (Floem) Tek sıra halinde üst üste dizilmiş canlı hücrelerden oluşur. Soymuk boruları oluşurken hücrelerin ara çeperleri tamamen erimediğinden, yer yer delikler oluşur. Delikli yapı kalbura benzediğinden bunlara kalburlu borular da denir. Soymuk borularında madde taşımı çift yönlüdür. Soymuk boruları canlı olduğundan odun borularına göre daha yavaştır.

5. Salgı Doku Salgı dokuyu oluşturan; canlı, bol sitoplazmalı, büyük çekirdekli ve küçük kofulludur. Hücreler tek tek ya da gruplar halinde diğer dokular arsına dağılmıştır. Salgılar işlevlerine göre üçe ayrılır.

a. Hüre İçi Salgılar Bu tip salgılar hücre içinde birikirler. Salgı hücreleri zamanla sitoplazmalarını kaybederek içi salgıyla dolu olarak kalır. b. Salgı Boruları Bir ya da birkaç salgı hücresi uzayarak salgı borusu haline gelir. Salgı boruları içinde süte benzer salgılar bulunur.

c. Hüre Dışı Salgılar Salgı, hücrede oluşturulur. Daha sonra dışarı atılır. Salgı arttıkça hücre parçalanır ve salgı dışarı atılır. Hücre dışı salgı yapan hücreler epidermiste bulunur.