İNEKLERDE SEKSÜEL SİKLUS Doç. Dr. Halit KANCA Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Doğum ve Jinekoloji Anabilim Dalı

İneklerde östrus siklusu: 21 gün (18-24) Progesteron evresi Östradiol evresi 6 18 21 günler Östrus 15 sat Metöstrus 5-6 gün Diöstrus 12 gün Proöstrus 3 gün

İneklerde siklusun hormonal düzeni Ovulasyon*** Östrus bittikten 12-18 saat sonra Östrus başladıktan 30 saat sonra LH tonik/siklik Progestéron Östradiol FSH PGF2alfa 6 18 21

Folikül Gelişimi Foliküler dalga Dominantlık=Dominance Regresyon Büyüme=Growth Seçilme=Selection Bir sonraki dalga Adaylık=Recruitment Foliküler gelişim birbirini takip eden dalgalar halinde gerçekleşir. Bir seksüel siklşus boyunca genellikle 2-3 dalga nadiren 4 dalga (%5) şekillenir. Her foliküler dalga 7-10 günlük ömre sahiptir.

Folikül Gelişimi Folikül Uyarıcı Hormon (FSH) Regresyon Next Recruitment Adaylık FSH FSH FSH artışı bir grup folikülün (8-40) folikül havuzundan (2-4 mm) büyümeye başlamasını sağlar. FSH artışları spontandır. % mm’ye kadar Folliküllerin büyümesi gonadotropimlerden bağımsızdır. FSH yoğunluğu dalganın3-4. gününe kadar düşer ve 2-3 daha düşük kalır. FSH süperovulasyon embriyo transferinde bu etkisi ile kullanılır.

Folikül gelişimi Luteinleştirici Hormon (LH) Regresyon Dominantlık Büyüme Seçilme LH pulzasyonları LH 2-4 gün sonrasında folikül gelişimini sağlar, bazı foliküller atreziye uğrar. 8-9 mmden büyük folikülün ovulasyon yeteneğinin devamı için pulzatil LH gereklidir

Foliküler gelişim ve ovulasyon Lüteinleştirici hormon Östrojen Dominantlık Östrojen Büyüme Östrus Seçilme LH Dalgası LH folikül büyümesini uyarı ve büyüyen folikül yüksek miktarda Östrojen üretir Yüksek östrojen seviyesi 1-Östrus davranışlarını sağlar 2- Üreme kanalını çiftleşmeye hazırlar 3 Ovulasyonu sağlayan LH dalgasını sağlar

Östrus siklusu Süresince Foliküler Dalgalar 3 Foliküler dalgalı siklus Ovulasyon Ovulasyon Östrus Östrus 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 Östrus siklusunun günleri 3 Foliküler dalgalı siklusun uzunluğu tipik olarak 20-24 gündür

Östrus siklusu Süresince Foliküler Dalgalar 2 Foliküler dalgalı siklus Ovulasyon Ovulasyon Östrus Östrus 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 Östrus siklusunun günleri 2 Foliküler dalgalı östrus siklusunun süresi 18-20 gündür. 2 foliküler dalgada 1. dalga 2-3.gün, 2. dalga 9-13 gün 3 Foliküler dalgada 1. dalga 2-3. gün, 2. dalga 8-9. gün, 3. dalga 15-16. gün

Östrus siklusunun endokrinolojisi Folikül uyarıcı hormon (FSH) Ovulasyon Ovulasyon Östrus Östrus FSH 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 Östrus siklusunun günleri 3 foliküler dalgalı 21 günlük siklus

Östrus siklusunun endokrinolojisi Luteinleştirici hormon (LH) Ovulation Ovulasyon LH Dalgası LH Dalgası Östrus Östrus LH pulzasyonu LH pulzasyonu 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 Östrus siklusunun günleri 3 foliküler dalgalı 21 günlük siklus

Östrus siklusunun endokrinolojisi Östrojen Ovulasyon Ovulasyon Östrus Estrogen Östrus 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 Östrus siklusunun günleri 3 foliküler dalgalı 21 günlük siklus

Korpus Luteum (CL) Büyüme ve regresyonu Ovulasyon Büyüme Regresyon Östrus Östrus 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 Östrus siklusunun günleri CL ovulasyondan 4-5 gün sonra aktif hale gelir, en büyük halini 10. gün civarında alır

Korpus Luteum (CL) Progesteron Büyüme Regresyon Östrus Östrus Progesteron 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 Day of the Estrous Cycle CL progesteron üretir Konsepsiyon olrsa gebeliğin devamından sorumludur

Korpus Luteum (CL) Regresyonu Prostaglandin F2 (PG) Büyüme Regresyon Östrus Östrus PG 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 Östrus siklusunun günleri Östrus siklusunun 15-17. günlerinde uterustan salınan PGF2 CL lizisine sebep olur PG ve analogları“Lutalyse®”, “Estrumate®”,“Dinoprost®”, and “Dalmazin®” benzer etkiye sahiptir PG’lerin etkili olabilmesi için olgun CL gerekli, ovulasyonu takip eden 5-6 gün PG’ler etkisizdir.

Korpus Luteum (CL) Devamlılığı Gebelik şekillenirse… Devam eder, gebelik CL Growth Östrus PG Embriyo 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 Östrus siklusunun günleri Embriyo varlığında uterustan PG salınımı baskılanır, CL lize olmaz, P4 üretmeye devam eder.

 15 – 19 günler Sığır Uterusu IFN- PGF2 CL Embriyo Ovaryum Gebe uterus Östrus sonrası 17. gün Gebe olmayan uterus Östrus sonrası 17. gün Toplam embriyonik kayıpların % 40’ına kadarı gebeliğin 8-17. günleri arasında şekillenmektedir.(Thatcher et al., 1994, 1995).  CL devamlılığının sağlanamaması?

Progesteron LH salınımını düzenler Luteinizing Hormone (LH) LH pulzasyonu LH pulzasyonu LH Dalgası Östrus Östrus Progesteron 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 Östrus siklusunun günleri Progesteron LH salınımını dolayısıyla foliküler gelişimi etkiler Progestagenller ile senkronizasyonun temel mekanizması budur

Östrus Siklusunun Endokrinolojisi Progesteron PG Östrojen Östrus Östrus 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 Day of the Estrous Cycle 21 günlük östrus siklusunda östrojen, progesteron ve prostaglandin ilişkisi

Östrus siklusunun fizyoloji ve endokrinolojisi 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 Östrus siklusunun günleri 3 Foliküler dalgalı 21 günlük siklusta yapısal ve hormonal değişimler

Östrus Belirlemenin Önemi Sütçü İşletmelerde östrus belirlemede başarısızlık mastitisten sonra ikinci en büyük ekonomik kayıp nedenidir. Asıl etki buzağılama aralığının uzamasıdır. Boş gün (Days Open) maliyeti 3-4 USD/gün Buzağılama aralığı = gebelik süresi + bir sonraki gebeliğe kadar geçen süre Düşük östrus belirleme oranına düşük konsepsiyon oranı eklendiğinde kayıp artar.

Östrus Belirlemenin Önemi İlk Tohumlama 60. gün (Ortalama 50-70 gün) KONSEPSİYON ORANI (%) Ort. Boş Gün 35 40 45 50 55 60 65 70 150 33 28 140 42 37 29 130 52 34 30 120 63 51 32 110 77 68 54 49 39 100 93 83 73 66 47 90 82 74 58 80 85

Östrus Belirtileri Üzerine atlanıldığında durma ineklerde en önemli östrus belirtisidir

Östrus Belirtileri Üzerine atlanıldığında durma ineklerde en önemli östrus belirtisidir. ‘Standing Heat’ terimi kullanılır. İlk-son atlama arası süre olarak kabul edilir. Her bir atlamanın süresi 2,5-3 saniye kadardır. Ortalama 12-18 saat süren östrus döneminde 20-55 defa gözlenebilir. SEKONDER ÖSTRUS DAVRANIŞLARI FİZYOLOJİK DEĞİŞİKLİKLER Diğer hayvanlara atlama girişimi Vulvanın ödemli, kızarık hal alması Başını diğer hayvanların arkasına yaslama Muköz servikal kökenli akıntı Çara Akıntısı Başka hayvanların atlamasında durmama İştah, gevişme, süt veriminin azalması Hareketlerin artması, sık sık bağırma, böğürme, agresif hareketler, sürüden ayrılma Salivasyon artışı Lordosis Uterus tonusunun artması, preovulatör folikül Diğer hayvanların genital bölgelerini koklama, yalama, Flehmen davranışı Metöstrus kanaması*

Östrus Belirtileri

Östrus Belirtileri

Östrus Belirtileri

Östrus Belirtileri

Östrus Belirtileri

Östrus Belirtilerini Etkileyen Faktörler İNEĞE BAĞLI FAKTÖRLER ÇEVRESEL FAKTÖRLER Kalıtım Boğa Postpartum dönem Beslenme Laktasyon sayısı Mevsim Süt üretimi Günlük ritm (Sirkadyan) Topallık/ayak sağlığı Barındırma şartları Hormonal uygulamalar Sürü büyüklüğü

Östrus Belirtilerini Etkileyen Faktörler ZAMAN ARALIĞI Ötrus Gösteren İnek Oranı % 06.00-12.00 % 22 12.00-18.00 % 10 18.00-24.00 % 25 00.00-06.00 % 43

Östrus Belirleme Yöntemleri 1- Gözlem yoluyla östrus belirleme 7-Vücut ve süt ısısı, ruminal pH 2-Progesteron ölçümü 8-Arayıcı hayvanlar 3- Süt veriminin izlenmesi 9-Adım sayıcı (Pedometre) 4-Vaginal mukus direnci 10- Puanlama 5-Boya salıcı cihazlar 11-Kamera sistemleri 6-Basınca duyarlı atlama dedektörleri 12-Kayıtlar

Gözlem sayısı, zamanı ve süresinin östrus belirleme oranlarına etkisi F. Van Eerdenburg FMV Utrecht

Östrus Belirleme Yöntemleri Gözlem Yoluyla Östrus Belirlemede Önemli Noktalar Gözlem sayısı, zamanı ve süresi çok önemlidir Gözlemler östrus belirtilerinin en sık görüldüğü 18.00-06.00 arasında yapılmalıdır. En uygun yöntem: sabah sağımı sırasında, akşam sağımı sırasında ve gece 22.00 toplam 3 defa 20-30 dk yapılmasıdır. Yem yeme azalması, huzursuzluk vs davranışsal ve fizyolojik değişikliklere dikkat edilmeli Gözlemcinin tecrübeli olması, yanında çocuk , köpek vs olmaması Ahır yapısı, altlık, zemin, aydınlatma, sürü büyüklüğü göz önünde bulundurulmalı

Östrus Belirleme Yöntemleri

Östrus Belirleme Yöntemleri Progesteron ölçümü: Hatalı tohumlamaların engellenmesi amacıyla kullanılır

Östrus Belirleme Yöntemleri Süt verimi, Vücut ve süt ısısı İneklerde normal vücut ısısı 38.6°C civarındadır. Östrus sırasında vücut ısısı artar Vücut ısısı rektal, vaginal, ruminal, deri yüzeyinden veya sütten ölçülebilmektedir. Rektal ısı ölçümleri pratik değildir. Son yıllarda ruminal ısı üzerine yoğunlaşılmaktadır.

Östrus Belirleme Yöntemleri Pedometre

Östrus Belirleme Yöntemleri Pedometre Özellikle süt inekçiliği işletmelerinde ve büyük sürülerde kullanılır Genellikle arka ayaklara uygulanır, boyna uygulanan sistemler de yaygındır. İnterrogation unit (Sorgu Ünitesi) sağımhane bulunur. Sürü yönetim programına gönderir. Aktivite civa kontağı ile ölçülür. Hayvan hareket edince aktive olur. Östrus aynı hayvanın daha önceki değerleri ile kıyaslanır, bu değer aşılınca östrus belirlenir.

Östrus Belirleme Yöntemleri Vaginal Mukus Direnci Siklus boyunca vaginal mukus direncinde farklılıklar oluşur En düşük direnç ovulasyon öncesi 25. saatte gerçekleşir Pratik olmaması, uzun süre vaginada bırakılma gerekliliği, ovaryum kisti ve genital organ yangılarında yanlış sonuç vermesi gibi nedenler ile başarılı bulunmamaktadır.

Östrus Belirtilerini Etkileyen Faktörler Kamar (Boya salan aygıtlar)

Östrus Belirtilerini Etkileyen Faktörler Kamar (Boya salan aygıtlar)

Östrus Belirtilerini Etkileyen Faktörler Basınca Duyarlı Elektronik Atlama Dedektörü (Heat Watch)

Östrus Belirtilerini Etkileyen Faktörler Heat Watch

Östrus Belirtilerini Etkileyen Faktörler Arayıcı Hayvanlar Vazektomize boğalar, Kavdal Epididektomi Androjenize inekler Penis-Prepisyum translokasyonu, Penopeksi

Östrus Belirtilerini Etkileyen Faktörler

Östrus Belirleme Etkinliğini Arttırmaya Yönelik Yaklaşımlar İneklerde identifikasyonun arttırılması İnteraksiyonların uyarılması Beslenme ve hayvan sağlığının düzeltilmesi Uygun zemin İyi kayıt tutulması Çalışanların motivasyonu-eğitilmesi Bağlı sistemlerde hayvanların gözlem için serbest bırakılması Östrus senkronizasyon programlarının uygulanması