VARLIKLARIN İZLENMESİ Özkaynaklar PROF. DR. METİN SABAN YRD. DOÇ. DR. HAKAN VARGÜN YRD. DOÇ. DR. SERHAN GÜRKAN

ÖZ KAYNAKLAR Bilanço tarihi itibariyle işletme sahip veya ortaklarının işletmeye yapmış oldukları sermaye yatırımlarına ilişkin tutarları gösteren ödenmiş sermaye ile sermaye yedekleri, kar yedekleri, geçmiş yıllara ilişkin karlar, geçmiş yıllara ilişkin zararlar ve döneme ait net kar veya zarar tutarları bu bölümde sınıflandırılmakta ve muhasebeleştirilmektedir. 50 ÖDENMİŞ SERMAYE 52 SERMAYE YEDEKLERİ 54 KAR YEDEKLERİ 57 GEÇMİŞ YILLAR KARLARI 58 GEÇMİŞ YILLAR ZARARLARI 59 DÖNEM NET KARI (ZARARI)

KAVRAMSAL TANIMLAMALAR Sermaye: Bir işletmenin kurulması ve faaliyetlerinin yürütülmesi amacıyla işletme sahip veya ortakları tarafından işletmeye konulan para, mal, bina, arsa, makine, demirbaş gibi her türlü varlıklar ile emek olarak tanımlanabilir. Taahhüd Edilen Sermaye: İşletme ortakları veya hissedarları tarafından taahhüd edilen ve gelecekte ödenecek olan toplam işletme sermayesidir. Ödenmiş sermaye: İşletme ortakları tarafından taahhüd edilen sermaye ile ortaklar tarafından henüz ödenmemiş olan sermaye arasındaki fark ödenmiş sermaye olarak tanımlanmaktadır.

KAVRAMSAL TANIMLAMALAR Ödenmemiş Sermaye: İşletme ortakları tarafından taahhüd edilen sermaye ile ortaklar tarafından ödenmiş olan sermaye arasındaki fark ödenmemiş sermaye olarak tanımlanmaktadır. Kayıtlı sermaye (Kayıtlı Sermaye Tavanı): Ortaklıkların, esas sözleşmelerinde hüküm bulunmak kaydıyla, yönetim kurulu kararı ile 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun esas sermayenin artırılmasına dair hükümlerine tabi olmaksızın pay çıkarabilecekleri azami miktarı gösteren, ticaret sicilinde tescil ve ilan edilmiş sermayeleridir. Başlangıç Sermayesi: Kayıtlı sermayeli anonim ortaklıkların sahip olmaları zorunlu olan asgari çıkarılmış sermayeleridir. Çıkarılmış Sermaye: Kayıtlı sermayeli anonim ortaklıkların satı-şı yapılmış paylarını temsil eden sermayeleridir.

ÖDENMİŞ SERMAYE Ödenmiş sermaye hesapları, işletme sahip ve ortakları tarafından işletmeye yatırılan sermaye tutarları ile kuruluş sözleşmesinde taahhüd edilen ve vadesinde ödenecek olan sermaye yükümlülük tutarlarının izlenmesi amacıyla kullanılmaktadır. Ödenmiş sermaye aşağıdaki iki hesap arasındaki farktır. 500 SERMAYE HESABI 501 ÖDENMEMİŞ SERMAYE HESABI (-)

500 SERMAYE HS. İşletmeye tahsis edilen veya işletmelerin ana sözleşmelerinde yer alan ve Ticaret Siciline tescil edilmiş bulunan sermaye tutarı bu hesapta yer alır. Ortaklar tarafından taahhüt edilen sermaye tutarı için bu hesap alacaklandırılır, ödenmemiş sermaye hesabı ise borçlandırılır.

Örnek (i) Cihan Işık, 10.01.20X1 tarihinde bir üretim işletmesi kurmuş olup 50.000 TL nakit, 150.000 TL değerinde hammadde ve 80.000 TL değerindeki makineyi sermaye olarak koymuş ve faaliyetlerine başlamıştır.

(ii) İşletme sahibi Cihan Işık, sermayenin 20. 000 TL’lik kısmını 20 (ii) İşletme sahibi Cihan Işık, sermayenin 20.000 TL’lik kısmını 20.04.20X1 tarihinde nakit olarak geri çekmiştir.

501 ÖDENMEMİŞ SERMAYE HS. (-) İşletmeye tahsis edilen veya ortaklarca yüklenilen sermayenin henüz ödenmemiş kısmıdır. İşletme ortakları tarafından taahhüd edilen sermaye tutarı için "500 Sermaye Hesabı" alacağı ile bu hesap borçlandırılır, taahhüd edilen sermayenin ödenmesi halinde ise bu hesap alacaklandırılır.

Örnek (i) Simge Ltd. Şti. 1.200.000 TL sermaye tahhüdü ile 15.08.20X1 tarihinde kurulmuştur. Şirket ana sözleşmesine göre ortaklar Ali Işık, Veli Aydın ve Aslı Boz’un her birinin sermaye payları 400.000 TL’dir.

(ii) Ortaklar sermaye taahhütlerinin 1/4'ünü bankada açtırılan hesaba yatırarak yerine getirmişlerdir.

Dönem sonu itibariyle hesaplanan öz sermaye tutarı işletmenin bilançosunda aşağıdaki gibi yer alacaktır.

(ii) Ortaklar sermaye taahhütlerini 15. 02 (ii) Ortaklar sermaye taahhütlerini 15.02.20X2 tarihinde aşağıdaki değerleri koyarak yerine getirmişlerdir. Ortak Ali Işık : 200.000 TL Nakit : 100.000 TL Bina Ortak Veli Aydın : 150.000 TL Makine : 150.000 TL Ticari Ortak Aslı Boz : 130.000 TL Taşıt : 170.000 TL Demirbaş

SERMAYE YEDEKLERİ Sermaye yedekleri, sermayenin bağlanmış olduğu varlıkların değerlemesi ile veya sermaye hareketlerinin oluşması nedeniyle yaratılan fonlar olarak ifade edilmektedir. Sermaye yedekleri hesapları, işletmeler tarafından primli olarak ihraç edilen hisse senetleri, iptal edilen ortak payları ve diğer sermaye yedeklerine ilişkin tutarların izlenmesi amacıyla kullanılmaktadır. 520 HİSSE SENEDİ İHRAÇ PRİMLERİ HESABI 521 HİSSE SENEDİ İPTAL KARLARI HESABI 529 DİĞER SERMAYE YEDEKLERİ HESABI

520 HİSSE SENEDİ İHRAÇ PRİMLERİ HS. Hisse senedi ihraç primi (emisyon primi), anonim şirketlerin kuruluşları veya sermaye artırımları sırasında hisse senetlerini nominal (itibari) değerinin üzerinde bir fiyatla ihraç etmeleri sonucunda elde ettikleri kazanç tutarıdır. Hisse senedinin nominal fiyatı ile satış fiyatı arasında fark olması halinde bu hesap alacaklandırılır, satış biçimine bağlı olarak ilgili hesap ise borçlandırılır.

Örnek (i) Sermayesi 350.000 TL olan Yunus A.Ş.’nin ortakları, işletme sermayesinin yeni ortak alınması suretiyle %50 arttırılmasına karar vermiştir. Bu amaçla çıkarılmış olan hisse senetlerinin ihracı için 10.03.20X1 tarihinde bir aracı kuruluş ile aracılık yüklenimi sözleşmesi imzalanmıştır.

(ii) 25.03.20X1 tarihinde aracı kuruluş tarafından nominal değeri 175.000 TL olan hisse senetleri 250.000 TL’ye satılmış olup, tutarı işletmenin banka hesabına yatırılmıştır.

(iii) İşletme ortakları tarafından 01. 04 (iii) İşletme ortakları tarafından 01.04.20X1 tarihinde hisse senetleri ihraç primlerinin işletme sermayesine eklenmesine yönelik karar alınmıştır.

521 HİSSE SENEDİ İPTAL KARLARI HS. Hisse senedi iptal karları, sermaye taahhüdünü yerine getirmeyen ortağın hisse senetlerinin iptal edilerek yerine çıkartılan yeni hisse senetlerinin nominal (itibari) değerinin üzerinde satılması halinde ortaya çıkan fonlardır.

Örnek (i) İşletme ortağı Yıldız Öz, 05.10.20X1 tarihinde işletme kuruluşu için 150.0000 TL tutarında sermaye taahhüdünde bulunmuştur.

(ii) 25.10.20X1 tarihinde işletme ortağı Yıldız Öz, sermaye taahhüdünün 1/3’ünü işletmenin banka hesabına yatırarak yerine getirmiştir.

(iii) Ödeme güçlüğü içerisinde bulunan Yıldız Öz, sermaye taahhüdünün kalan kısmını yerine getirememiştir. 28.10.20X1 tarihinde gerekli formaliteleri yerine getiren işletme, Yıldız Öz’ün yerine yeni bir ortağı almış ve eski ortağın sermaye payını 150.000 TL bedelle satmıştır.

(iv) İşletme ortakları tarafından 30. 10 (iv) İşletme ortakları tarafından 30.10.20X1 tarihinde hisse senedi iptal karlarının işletme sermayesine eklenmesine karar verilmiştir.

KAR YEDEKLERİ Sermaye şirketleri tarafından, gelecekte meydana gelebilecek zararlarının karşılanması, işletme sürekliliğinin sağlanması, güçlü sermaye yapısının sürekli kılınması ve hissedarlara kar payı dağıtılması amacıyla dönem karı üzerinden dönemsel olarak ayrılan fonlara yedek akçe denilmektedir. Yasal Yedekler : Kanun hükümleri uyarınca ayrılan yedekler Statü Yedekleri : Ana sözleşme hükümleri uyarınca ayrılan yedekler Olağanüstü Yedekler: Genel kurul kararı uyarınca ayrılan yedekler

YASAL YEDEKLER Yasal yedekler I. Tertip Yasal Yedek Akçe ve II. Tertip Yasal Yedek Akçe olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. I. Tertip Yasal Yedek Akçe = Dönem Karı x %5 Türk Ticaret Kanunu uyarınca her yıl dönem net karının 1/20’inin ödenmiş sermayenin 1/5’i bulununcaya kadar I. Tertip Yasal Yedek Akçe ayrılması zorunludur. II.Tertip Yasal Yedek Akçe = Dağıtılabilir Kar x %10 İşletmelerin ortaklara kar payı dağıtımı yapmamaları halinde II. Tertip Yasal Yedek Akçe ayrılmasına gerek bulunmamaktadır.

540 YASAL YEDEKLER HS. İşletmeler tarafından kanun hükümleri uyarınca dağıtılmamış karlar üzerinden ayrılması zorunlu olan yasal yedeklere ilişkin tutarların izlenmesini sağlayan hesaptır.

Örnek İşletmemizin dönem net karı 1.000.000 TL olup 15.03.20X1 tarihinde kanunen ayrılması gereken yedeklere ilişkin tutarlar aşağıdaki gibidir. I. Tertip Yasal Yedek Akçe Tutarı : 50.000TL II. Tertip Yasal Yedek Akçe Tutarı : 35.000TL

541 STATÜ YEDEKLERİ HS. Statü yedekleri, işletmelerin kuruluş statülerinde yer alan ve elde ettikleri karların dağıtılmasını düzenleyen hükümlere göre ayrılması zorunlu olan yedek akçelerdir. Statü yedekleri faaliyet yılı kârından mahsup edilmek suretiyle bu hesaplara alacak kaydedilir. Ana sözleşme uyarınca belirtilen durumlarda yedeklerin kullanılması halinde bu hesap borçlandırılır.

Örnek İşletmemizin ana sözleşmesindeki ilgili madde uyarınca dönem net karının %12’si statü yedeği olarak ayrılacaktır. İşletme faaliyet dönemi sonunda 90.000 TL dönem net karı hesaplamıştır. İşletme 15.03.20X1 tarihinde gerekli yevmiye kaydını yapmıştır.

542 OLAĞANÜSTÜ YEDEKLER HS. Sermaye şirketlerinde genel kurul tarafından ayrılmasına karar verilen olağanüstü yedek akçeler ile dağıtım dışı kalan kârlar bu hesapta yer alır. Olağanüstü yedekler faaliyet yılı kârından mahsup edilmek suretiyle bu hesaplara alacak kaydedilir. Olağanüstü yedeklerin zararın kapatılması, sermayeye eklenmesi ve diğer amaçlarla tasarruf edilmesi halinde bu hesap borçlandırılır.

Örnek İşletmemizin 15.03.20X1 tarihinde yapılan genel kurul toplantısında geçmiş faaliyet dönemi net karının 75.000 TL’lik kısmının olağanüstü yedek akçe olarak ayrılmasına karar verilmiştir.

548 DİĞER KAR YEDEKLERİ HS. Özellikle kendi bölümlerinde tanımlanmamış olan kârdan ayrılan diğer yedekler bu hesapta izlenir.

Örnek İşletmemiz tarafından 15.03.20X1 tarihinde, geçmiş faaliyet dönemi net karı üzerinden 15.000 TL diğer kar yedeği ayrılmasına karar verilmiştir.

549 ÖZEL FONLAR HS. İşletmede bırakılması ve tasarrufu zorunlu yasal fonlar ile diğer maksatlarla ayrılan fonlar bu hesapta izlenir. VUK’a göre satılan iktisadi kıymetlerin yenilenmesi, işin mahiyetine göre zaruri bulunur veya bu hususta işletmeyi idare edenlerce karar verilmiş ve teşebbüse geçilmiş olursa bu taktirde, satıştan elde edilen kar, yenileme giderlerini karşılamak üzere, pasifte geçici bir hesapta azami 3 yıl süre ile tutulabilir.

Örnek (i) Bir üretim işletmesi, 12.04.20X1 tarihinde aktifinde kayıtlı değeri 135.000 TL ve birikmiş amortisman tutarı 45.000 TL olan bir makineyi yenisini almak amacıyla peşin 100.000 TL + %10 KDV bedelle satmıştır.

(ii) Dönem sonunda yeni makine için hesaplanan amortisman tutarı 30 (ii) Dönem sonunda yeni makine için hesaplanan amortisman tutarı 30.000 TL’dir.

570 GEÇMİŞ YILLAR KARLARI HS. Geçmiş faaliyet dönemlerinde ortaya çıkan ve işletme sahibine veya ortaklarına dağıtılmamış olan kardan ilgili yedek hesaplarına alınmamış tutarların izlenmesini sağlayan hesaptır. İşletmeler tarafından dönem net karı tutarı bir sonraki mali yılın başında bu hesabın alacağına aktarılır.

Örnek (i) İşletmemizin geçmiş faaliyet dönemine ilişkin net karı 150.000 TL olup 20X1 mali yılı başında yapılacak işlemin günlük defter kaydı aşağıda gösterildiği gibi olacaktır.

(ii) İşletmemizin 150.000 TL’lik geçmiş yıllar karının dağıtımının aşağıdaki gibi olduğunu varsayılmaktadır. Yasal Yedekler : 10.000 TL Statü Yedekleri : 20.000 TL Olağanüstü Yedekler : 60.000 TL Ortaklara İlişkin Kar Payı : 60.000 TL

580 GEÇMİŞ YILLAR ZARARLARI HS. (-) Geçmiş faaliyet dönemlerinde ortaya çıkan dönem net zararlarına ilişkin tutarların izlenmesini sağlayan hesaptır. İşletmeler tarafından dönem net zararı tutarı bir sonraki mali yılın başında bu hesabın borcuna aktarılır. Geçmiş yıllar zararları hesabı, gelecek dönemlerde oluşacak kar veya mevcut sermaye tutarından mahsup edilmek suretiyle alacaklandırılarak kapatılır.

Örnek (i) İşletmemizin geçmiş faaliyet dönemine ilişkin dönem net zararı 35.000 TL olup 20X1 mali yılı başında yapılacak işlemin günlük defter kaydı aşağıda gösterildiği gibi olacaktır.

(ii) İşletmenin geçmiş yıllara ilişkin 35. 000 TL’lik zararının 01. 01 (ii) İşletmenin geçmiş yıllara ilişkin 35.000 TL’lik zararının 01.01.20X1 tarihinde alınan kararla olağanüstü yedekler ile mahsup edilmesi halinde söz konusu işlemin günlük defter kaydı aşağıda gösterildiği gibi olacaktır.

(iii) 15. 03. 20X1 tarihinde işletmenin geçmiş yıllara ilişkin 35 (iii) 15.03.20X1 tarihinde işletmenin geçmiş yıllara ilişkin 35.000 TL’lik zararının sermayenin azaltılması yoluyla karşılanması halinde söz konusu işlemin günlük defter kaydı aşağıda gösterildiği gibi olacaktır.

DÖNEM NET KARI (ZARARI) İşletmeler tarafından faaliyet dönemi sonunda hesaplanan dönem net karı ve dönem net zararına ilişkin tutarların izlenmesi amacıyla kullanılmaktadır. Dönem net karı (zararı) grubundaki hesaplar aşağıdaki gibidir; 590 DÖNEM NET KARI HESABI 591 DÖNEM NET ZARARI HESABI

590 DÖNEM NET KARI HS. Faaliyet dönemi sonunda hesaplanan vergi sonrası net kar’a ilişkin tutarların izlenmesini sağlayan hesaptır. Vergi sonrası dönem net karının hesaplanması halinde “692 Dönem Net Karı veya Zararı Hesabı”nın borcuna karşılık bu hesap alacaklandırılır. Gelecek faaliyet dönemi başında ise, hesap borçlandırılarak ilgili kar tutarı “570 Geçmiş Yıllar Karları Hesabı”na aktarılır.

Örnek İşletmemizin dönem sonu itibariyle gelir ve gider hesaplarının büyük defter kalanları aşağıdaki gibidir. Kurumlar vergisi oranı %20’dir.

Yukarıdaki günlük defter kaydı doğrultusunda “690 Dönem Karı veya Zararı Hesabı”nın büyük defter görüntüsü aşağıdaki gibi olacaktır.

591 DÖNEM NET ZARARI HS. (-) Faaliyet dönemi sonunda hesaplanan vergi sonrası net zarara ilişkin tutarların izlenmesini sağlayan hesaptır. Vergi sonrası dönem net zararının hesaplanması halinde “692 Dönem Net Karı veya Zararı Hesabı”nın alacağına karşılık bu hesap borçlandırılır. Gelecek faaliyet dönemi başında ise hesap alacaklandırılarak ilgili zarar tutarı “580 Geçmiş Yıllar Zararları Hesabı”na aktarılır.

Örnek İşletmemizin dönem sonu itibariyle gelir ve gider hesaplarının büyük defter kalanları aşağıdaki gibidir.

“690 Dönem Karı veya Zararı Hesabı”nın büyük defter görüntüsü aşağıdaki gibi olacaktır.