MALİ İŞLEMLERİN İZLENMESİ PROF. DR. METİN SABAN YRD. DOÇ. DR. HAKAN VARGÜN YRD. DOÇ. DR. SERHAN GÜRKAN

MALİ İŞLEMLERİN İZLENMESİ Mali nitelikteki her bir işlem sonucunda işletmenin varlıkları ve kaynakları üzerinde bir değişim meydana gelmektedir. Her bir mali nitelikteki işlem sonucunda bu değişimi bilanço üzerinde belirlemek teknik olarak mümkün olsa bile, işlemleri fazla olan işletmelerde bu durum maliyetli ve kaynak tüketici olacaktır. Dahası, her hangi bir bilanço unsurunda meydana gelen artış ve azalışların ilgili kalemin başlangıç durumuna göre ne kadar olduğuna / değiştiğine ilişkin bir bilgiyi bilanço üzerinden belirleyemeyiz, ancak böyle bir bilgi ilave bir takım çalışmaların yapılmasıyla saptayabiliriz.

HESAP KAVRAMI Muhasebede dönem içerisinde mali nitelikli işlemlerin bilanço üzerindeki etkilerini doğrudan bilançoda göstermek yerine hesap adını verdiğimiz çizelgelerden yararlanılmaktadır. Bilanço unsurlarında meydana gelen artış ve azalışları izlemek üzere kullanılan iki taraflı çizelgelere hesap adı verilmektedir.

HESAP KAVRAMI Hesabın bir tarafı artışları, diğer tarafında ise azalışları gösterir. Hesabın sol tarafına borç, sağ tarafına ise alacak adı verilir.

HESAP KAVRAMI Muhasebe eğitiminde pratikliği sağlamak amacıyla bir tarafı borç, diğer tarafı alacak olan “T” şeklinde düzenlenmiş hesap şekli kullanılmaktadır.

HESABA İLİŞKİN DEYİMLER i) Hesap açma: Bir hesabın ilk kez sol veya sağ yanına bir işlem yazılarak kullanılmaya başlanmasını ifade eder. ii) Hesabın borçlandırılması veya alacaklandırılması: Bir hesabın sol tarafına (borç yanına) bir işlemin yazılmasına hesabı borçlandırılması, sağ tarafına (alacak yanına) bir işlemin yazılmasına ise hesabın alacaklandırılması adı verilir.

HESABA İLİŞKİN DEYİMLER iii) Hesabın kalan vermesi: bir hesabın borç tarafı ile alacak tarafı toplamları arasındaki farkı ifade eder. Bu kavrama hesabın bakiyesi adı da verilir. Borç tarafı toplamı alacak tarafı toplamından fazla olan hesaplar borç kalanı (borç bakiyesi) verirler, alacak tarafı toplamı borç tarafı toplamından fazla olan hesaplar alacak kalanı (alacak bakiyesi) verirler. Her iki tarafı eşit olan hesaplar kalan vermezler.

HESABA İLİŞKİN DEYİMLER iv) Hesabın kapanması: Bir hesabın iki tarafının birbirine eşit olması yani kalan vermemesi durumudur. Kapalı olan hesapların altı çift çizgi ile çizilerek kapalı olma durumu ifade edilir. Doğal olarak dönem içinde hesapların iki yanının birbirine eşit olması söz konusu olabilir, bu o hesabın kapalı olmasını ifade etmez. Eğer dönemde bir hesap artık kullanılmayacaksa ve iki yanı toplamı birbirine eşit ise kapatılır. Ancak dönem sonunda tüm hesapların iki tarafı birbirine eşit hale getirilerek kapatılır.

HESAP ÇEŞİTLERİ Bilanço Hesapları: Bilanço hazırlarken kullanılan hesaplar. Bu hesaplar sadece bilançoda yer almaktadır. Sonuç Hesapları: Gelir tablosu hazırlarken kullanılan hesaplardır. Sadece gelir tablosunda yer alırlar. Bilançoda kesinlikle yer almazlar. Maliyet hesapları da bu guruba dahil edilebilir. Nazım Hesaplar: Bilgi amacıyla kullanılırlar. Finansal tablolarda yer almazlar.

BİLANÇO HESAPLARI Bilanço hesapları, diğer bir ifade ile bilançoyu hazırlarken kullandığımız hesaplar, bilançonun yapısına uygun olarak varlık hesapları (aktif karakterli hesaplar) ve kaynak hesapları (pasif karakterli hesaplar) olmak üzere temelde ikiye ayrılmıştır. Hesapların ait oldukları sınıfa göre işleyiş farklılıkları vardır. Bazı hesaplar için artışlar borç tarafına; bazı hesaplar için ise alacak tarafına kaydedilmektedir.

VARLIK (AKTİF KARAKTERLİ) HESAPLARI Bilançonun sol tarafında yer alan aktif tarafta işletmenin varlık unsurları yer almaktadır. Bu nedenle varlıklara ilişkin hesaplara aktif karakterli hesaplar adı verilir. Varlık hesaplarının hepsi aynı şekilde işlemektedir. Dolayısıyla varlık hesabının adı değişse de işleyiş kuralları hepsi için aynı olacaktır.

VARLIK HESAPLARININ İŞLEYİŞ KURALLARI Varlıklarda meydana gelen artışlar ilgili varlık hesaplarının borç tarafına; azalışlar ise alacak tarafına kaydedilir.

VARLIK HESAPLARININ İŞLEYİŞ KURALLARI Varlık hesaplarında ilk kayıt mutlaka borç tarafına yapılmaktadır.

VARLIK HESAPLARININ İŞLEYİŞ KURALLARI Varlık hesapları sadece borç kalanı verebilirler veya hiç kalan vermezler. 60.000 BORÇ KALANI KALAN YOK HESAP KAPANDI

VARLIK HESAPLARININ İŞLEYİŞ KURALLARI Dönem sonunda varlık hesaplarının borç kalanları bilançonun aktifini oluşturur. BORÇ KASA HS. ALACAK 100.000 40.000 BORÇ TAŞITLAR HS. ALACAK 70.000 30.000 BORÇ TİC. MAL. HS. ALACAK 150.000 50.000 AKTİF BETA A.Ş. 01.01.2017 Tarihli Açılış Bilançosu PASİF KASA 60.000 TAŞITLAR 40.000 TİCARİ MALLAR 100.000 AKTİF TOPLAMI 200.000

KAYNAK (PASİF KARAKTERLİ) HESAPLARI Bilançonun sol tarafındaki pasifte kaynaklar yer almaktadır. Başka bir ifade ile pasif öz sermaye ve borç unsurlarından oluşmaktadır. Kaynaklarla ilgili hesaplara pasif karakterli hesaplar denir. Temel muhasebe eşitliği çerçevesinde pasif karakterli yani kaynak hesaplarının işleyiş kuralları aktif karakterli hesapların işleyiş kurallarının tam tersi olacaktır.

KAYNAK HESAPLARININ İŞLEYİŞ KURALLARI Kaynaklarda meydana gelen artışlar ilgili kaynak hesaplarının alacak tarafına, azalışlar ise borç tarafına kaydedilir.

KAYNAK HESAPLARININ İŞLEYİŞ KURALLARI Kaynak hesaplarında ilk kayıt mutlaka alacak tarafına yapılmaktadır.

KAYNAK HESAPLARININ İŞLEYİŞ KURALLARI Kaynak hesapları ya alacak kalanı verirler ya da hiç kalan vermezler. 100.000 ALACAK KALANI KALAN YOK HESAP KAPANDI

KAYNAK HESAPLARININ İŞLEYİŞ KURALLARI Dönem sonunda kaynak hesaplarının alacak kalanları bilançonun pasifini oluşturur. BANKA BORÇ KREDİLERİ HS. ALACAK 100.000 130.000 DİĞER TİCARİ BORÇ BORÇLAR HS. ALACAK 80.000 100.000 BORÇ SERMAYE HS. ALACAK 150.000 AKTİF BETA A.Ş. 01.01.2017 Tarihli Açılış Bilançosu PASİF BANKA KREDİLERİ 30.000 DİĞER TİC. BORÇLAR 20.000 SERMAYE 150.000 PASİF TOPLAMI 200.000

SONUÇ (GELİR TABLOSU) HESAPLARI Muhasebede önemli mali tablolarından bir diğeri de işletmenin belirli bir dönemdeki mali performansını (faaliyet sonuçlarını) gösteren Gelir Tablosu’dur. Gelir tablosu sonuç hesaplarında yer alan bilgilere göre hazırlanır. Sonuç hesaplarına Gelir Tablosu veya Kar ve Zarar Tablosu hesapları da denilmektedir. Gelir ve giderler işletmenin öz sermayesinde artış veya azalışa neden olmaktadır.

SONUÇ (GELİR TABLOSU) HESAPLARI Gelirler; işletmenin ana faaliyet konusunu oluşturan mal veya hizmet satışlarından elde edilen hasılat ve ana faaliyet konusu dışında kalan işlemlerden (faiz, kira, komisyon vb.) elde edilen diğer gelir ve karlarından oluşmaktadır. Giderler ise; işletmenin ana faaliyet konusunu oluşturan mal veya hizmet satışlarının maliyeti ve faaliyet giderleri ve ana faaliyet konu dışında katlanılan diğer gider ve zararlarından (finansman, kira, komisyon vb) oluşmaktadır.

SONUÇ (GELİR TABLOSU) HESAPLARI Gelir ve gider hesapları öz sermaye hesaplarının işleyiş kuralları paralelinde çalışmaktadır. Gelirler işletmenin öz sermayesinde artışa neden olan akımları, Giderler ise öz sermayede azalışa neden olan akımları ifade etmektedir.

SONUÇ HESAPLARININ İŞLEYİŞ KURALLARI İşletme gelir elde ettiğinde gelirin türüne göre ilgili gelir hesabının alacak tarafına kayıt yapılmaktadır. Dönem içinde hatalı kaydı düzeltmek amacı dışında gelir hesaplarının borç tarafına kayıt yapılmaz.

SONUÇ HESAPLARININ İŞLEYİŞ KURALLARI Maliyet ve gider hesapları işleyiş açısından birlikte ele alınabilir. İşletme herhangi bir maliyete katlandığında veya bir gider oluştuğunda ilgili hesabın borç tarafına kayıt yapılmaktadır. Dönem içinde hatalı kaydı düzeltmek amacı dışında gider hesaplarının alacak tarafına kayıt yapılmaz.

SONUÇ HESAPLARININ İŞLEYİŞ KURALLARI Dönem sonunda tüm gelir ve giderler Kar ve Zarar hesabına devredilir.

NAZIM HESAPLAR Nazım Hesaplar: İşletmenin varlık, kaynak veya gelir ve giderlerinde değişiklik yaratmamakla birlikte işletme açısından önemli olan olaylara ilişkin bilgilerin muhasebe disiplini içerisinde izlenmesinde kullanılan bilgi hesaplarıdır. Bu hesaplarda izlenen bilgilerin büyük kısmı bilanço dipnot ve eklerinde yer almaktadır.

MUHASEBEDEKİ FONKSİYONLARINA GÖRE HESAPLAR Ana hesaplar Yardımcı (tali) Hesaplar Düzenleyici Hesaplar Geçici Hesaplar

ANA HESAPLAR Kendi başlarına olayları bir bütün olarak gösteren ve defteri kebirde ayrı olarak izlenen hesaplardır. Örneğin Kasa Hesabı Binalar Hesabı Sermaye Hesabı

YARDIMCI HESAPLAR Ana hesabın ayrıntılarının izlenebilmesi amacıyla kullanılan hesaplardır. Örneğin işletmenin müşterilerinden olan senetsiz alacakları bir bütün olarak Alıcılar ana hesabında izlenirken, her bir müşteriden olan alacakların izlenmesinde yardımcı hesaplar kullanılır. Yardımcı hesaplar ana hesabın alt hesaplarıdır. Ancak, bir yardımcı hesabın da kendisinin altında alt düzeyde yardımcı hesapları olabilir.

DÜZENLEYİCİ HESAPLAR Ana hesaplarda brüt tutarlarıyla izlenen bir bilanço unsurunun, bilançoda net tutarıyla gösterebilmek için kullanılan hesaplardır. Düzenleyici hesaplara karşılıklar, reeskontlar, birikmiş amortismanlar örnek olarak verilebilir. Aktif Düzenleyici Hesaplar Pasif Düzenleyici Hesaplar

GEÇİCİ HESAPLAR Tamamlanmamış olaylara ilişkin mali işlemlerin tamamlanana kadar bekletildiği hesaplardır. Örneğin gelecek aylara veya yıllara ait giderler, gelecek aylara veya yıllara ait gelirler, gelir ve gider tahakkukları hesapları gibi. Bu hesaplarda yer alan tutarlar olay tamamlanınca bulundukları geçici hesaplarından alınarak asli hesaplarına aktarılırlar.