BELLEK PATOLOJİLERİ Prof Dr Süheyla ÜNAL

Bellek yapıları Locus Coeruleus HIPPOCAMPUS External stimuli AMYGDALA Cognitive Map/Categories Working Memory External stimuli AMYGDALA Alarm THALAMUS Novelty & Threat Detection Locus Coeruleus Memory Encoding Activation Prefrontal Cortex (Orbito/Dorsolateral) Integration/Decisions Narrative Memory Limbic Cortex (Anterior Cingulate) Awareness of Body, Self, Others Self-Calming/Reguulation

Belleğin yapılandırılması Gerçekte ne olduğu Ek faktörler Bilgi Deneyim Beklenti

Bellek Hataya eğilimlidir Bazı bilgileri kaydetmez Bazı bilgileri bastırır Bazı bilgileri çarpıtır Geçmişi yeniden inşa eder

Belleğin 7 günahı Geçicilik Akılsızlık Bloke olma Yanlış atıf Telkine yatkınlık Önyargı İnat Zayıflar, silinir Dikkatle değişir Anımsama engellenir Kaynak yanlış anımsanır Sorudan etkilenir Edit edilir, yeniden yazılır Bilgiyi bozan tekrarlı anımsamalar Schacter 2001

Geçicilik Zamanla kazanılan bilginin kaybedilme eğilimi Unutma Araya girme Hatırlama sorunları Bütün bellek modaliteleri için geçerlidir Bilgi kaybı spesifik bilgilerden başlayarak genel ve temel bilgilere doğru olur

Anımsama tepesi 20-25 yaşlar kimliğin yerleştiği yaşlardır 55 yaşındakilere anımsadıkları olaylar sorulduğunda daha çok 20-25 yaşlar arasındaki olayları bildirirler

Akılsızlık Gündelik bellek otomatik olarak, yüzeysel, dikkatsizce kodlanan bilgileri anımsamakta başarısızdır İkincil görevleri işleme koymada yetersizdir Çevresel ipuçlarını anımsamada yetersizdir İleriye dönük bellekte yetersizdir Araya girme İleriye dönük- bellekteki eski bilgiler yeni bilgi edinilmesini güçleştirir Geriye dönük- öğrenilmiş yenibilgiler, eski bilgilerin anımsanmasını güçleştirir

Bloke etme Semantik ya da epizodik bellekte geçici anımsama güçlükleri- dilimin ucunda olgusu LTD’nin uzun sürmesi

Yanlış atıflar Geçmişteki bir olayı doğru anımsamakla birlikte bilginin kaynağını olduğundan farklı yere atfetmek Kaynak tarama:bilginin bellekteki kaynağını tanımlama Bozuk bellek: bellek ayrıntılarının karışması

Telkine yatkınlık Başkalarından edinilen bilginin kendi bilgileriyle birleştirilmesi eğilimi Yanlış bilgi etkisi-İnsanlara gördükleri olaylar hakkında yanlış yönlendirilmiş bilgi verildiğinde gerçek olay yerine, aktarılan bilgiyi anımsarlar

Sahte anılar Unutulan bilgileri bilinçdışı olarak uydurmalarla tamamlama

Önyargılar Daha önceki bilgi, inanç ve duyguların geçmiş olayları çarpık anımsatması Uyumlu önyargı- geçmişteki duygu ve inançlarımız, şimdiki duygu ve inançlarımızla uyumludur Olumlu değişim- kör ölünce badem gözlü olur

İnat etme Geçmişteki travmatik anıların ısrarlı bir biçimde zihne gelme eğilimi Tacizkar anıların belleği istilası Bazen unutmak iyidir!

Korku koşullanması-PTSB Spesifik çevresel özellikler(koşullu uyaran) travmatik yaşantı (koşulsuz uyaran) ile eşleşerek, benzeri çevresel uyaranlarla karşılaşıldığında anksiyete ve korku belirtileri ortaya çıkarır NE artışı amigdalanın devreye girmesini sağlayarak LTP aracılığı ile deklaratif belleğin duygusal bir değer kazanmasını sağlar Charney 2004

Stres ve bellek Hipokampal nöronlar uzun süre aynı tempoda işlev göremez. Stres uzun sürdüğünde LTP devam ettirilemez, LTD artar Hipokampal hücreler rejenerasyon kapasitesine sahiptir. Ancak uzun süren stresler nöron rejenerasyonunu aksatır Giderek hipokampal nöronlarda dejenerasyon gelişir

Duyguların anımsamaya etkisi Anksiyete dikkat öncesi süreçleri ve implisit belleği arttırır Depresyon eksplisit belleği arttırarak negatif materyalin anımsanmasını güçlendirir Bower (1981)

Birden anımsama Otobiyografik anıların bazı bölümleri aniden canlı olarak, neredeyse fotoğraf gibi anımsanır Duygu yüklü anılardır Talarico and Rubin’s (2003)

Amnezi Bağlamla ilgili bilgilerin kodlanması ve hatırlanmasında güçlük (Huppert & Piercy, 1976) İmplisit bellek korunmuştur, eksplisit bellekte sorun vardır

Amneziler PSİKOJENİK Seçici Amnezi Çoğul kişilik Füg

Psikojenik amnezi Kopelman, 2002

Dissosiatif amnezi Duruma özgü, seçici unutma Genellikle geriye dönük Başlangıç ve iyileşme aşamalı olur Birden fazla epizod Kişi bellek kaybına karşı ilgisizdir “Şimdiye” yönelim tamdır

Dissosiatif füg Amnezi + kimlik kaybı Stresli bir olayı izler Deprese ruh hali vardır Saatler, günler sürebilir Belli bir amacı olmadan, yaşadığı yerden çok uzaklarda dolaşırken bulunur Aniden hatırlama olabilir, o zaman da füg sürecine amnezik olur

Amneziler ORGANİK Geçici Kalıcı Stabil Dejeneratif Materyale özgü Global

Amnezi anatomisi Orta hat diensefalon Orta Temporal Lob Mamiller cisimcik Mamillotalamik yol Orta Temporal Lob Hipokampus ve bağlantılı yapılar

Hipokampal hasar Materyalin unutulması Sağ hipokampus lezyonu - isimler, sözcükler Sol hipokampus lezyonu - yüzler, nesneler

Amnezi Retrograd Amnezi Anterograd Amnezi Kaza Eski anılar unutulur Yeni yaşantılar normal olarak kaydedilir Zaman Anterograd Amnezi Zaman Kaza Eski anılar sağlam Yeni yaşantılar kaydedilemez

Other types of knowledge Circumscribed

Korsakoff sendromu Frontal ve temporal lob patolojileri KSB ve USB defisitleri Tespit belleği normal Genel zeka, hesaplama korunmuş Beceriler korunmuş Bazı şeyleri öğrenme kapasitesi korunmuş

Konfobulasyon Amnezi (kısa ya da uzun bellekte) Anıların zihne intrüzyonu Anı akışında azalma Sınıflandırmada patolojik kayma İlgisizlik Patolojik araya girmeler

Konfobulasyon anatomisi Anterior limbik sistem Bazal önbeyin Arka OFK Amigdala, perirhinal korteks Hipothalamus, talamus

Paramneziler- Çarpık anılar Bilateral frontal lob işlev bozukluğu ile ilişkili Bilinçdışı sanrısal ikilemeler Yer (Daha önce görmüştüm) Olay (Daha önce yaşamıştım) Kişi (Capgras sendromu, Fregioli sendromu)

Paramneziler Unconscious generation Generation by “other” Lisman, 2005

Yanlış tanıma sendromları Capgras sanrısı-düşmanlarının yakınları ile yer değiştirdiği sanrısı Sağ hemisfer patolojisi, şizofreni Affektif bileşene sahiptir Bilinçli yüz tanıma korunmuştur ancak otomatik olan aşinalık, tanıdıklık duygusu kaybolmuştur Ellis & Young, 1990; Young, 1994

Yanlış tanıma sendromları Cotard sendromu- Ölmüş olduğu sanrısı Yüzleri, binaları tanımada güçlük çeker, derealizasyonu vardır Duygusal tepki göstermezler Bu yaşantılarını ölmüş oldukları şeklinde anlamlandırırlar

Yanlış tanıma sendromları Fregoli sanrısı- Çevresindeki yabancıların aslında yakınları olduğu sanrısı

OKB-Bellek Edimsel koşullama- Nötral bir olay anksiyete uyaran bir uyaranla eşleştirilir Duygusal bellek ağlarında sorun vardır Korku duygusu ile bağlantılı anılar yanlış anlamlandırma ya da aşırı değerlendirilmeye uğrar Hastaların kendilerine güvenleri azdır, negatif sonuç beklentisi nedeniyle kendilerini yönetmekte güçlük çekerler, bunun üstesinden obsesyon ve kompulsiyonlarla gelmeye çalışırlar

Yaşlanma- Bellek Kortikal alanlar % kayıp Temporal korteks 50-60% Frontal korteks 50% Presantral Girus 20-30% Postsantral Girus 10-20% Subkortikal Alanlar Hipokampus 20-40% Derinleşmiş sulkuslar Hipokampal ve frontal alanlarda belirgin kayıp Coleman & Flood (1987)

Semantik (bilgi, olgular) Deklaratif/Eksplisit Yaşlanma- Bellek Uzun süreli Çalışma belleği Epizodik (Otobiyografik/ geçmiş yaşantılar) Semantik (bilgi, olgular) Deklaratif/Eksplisit Prosedurel / Implisit BELLEK Yaşla azalma Sağlam

KAYNAKLAR Anagnostaras S. Neurobiology of Learning and Memory Lecture 3: HM, the medial temporal lobe, and amnesia Blanke O. Broken memories. Cognitive Neurology of Learning, Memory & Retrieval Psychopathology and Emotional Memory Lecture 6: Memory Dysfunction

Kaynaklar Cameron C.Traumatic Stress Disorders and Dissociation Dennis Charney, Psychobiological Mechanisms of Resilience and Vulnerability: Implications for Successful Adaptation to Extreme Stress, Am J Psychiatry 161:2, Feb 2004