Barış Çalışmaları: Barış İçin Müdahaleler 04 Barış Çalışmaları: Barış İçin Müdahaleler (E)Tuğg.Doç.Dr. Oktay Bingöl Bu sunumda yer alan hususların tüm sorumluluğu yazara ait olup MSE ve üyelerini bağlamaz. Bu belgenin her hakkı , 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu esasları çerçevesinde MSE’ye aittir. Alıntılarda http://merkezstrateji.com/ uzantısının verilmesi, belgenin tamamına ulaşılabilmesi için zorunlu tutulmuştur

Barış Operasyonları (Peace Operations-PO) Barışı Destekleme Operasyonları (Peace Support Operations (PSO) Uluslararası barış ve güvenliğin korunması, çatışmaların ortaya çıkmadan önlenmesi veya durdurulması, barışın yeniden tesis edilmesi, bir ülkenin iç istikrarının sağlanması ve insanî yardım maksatlarıyla yapılan harekâttır. Birleşmiş Milletler (BM) tarafından doğrudan veya vereceği yetkiyle icra edilir. Bu kapsama; bir veya birden fazla teşkilat üyesi tarafından tek başına veya koalisyon oluşturularak, belirli bir süre için gözlemcilikten büyük çapta güç kullanılmasına kadar değişen bir yelpazedeki faaliyetler dâhil edilebilir.

Barış Operasyonları Barışı Destekleme Operasyonları Kapsayıcı şemsiye bir kavramdır; Önleyici diplomasi, Gözlem misyonu, Önleyici konuşlanma, Güvenli bölge ve uçuşa yasak bölge tesisi, İnsani yardım harekâtı, Barış yapma, Barışı koruma, Barışı zorlama, Barış inşasını içerebilir.

Hukuksal Dayanak BM şartının VI, VII ve VIII. bölümleri hukuksal dayanak sağlar. Bölüm VI – Uyuşmazlıkların Barışçı Yollara çözümü Çözümü: Görüşme, soruşturma, arabuluculuk, uzlaşma, hakemlik ve yargısal çözüm yolları ile, bölgesel kuruluş ya da anlaşmalara başvurarak veya kendi seçecekleri başka yollarla çözüm aramaları. Bölüm VII – Barışın Tehdidi, Bozulması ve Saldırı Eylemi Durumunda Alınacak Tedbirler: Zorlama ve kuvvet kullanma Bölüm VIII – Bölgesel Düzenlemeler

Barışı Koruma Operasyonu (Peacekeeping Operations) Bir barış antlaşmasının imzalanmasından sonra, uygulanmasını takip etmek, kolaylaştırmak ve diplomatik çabaları desteklemek amacıyla icra edilir. BM Antlaşması’nın 6’ncı Bölümü çerçevesinde, çatışan tüm tarafların rızası sağlanarak diplomatik girişimlerden askeri faaliyetlere kadar değişen uygulamaları içeren ve tarafsız olarak icra edilen askeri harekâttır.

Barışa Zorlama (Peace Enforcement) Uluslararası barış ve güvenliği tehdit eden bir saldırı veya durumun ortaya çıkması hâlinde BMGK’nın yetkilendirmesiyle askeri kuvvet kullanımı dâhil bir dizi zorlayıcı önlemin uygulanmasını kapsar. Barışa zorlama harekâtında, çatışan tarafların çatışmanın sona erdirilmesine ilişkin rızalarının sağlanması aranmaz. Barışa zorlama, BM Antlaşması’nın 7’nci Bölümü çerçevesinde icra edilen ateşkese ve barışa zorlayıcı nitelikte bir askeri kuvvet kullanımı veya kuvvet kullanma tehdididir. Barışa Zorlama Harekâtı, genellikle taraflar arasında çatışma ve şiddetin devam ettiği, devlet otoritesinin ciddi zafiyet içinde olduğu ortamlarda yapılmak zorundadır.

Barışı Koruma Operasyonu ile Barışı Zorlama Operasyonu Arasındaki Farklar Barışı korumanın barışı zorlamadan üç temel farkı bulunmaktadır. Birincisi tarafların bu harekât için rıza göstermeleri, ikincisi meşru müdafaa dışında kuvvet kullanılmaması, üçüncüsü ise barışı koruma birliğinin hafif silahlarla, çoğu zaman ateşli silahlar taşımaksızın teşkil edilmesidir. Barışı koruma kuvvetinin daha ziyade sivil boyutu, barışı zorlama kuvvetinin ise askeri boyutu öndedir.

Barış Yapma (Peacemaking) Devam eden çatışmalarda tarafları ateşkese ve uzlaşılmış bir barış anlaşmasına razı etmek maksadıyla yürütülen diplomatik boyutu öne çıkan faaliyetleri kapsar. Bu kapsamda siyasi görüşmeler, dostça girişim, arabuluculuk, kolaylaştırma, uzlaştırma gibi görevler BM tarafından, diğer uluslararası ve bölgesel örgütler tarafından, devletler ve liderler tarafından, ya da tarafsız ancak saygın kişiler tarafından desteklenebilir. Barış yapma normal olarak baskı, zorlama ve yaptırım içermez. Ancak arabulucuların tipi ve gücüne göre arabuluculuk bu usulleri kapsayabilir.

Barış İnşası (Peace Building) Çatışmaların sona ermesi ve ateşkesin imzalanmasını müteakip, çatışmanın nedenlerini ortadan kaldırmak, idari altyapı ve kurumları güçlendirmek suretiyle barış ortamını oluşturarak kalıcı bir barış antlaşmasının imzalanmasını sağlamak için, politik çözümleri kolaylaştırmayı amaçlayan politik, ekonomik, sosyal ve askeri tedbirleri destekleyen faaliyetlerdir. Uzun dönemli bir faaliyettir. Çatışmaların kök ve yapısal nedenlerini tespit ederek, eksikler üzerine odaklanmayı, devlet-toplum ilişkisini yeniden tesis etmeyi, devletin meşruiyet, otorite ve kamusal hizmet sağlama kapasitesini geliştirmeyi hedefler.

Barış İnşası Ulus inşası ile devlet inşasına benzeyen kapsamlı bir faaliyettir. Sıklıkla iki kavram yerine kullanılır. Barış inşası; uluslararası ve ulusal aktörler tarafından barışı kurumsallaştırmak için yapılan faaliyetlerdir. Barış inşasında silahlı çatışmalar sonlanmış, en azından politik süreç başlamıştır. Devlet İnşası; ulus inşası ve barış inşası değildir. Ulus inşasının en önemli öğelerinden biridir. Barış inşa edildiyse devlet inşası kolaylaşabilir. Devlet inşası; devlet ve toplumsal gruplar arasındaki karşılıklı taleplerin etkileşimini mümkün kılan etkin bir politik süreçle bağlantılı olarak devletin meşruiyetini, kurumlarını ve kapasitesini geliştirmek için yürütülen faaliyetlerdir.

Ulus İnşası (Nation Building) Ulus inşası; bir ülke içindeki keskin etnik, mezhepsel ve aşiretsel farklılıkları gidermek, farklı kimlik ve bağlılık seçeneklerini ortadan kaldırmak ve halka ortak bir ulus duygusunu kazandırmak maksadıyla yapılmaktadır. Genellikle ulusal aktörler tarafından devlet inşasıyla bir arada, kitleleri harekete geçirerek yürütülmektedir. Çok boyutlu ve geniş kapsamlı sosyo-politik bir süreçtir. Amerikalılar tarafından ulus inşası sıklıkla devlet inşası anlamında kullanılmaktadır.

Çatışmayı Önleyici Diplomasi (Preventive Diplomacy) BM Şartının 6’ncı Bölümü çerçevesinde, uyuşmazlıkların silahlı bir çatışmaya dönüşmesini önlemek amacıyla icra edilir. Diplomatik girişimlerden önleyici kuvvet kullanımına kadar değişen faaliyetleri kapsar. Diplomatik çabaları desteklemek için askeri/polis birlikleri önleyici konuşlanma yapabilir.

İnsani Yardım Harekâtı (Humanitarian Aid Operations) Doğal afet veya çatışma bölgesindeki insanlara yardım etmek için icra edilir. Bu tür bölgelerde yetkili makamların yeterli güvenlik ve hizmet sağlayamamaları, isteksiz olmaları ya da özellikle iç çatışma ve savaşta belli bir topluluğa karşı temel hak ve özgürlüklerin ortadan kaldırılması ve yoğun insan hakları ihlallerinde bulunulması durumlarında halka temel hizmetleri sağlamak ve halkın sıkıntılarını hafifletmek maksadıyla icra edilen faaliyetlerdir.

İnsani Yardım Harekâtı Askeri Birlikler çeşitli korunmuş bölgeler tesis edebilir. Tampon/Ara Bölge Güvenli Bölge Güvenli Sığınak Uçuşa Yasak Bölge İnsani Yardım Koridoru