Sağlık Bilimleri Fakültesi ÜREME ORGANLARI ANATOMİSİ-İŞLEVLERİ (5) BES 213. AİLE SAĞLIĞI VE PLANLAMASI DERSİ) Prof. Dr. Ömer R. ÖNDER Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi 2017-2018 Güz

Kadın Üreme Organları Dış Üreme Organları; Büyük dudaklar, Küçük dudaklar, Klitoris (bızır), Kızlık zarı (himen), İdrar kanalı deliği, İç Üreme Organları; Vajina (hazne), Rahim (uterus), Tüpler (tuba uterina), Yumurtalıklar (over),

Kadın Üreme Organları Dış Üreme Organları; Büyük dudaklar, Küçük dudaklar, Klitoris (bızır), Kızlık zarı (himen), İdrar kanalı deliği,

KADIN DIŞ ÜREME ORGANLARI VE İŞLEVLERİ Vulva: Büyük dudaklar: Etli ve kalındır, Küçük dudaklar:Büyük dudakların iç kısmında yer alır, daha incedir, Klitoris (bızır): İki küçük dudağın üstte birleştiği yerde, düğme biçiminde, Cinsel uyarılmaya en duyarlı organ, Penis gibi cinsel uyarı ile sertleşip, büyür, Kızlık zarı (himen): Hazne girişinden 1-2 cm. deri kıvrımı biçiminde ve girişi bir miktar daraltabilir, Bazılarında hiç bulunmayabilir, farklı biçimlerdedir, İlk ilişki ile yırtılır, kanama olur, Fazla esnekse ya da ortadaki delik büyükse yırtılmayabilir, kanama olmayabilir, Hiç delik olmaması halinde adet kanaması olmaz, İdrar Kanalı(Üretra): Üreme ve cinsel organı değil, Haznenin hemen üstünde, Çok kısa, enfeksiyona eğilimli,

Kadın Üreme Organları İç Üreme Organları; Vajina (hazne), Rahim (uterus), Tüpler (tuba uterina), Yumurtalıklar (over),

KADIN İÇ ÜREME ORGANLARI VE İŞLEVLERİ Vajina (hazne): Esnek,7-10 cm, tüp biçiminde bir organ, İç yüzey epitel hücrelerden ve Bartolini bezlerinden(flora dengesi ve kayganlaştırıcı sıvı salımı) zengin, Cinsel ilişki, adet kanaması ve bebeğin doğumda geçişini sağlar, Rahim (uterus): Armut biçiminde(ortalama 6-7 cm uzunluğunda, 30-60 gr.ağırlığında, gebelikte 1000 gr’a kadar büyür, üç tabakadan oluşur; Endometriyum(iç tabaka, her ay yenileniyor), Myometriyum(orta/kas tabaka), Perimetriyum(dış/peritondan oluşan), Tüpler (tuba uterina): Rahmin iki yanından çıkıp, yumurtalıklara kadar uzanan ince kanallar, her biri yaklaşık 8-10 cm. İçi yatay kılcıklarla kaplı, Overden çıkan ovum, rahime ulaşır, Spermle karşılaşan ovum, tüplerin ampulla kısmında aşılanır, Yumurtalıklar (over): Rahimin iki yanında badem büyüklüğünde iki organ, Kadınlık hormonlarını(östrojen ve progestron) , Yumurta üretir(bir ay birinden, diğer ay ötekisinden, her birinde 200-400 bin yumurta var),

Adet Döngüsü

Adet(Menstrüel) Döngü Menstrüel Faz; Endometriyumun yüzeyi dökülür, Proliferatif Faz; Ovülasyon öncesi lüteinleştirici hormonun en yüksek düzeye çıkana kadar olan dönem, Periovülatuvar Faz; Ovulasyonun(yumurtlama) olduğu dönem, Sekratuvar Faz; Ovulasyondan menstrüel kanamasının başlamasına kadar geçen dönem, corpus luteumdan salgılanan progestron hormonun etkisi egemendir,

Adet(Mensturasyon) İlk adet kanaması, genellikle10-12 yaşlar arasında görülür, 16 yaşına kadar adet görülmemesi bir sağlık sorununu düşündürür, hekime gidilmelidir, Adet , genellikle memelerin büyümeye başlamasından yaklaşık 1-2 yıl sonra olur, Hipofizden salınan yumurtalıkları uyarıcı hormon(FSH) etkisiyle, her ay yalnızca bir yumurtalıktan bir yumurta gelişir, fallop borusu ucundaki salpenksler yumurta üzerini sarar, yumurta fallop borusu içine düşer, rahime doğru ilerler, Rahim, düzeyi artan östrojen ve progesteron hormonları etkisiyle olası gebeliğe hazırlanır, rahmin iç tabakası kalınlaşır, kılcal damar yönünden zenginleşir, Yumurta bu dönemde ampullada spermle karşılaşırsa, döllenme gerçekleşir, Döllenmiş yumurta 3-7 günde rahime yerleşerek, kalınlaşmış iç tabakaya gömülerek orada gelişir, Yumurtanın döllenmediği durumda, rahim iç tabakası kanamayla dökülür ve yumurta da dışarı atılır, İki adet arası genellikle 28 gündür, bir hafta kısa ya da uzun olabilir, 21-35 gün arası normaldir, Döngünün ilk dönemi, yumurtlama öncesi dönemdir, bu sürede yumurtalıklar östrojen salgılar, ilk günden itibaren giderek artar, yumurta olgunlaşır, yumurtlama olur, Yumurtlamadan sonra progesteron artar, adetten birkaç gün önce en üst düzeye ulaşır, Yumurta döllenmişse gebelik başlar ve adet kanaması görülmez, gebeliği sürdüren progesterondur, Adet kanaması 3-7 gün sürer, günde 5 ped değiştirecek kadar kanama normaldir, fazlası hekime gitmeyi gerektirir, Adet görme, 45-50 yaşlarına kadar devam eder, sonra seyrekleşir ve tamamen sona erer, kişi menopoza girer,

Adet Döneminde Kadının Kendisine Bakımı (Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar) Genel olarak adet döneminde aşağıdaki önerilere dikkat edilmelidir; Her tuvaletten önce eller sabunla yıkanmalı, Tuvaletten sonra, teharet için önce vulva, daha sonra anüs yıkanmalı, anüs yıkandıktan sonra eller artık vulvaya dokunmamalı, Adet döneminde, vulva her tuvalette su ile temizlenmeli, Her akşam normal koşullarda ve adetli iken külot değiştirilmeli, Kan miktarı çok az da olsa her 2-3 saatte bir pet değiştirilmeli, Olanaklıysa her gün ya da gün aşırı duş alınmalı, Vajina içini hiçbir zaman yıkamamalı, Cinsel birliktelik öncesi ve sonrasında duş alınmalı, Cinsel ilişki ve cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlardan korunma konusunda önlemlere, adet kanaması sırasında daha çok özen göstermeli, Daha çok hijyenik ped kullanmalı, ancak tampon kullanımı söz konusu ise, önerilere uymalı ve gece uykuda tampon kullanmamalı, aksi halde tampon kimi kez şoka yol açabilir, toksik şoktan korunmak amacı ile sık sık tampon değiştirmeli, Temiz olması koşulu ile adetli iken deniz ve havuza girilebilir ancak, yüzme sonrasında kuru mayo giymeye özen göstermeli, Adet kanaması dışında bir çok kadının günlük ped kullandıkları bilinmekte, ancak bunun sakıncaları da bulunmakta, havalanmayı engellediği için bölgede enfeksiyon ve mantar gelişmesine yol açabilir. Günlük ped yerine, her gün ya da gün aşırı, yüksek ısıda yıkanmış ya da kaynatılmış ve ütülenmiş pamuklu penye kilot giymeli,

Kadına Özgün Sorunlar İdrar Kanalı Kısalığı, İdrar Yolu Enfeksiyonlarına Yatkınlık; Teharet(Önden arkaya), Kıl kurdu(oksiyür vermikularis), Kızlık Zarı; Her zaman ilişkiyle bozulmayabilir(Halka), Bazen ilişki olmaksızın tahrip olabilir, 16 Yaşına Kadar Amenore; Deliksiz himen(Cinsel gelişim ve hormonlar normal), Tam ya da kısmen vajinal atrezi(Cinsel gelişim ve hormonlar normal), Hormonal dengesizlik, Turner sendromu, Hermofradit(erkek ya da kadın görünümlü),

Kadına Özgün Sorunlar Rahim Ağzı Kanseri(RaCa)/İnsan papilloma virüsü(İPV) İlişkisi; İPV(+) her 100 kadının %20-30’u RaCa oluyor, Her 100 RaCa’nın 95-100’ü IPV(+) dir, Aşısı var(9 yaşından itibaren tüm kadınlara), ancak SB aşı takviminde yok, İPV(-) olanlar için İPV aşısı, İPV(+) olanlar için İPV aşısı, Yumurtalık Tümörü(Habis/Selim)/Meing sendromu; Karında periton içinde sıvı(asit), Akciğerlerde plevrada sıvı(Hidrotoraks), Kadında Kısırlık(İnfertilite);

Yumurtalık Rezervi(Over Rezervi) Her kız bebek doğduğunda belli bir yumurta sayısına (yumurta rezervi) sahiptir (1-2 milyon), Ergenlik döneminde bu sayı yaklaşık 400 bine iner, yaş ilerledikçe yumurta havuzundaki yumurta sayısı azalır, Yaş ilerledikçe özellikle de 36-37 yaşından sonra yumurta sayısı ve kalitesi azalır, yaklaşık 25 bine düşer, 40 yaşından sonra bu olay daha da hızlanır, Yaklaşık 45-50 yaş civarında yumurtalar iyice azalır ve menopoz dönemi başlar, yumurtalıklar fonksiyonlarını sürdüremez ve adet kanamaları kesilir, Kadının yumurtalıklarında bulunan folikül(yumurta) sayısı ve kalitesi hamile kalabilme kapasitesini belirler, Yumurta rezervi azalan kadında gebe kalma şansı da azalır, hatta gebelik olsa bile düşük riski artar, Bebek sahibi olmak isteyen çiftlerde yumurta rezervlerinin değerlendirilmesi önemlidir, Çünkü her zaman kadının kronolojik yaşı ile yumurtalık yaşı paralel gitmeyebilir, Bazen yumurtalığın yaşı kadının yaşından daha büyük olabilir, yani kadının yaşı 25-30, yumurtalığın yaşı 40 olabilir, bu da erken menapozu beraberinde getirebilir. Yumurta rezervlerinin değerlendirilmesi ile infertilite (kısırlık) tedavisi için uygulanacak yöntem ve kişinin hamile kalabilme şansı hakkında bilgi edinilir, Yumurta rezervinin yüksek olması, kadının yumurtalıklarındaki foliküllerin fazla ve hamile kalma şansının yüksek olduğunu gösterir,

Over Rezervi Değerlendirilmesi Over Rezervi Değerlendirilmesi Önerilebilecek Kişiler İnfertilite (kısırlık), 35 yaş üzeri kadınlar, Yumurtalık ameliyatı geçirenler, Ovulasyon indüksiyonu (yumurtlama) tedavilerine cevap vermeyenler, Adet düzensizlikleri, Over Rezervinin Azalmasına Yol Açan Faktörler; Yaşın ilerlemesi, Sigara, Obezite, Yumurtalık ameliyatları, Şiddetli endometriozis, Kemoterapi ve radyoterapi, Erken menopoz(Prematür Ovaryan Yetmezlik (POF), (ÖNEMLİ: Doğum kontrol hapı ve diğer korunma yöntemleri over rezervini etkilemez, kısırlığa neden olmaz.)

Over Rezervi Değerlendirilmesinde Kullanılan Test Ve Yöntemler Bazal FSH ölçümü(Adetin 3. günü), E2 (Estradiol, Östrojen) ölçümü(Adetin 3. günü ), Klomifen sitrat testi (CC Test)(Adetin 3. ve 10. günü ), Kan Progesteron Düzeyi(Adetin 10. günü); İnhibin B seviyesi; İnhibin B, overlerde granüloza hücrelerinde üretilir. FSH hormonunu baskılayıcı etkisi vardır. İleri yaş ve over rezervinde azalmayla beraber inhibin-B seviyesi azalır ve FSH artar. Adetin 3. günü İnhibin B düzeyinin 45 pg/ml'den düşük olması kötü over rezervi göstergesidir. Transvajinal Ultrasonografi ile Antral Folikül(Yumurta) Sayılması(Adetin 3.günü ); Overlerde bulunan antral foliküllerin (küçük yumurtaların) sayılması over rezervi hakkında oldukça güvenilir bilgi verir. Her iki overde toplam 6-10 tane antral folikül olması over rezervinin iyi olduğunu gösterir. İki yumurtalıkta toplam antral folikül sayısı 7‘ den azsa over kapasitesinin kötü olduğu anlaşılır ve ilaçlarla ovulasyon (yumurtlama) başarısı düşüktür. AMH (Anti-Müllerian Hormon); İnhibin B gibi overlerde granüloza hücrelerinde sentezlenir. Over rezervi azaldığında AHM seviyesinde düşüş izlenir. Over rezervinin güvenilir bir göstergesidir. Diğerlerinin aksine 3. gün bakılması şart değildir, adet siklusunun herhangi bir gününde bakılabilir, adet zamanına göre fazla değişkenlik göstermez.

Over Rezervi Düşüklüğünde Yaklaşım İlaç-hormon tedavisi, Tüp bebek, Yumurta dondurulup saklanması; Yumurta dondurma işlemi kadının üreme yeteneğini koruyan bir uygulamadır. Yumurtalarının dondurularak saklanmasını arzu eden bir hanım normal bir tüp bebek tedavisi basamaklarından geçer, Yumurtalar ilaçlarla uyarılır, belli bir aşamaya gelindiğinde bu yumurtalar genel veya lokal anestezi altında ultrason yardımıyla özel bir iğneyle toplanır. Toplanan yumurtalar vitrifikasyon yöntemiyle (-196 derecede sıvı nitrojen içeren tanklarda) hızlı şekilde dondurulur. Dondurulmuş yumurtalar, çözündüğünde % 90-95 oranında canlılık sağlanmaktadır. Çözdürülen bu yumurtalar, erkekten elde edilen spermlerle mikro enjeksiyonla döllendirilir. Embriyolar daha sonra kadının rahmine transfer edilerek gebelik sağlanır,

YUMURTA DONDURMA İŞLEMİ KİMLERE UYGULANABİLİR? Yumurta dondurma işlemi 35 yaşından önce yaptırılmalı, Kanser tedavisi görecek kadınlar (kemoterapi ve radyoterapi), Erken menopoz riski kalıtsal yatkınlığı, Yumurtalık rezervi azalanlar, Overektomi(yumurtalıkların ameliyatla çıkarılması), Tüp bebek tedavisi sırasında kadından elde edilmiş olan yumurta hücrelerine karşılık, erkekten sperm elde edilemediği durumlarda yumurtalar dondurulabilir, bunlar daha sonra sperm elde edilince yeniden kullanılabilir,

Polikistik Over Sendromu(PKOS) (Oluşumu ve Nedeni) PKOS, genellikle 30 yaş altı kadınlarda bazı hormonal düzensizliklerle beraber görülür, Normalde düzenli adet gören bir kadında her adet döneminde yumurtalıklardan döllenmeye hazır bir olgun yumurta gelişir, Gelişimini tamamlayan bu yumurta, çatlar ve sperm ile karşılaştığında döllenir ve hamilelik oluşur, PKOS’da ise birçok yumurta aynı anda olgunlaşmaya başlar, ancak gelişimi başarısız olur, Sonuçta birçok yumurta atılır ise de, hiçbiri gelişip döllenme yeteneği kazanamaz, Ultrason görüntüsünde bu yumurtalar içi sıvı dolu birden fazla kesecik yani kist şeklindedir(Kistler gerdanlık gibi sıralanmıştır), kadınların %8-25’inde PKOS olmadığı halde kist görünümü olabilir, normaldir, Hastalığın temelinde hipofiz bezinden salgılanan FSH ve LH hormonlarının anormal şekilde salgılanması yatar, LH artışı erkeklik hormonu yapımını artırır, salgılanan erkeklik hormonları ( Testestoron-Androjen) yağ dokusunda östrojene dönüşür ve bu artış LH hormonu üretimini artırır, tam bir kısır döngü gelişir, Pankreastan salınan insülin hormonu hücrelerin şeker(glukoz) kullanmasını sağlar. PKOS da hücrelerde insuline karşı direnç gelişir, pankreas bu durumla başa çıkabilmek için daha fazla insulin salgılar, İnsülin de kan LH düzeyini artırarak hastalığın daha da gelişmesine yol açar, yüksek insülin düzeyi yumurtlamayı engeller, erkeklik hormonlarında artış olur. Bazı hastalarda hipofiz bezinden salınan ve göğüslerde süt üretimini uyaran prolaktin hormonu da yükselir, Bu dengesizlik sonucu her ay düzenli olması gereken yumurtlama bozulur, Düzeyi Yükselen Hormonlar; FSH ve LH, Testosteron, Androjen, Östrojen, İnsülin ve direnç, Prolaktin, Nedeni; Kesin bilinmemekte, ancak “Tetikleyici Faktörler” üzerinde durulmaktadır. Bunlar; Genetik özellikler, Beslenme alışkanlıkları, Hareketsizlik, Fazla kilo, Stress, vb.,

Polikistik Over Sendromu(PKOS) (Belirti ve Bulgular) Düzensiz adet görme veya adet görememe, %75 inde adet düzensizliği, en sık şikayet seyrek adet görme, Normal bir kadındaki adet döngüsü 21-35 gün olmasına karşın, PCOS’da genellikle 35 günden daha uzun aralıklarla adet görülür(yılda 4-8 kez), Testosteron hormonunda artma(Hastaların yarısında), Fazla kilo(Hastaların 1/3’ü şişman, bel-kalça oranında artma), Kilo fazlalığı nedeniyle insülin düzeyi artar, buna bağlı insüline direnç gelişerek şeker hastalığı(diabet) eğilimi artar, Yüksek tansiyon ve kalp-damar hastalığı riski artar, Yüksek östrojen düzeyine bağlı olarak rahim kanseri riski artar, Akne, yağlı cilt, Aşırı kıllanma(En sık alt çene, üst dudak, göğüs, göbek çevresi ve bacak iç yüzlerinde belirgin, şiddetli vakalarda sırt, kol ve bacaklarda kıllanma), Nadiren erkek tipi saç dökülmesi ve erkek tipi vücut gelişimi, Sıklıkla gebe kalamama ve kısırlık, gebe kalanlarda da düşük riski artar, düşük oluşmazsa da bebekte gelişme geriliği görülebilir, Şeker hastalığı ve tansiyon yüksekliğine bağlı riskler artar, Hastaların 1/3’ünde ise hiç bir şikayet olmayabilir, PKOS’un Yol Açtığı Sağlık Sorunları; Akne, Ciltte yağlanma, Adet düzensizliği Adet görememe, Aşırı kilo, Diyabet, Hipertansiyon, Kalp-damar hastalığı, Rahim-yumurtalık kanseri, Erkek tipi kıllanma, Saç dökülmesi, Gebe kalamama, kısırlık, Düşük, Bebekte gelişme geriliği,

Polikistik Over Sendromu(PKOS) Tanı ve Tedavi Kilo verme, ideal kiloya inme, Uygun diyet, Fiziksel aktivite, Stresle baş etme, Diyabet tedavisi(insulin metabolizmasında sorun olan hastalarda 2 aylık Metformin ilacı yarar sağlayabilir, ilaç karaciğerden glikoz çıkışını azaltır, AKŞ düşer, dokuların insüline direnci artar, Doğum kontrol hapı, hormonlarda düzelme sağlar, Laparaskopik Diatermi, yöntemi ile kistler kataterize edilir, Kıllanma için lazer epilasyon, Tanı; Anamnez-Bulgular, Ultrasonografi, Kan testleri, kan hormon düzeyleri, FSH/LH düzey ve oranları, Prolaktin düzeyi, AKŞ-TKŞ, Glikoz yükleme testi, İnsülin,

Erkek Üreme Organları İç Üreme Organları Dış Üreme Organları Tohum kanalı(vas deferans) Tohum keseleri(vezika seminalis) Prostat (erbezi) İdrar kanalı(üretra) Dış Üreme Organları Penis (Kamış) Testis (hayalar)

Erkek Üreme Organları Dış Üreme Organları Penis (Kamış) Testis (hayalar)

ERKEK DIŞ ÜREME ORGANLARI VE İŞLEVLERİ Penis (Kamış): Baş, gövde ve kök kısımdan oluşur, Baş(glans), sinirden zengin, uyarılmaya en duyarlı kısım ve üzeri deri ile kaplı(sünnet), kimi kültürlerde bebek/çocuk dönemde operasyonla çıkarılmakta, Sünnetlilerde diğerlerine kıyasla kanser sıklığı daha az, Cinsel ilişki ve idrar yapmada işlevi olan organ, Süngerimsi, damardan zengin dokusu ve kavernoslar, uyarılması halinde ereksiyonu(sertleşme) sağlar, Uzunluğu ve kalınlığı kişiden kişiye göre değişir, boy, parmak, el, kol, ayak ve burun yapısıyla ilişkisi yoktur, (çoğunlukla sertleşmemiş durumda 5-9, sertleşme sırasında 11-18 cm), Testisler (Hayalar): İki tane, biri bile üreme ve cinsellik için yeterli, Deriden oluşan torba içinde ve vucut dışında oluşu, hormon ve sperm üretimi için önemli, Her biri 3-6 santim büyüklüğünde, Birinin diğerinden daha aşağıda durması normal, Retrakte olması(karına doğru yukarı çekilmesi) normal, Cinsel ilişki sırasında bir miktar büyür ve retrakte hale gelebilir,

Erkek Üreme Organları İç Üreme Organları Tohum kanalı(vas deferans) Tohum keseleri(vezika seminalis) Prostat (erbezi) İdrar kanalı(üretra)

Erkek İç Üreme Organları Tohum kanalı(Vas deferans): Testis ve epididimden çıkarak, prostat içinden üretraya ulaşan kanal, Meniyi ejakülasyon(boşalma) sırasında üretraya ulaştırır, Tohum keseleri(Vezika seminalis): Testisten gelen ve spermin içinde toplandığı kese biçiminde organ, Spermlerin hareketliliğini artıran sıvının(semen/mezi) bir kısmının salgılandığı yer, Prostat (Erbezi): Mesanenin hemen altında bulunan, içinden sperm kanalı ile üretranın içinde birleştiği yuvarlak organ, Meni sıvısının önemli bir kısmı prostatta üretilir, İdrar kanalı(Üretra): Mesaneden çıkarak önemli bir kısmı penisin içinden geçen bir kanal, Ejakülasyon sırasında meniyi, diğer zamanlar idrarı dışarı boşaltır,

Erkeğe Özgün Sorunlar Sünnet; Erkek ve kadınlarda kanserden koruyucu etkisi var, Eşi sünnetsiz kadınlarda kanser sıklığı, diğerlerine kıyasla daha fazla, Fimozis/Parafimozis; Sünnet derisi ucunun dar olması(Fimozis), Sünnet derisinin geri çekilip bir süre bırakılması sonucu, glans peniste ödem gelişmesi, şişmesi, Fimozis kısa sürede sünnet edilmelidir, Parafimozis ise çok acil hekime götürülmeli, derhal sünnet edilmeli, gecikilmesi halinde kangren gelişir, penisin ampute(kesilmesi) edilmesi gerekebilir, Epispadias/Hipospadias; İdrar deliği ucunun, penisin üst tarafına açılmasına epispadias, penisin alt tarafına açılmasına hipospadias denir, Ameliyatla düzeltilebilir,

Erkeğe Özgün Sorunlar Çocukta; İnmemiş Testis; Anne karnında bebeğin testisleri batındadır, doğuma yakın torbalara iner, inememesi inmemiş testistir, Tek ya da çift taraflı olabilir, Tek taraflı olması, cinsel gelişimi olumsuz etkilemez, Çift taraflı olması halinde, cinsel gelişim olumsuz etkilenir, Karın içi ısısında testisler işlevsel olmadığından, 5 yaşına kadar indirilmeli(ilaç+ameliyat), 5 yaşına kadar indirilememiş işlevini yitirmiş testis ameliyatla alınmalı(aksi halde kanserleşme olasılığı yüksek), Retrakte Testis; Testis bağlarının kısa olması nedeniyle torbanın üst kısmında durmasıdır, Normaldir, müdahaleye gerek yoktur,

Erkeğe Özgün Sorunlar Hidrosel; Torba içinde su toplanması olup, daha çok yenidoğan bebeklerde görülür, Çoğu kez müdahaleye gerek kalmadan iyileşir, Varikosel; Testis toplar damarlarının genişlemesi, Ergenlikte fark edilenler çoktur, Kısırlığa yol açabilir, tedavi edilmeli, Erkekde Kısırlık(İnfertilite);

İnfertilite(Kısırlık) Kadında Kısırlık(İnfertilite); Cinsel organ yapı ve işlev bozuklukları, Tüp obstrüksiyonu(Çift taraflı), Spermlere karşı antikor gelişimi, Hormonal sorunlar, Yumurta yapımı ve yumurtlama sorunu, Over rezervi düşüklüğü, Polikistik over sendromu, CYBE, Over travması ve iltihap, vb., Erkekde Kısırlık(İnfertilite); Cinsel organ yapı ve işlev bozuklukları, Hormonal sorunlar, Azospermi(Sperm sayısı yeterszliği/50-100 milyondan az), CYBE, Testis travması, Orşit(Testis iltihabı), kabakulak komplikasyonu, İmpotans, Varikosel, vb.,

Kaynaklar Çalışkan, D.,(2011). “Kadın Sağlığı”, Halk Sağlığı, (Ed: Birgül Piyal). 1.bs. Ankara : Ankara Üniversitesi Uzaktan Eğitim Yayınları, Yayın No:92. Çokar, M., Ortaylı, N., (2003). “Öğretmen ve Öğretmen Adayları İçin Cinsel Sağlık Eğitimi”. Milli Eğitim Bakanlığı., İnsan Kaynağını Geliştirme Vakfı., Birleşmiş Milletler Nüfus Fonu. İstanbul: Uygun Matbaası. Türkiye Aile Planlaması Derneği. (2005) “Kadın ve Aile Sağlığı”. Ankara: Desen Matbaacılık. Pschyrember, W., (1982). “Pratik Jinekoloji”. 2.bs, (Çev: Yusuf Keçecioğlu). İstanbul:Sülün Matbaacılık. Deniz, Ü., (2012). “Üreme Sistemi Anatomisi ve Fizyolojisi”. Okul Öncesi Eğitimi Öğretmen Adayları ve Öğretmenler İçin Anne Çocuk Sağlığı ve İlk Yardım”. 1.bs, (Edit: Ümit Deniz; Ömer Rıfkı Önder). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık Eğitim Danışmanlık Tic.Ltd.Şti.

Teşekkürler