Hemşirelikte Etik Prof. Dr. Ayten DEMİR A.Ü. Sağlık Bilimleri Fak. aytendemir@ankara.edu.tr

MESLEK AHLAKI

MESLEK Belirli bir eğitim ile kazanılan sistemli bilgi ve becerilere dayalı, insanlara yararlı mal üretmek hizmet vermek ve karşılığında para kazanmak için yapılan kuralları belirlenmiş iştir (TDK Sözlük).

Meslekleşme kavramını tanımlaması yapılırken, "meslek" ile "iş" arasındaki farklılıktan yola çıkılır. Meslek ve iş kavramlarının farklılıklarına ilişkin ilk kapsamlı çalışmalardan biri 1910 yılında Abraham Flexner tarafından yapılmıştır. Flexner'in ardından 1959 yılında Genevieve ve Roy Bixler, 1971 ılında Povalko bir uğraşının meslek sayılabilmesi için taşıması gereken ölçütleri belirlemiştir. Bütün bu gelişmelerin ardından Kelly Flexner'ın geliştirmiş olduğu ölçütleri genişletmiş ve 1981 de yayınlamıştır (Chitty,2007).

Meslekleşme ölçütleri Toplum refahı ve insanlık için yaşamsal önemi olan hizmetleri sağlamak, Araştırmalarla sürekli büyüyen özel bir bilgi birikimi olmalı Hizmet bilimsel sorumluluk ve entellektüel aktiviteleri içermeli, Uygulayıcılar yükseköğrenim veren kurumlarda eğitilmiş olmalı, (Chitty,2007);

Meslekleşme ölçütleri Uygulayıcılar kendi politika ve davranışlarının kontrolünü elinde tutmalı ve bağımsız olmalı, Uygulayıcıların verdiği hizmet onları güdülemeli, Uygulayıcıları yönlendiren ve mesleki kararlarına rehber olan etik kodları olmalı, Meslek üyelerinin uygulama standartlarını belirleyip, mesleğin gelişimini destekleyen mesleki bir örgütü olmalı. (Chitty,2007);

Ahlak Belirli bir toplumda yaşayan insanların kendileriyle, birbirleriyle ve kurumlarla ilişkilerini düzenleyen ilkeler, değerler, kurallar törelerin tamamıdır. Ahlak; ulustan ulusa, dönemden döneme toplumdan topluma göre hem içerik hemde kapsam olarak farklılık gösterebilir (Ulaş, 2002: 25). “Ahlak belli bir toplumun belli bir döneminde bireyler ve gruplar tarafından benimsenen davranış kurallarıdır” “Bir toplum içinde kişilerin benimsedikleri, uymak zorunda bulundukları davranış biçimleri ve kuralları” TDK

Ahlak Ahlak insanlar arasındaki ilişkileri düzenleyen değerler ve kurallar bütünüdür. Din, gelenek ve görenekler vb. kültürel özellikler, eğitim ahlaki kuralların oluşturulmasında rol oynar.

Meslek Ahlakı Meslek ahlakı belli bir mesleğin üyelerinin uygulamada uymaları beklenen standartları belirten ilkeler ve kurallar bütünüdür. Bu ilkeler ve kurallar mesleğin temel değerlerini içerir. Bu değerler, ilkeler ve kurallar mesleğin amacına, niteliğine, hizmet verdiği kişi ve gruplara ve koşullara göre farklılık gösterebilir. Meslek ahlakı genel ahlaki ilke ve kuralların belirli bir mesleğe özel olarak somutlaştırılması ya da düzenlenmesidir. Meslek ahlakı meslek üyelerinin öz denetiminin sağlanmasında rol oynar. Genel ahlaki kurallarından farklı olarak meslek ahlakı genellikle mesleki etik ilkeler ya da kodlar olarak yazılı hale getirilmiştir.

Meslek Ahlakı Meslek ahlakı uygulamalı bir ahlaki bilgidir ve belirli bir mesleğin uygulanmasında ortaya çıkacak sorunları ahlaki açıdan inceler ve bu sorunların önlenmesi için meslek üyelerinin yükümlülüklerini ön görür.

ETİK "Etik terimi kökence Eski Yunanca'dan Eski Yunanca'daki anlamına ilişkin ahlaksal huy ya da karakterine karşılık gelen "ethos" sözcüğünden türetilmiştir." (Ulaş, 2002)

ETİK En genel anlamıyla etik, felsefenin değerle ilgili boyutunu oluşturan bir disiplin olarak, doğru ve yanlışın teorisi; olması gerekenle ilkeleri ele alıp tartışan "iyi"nin, iyi olanın, iyi davranışların doğasını, özünü ve kaynaklarını araştıran; "İnsan için iyi bir yaşam ne tür yaşamdır?", "Nasıl bir yaşam yaşamaya değerdir?", "Doğru yaşam sürmek için hangi seçimlerin yapılması gereklidir?" türünden birbirini bütünleyen sorular eşliğinde "Nasıl yaşamalı?" sorusuna bilimsel bir yöntemle yanıt arayan geleneksel felsefe dalıdır. (Ulaş, 2002) (Cevizci, 2011;166).

ETİK Sağlık uygulamaları her insan eylemi gibi, ister bilinçli ister bilinçsiz olsun bir değerler sistemi üzerine temellendirilmektedir. Etik bu bağlamda ana dayanağı değerler olan bir bilimsel araştırma alanıdır (Leino-Kilpi, 2004). Sağlık profesyonelinin sağlıklı ya da hasta birey ile mesleki sorumlulukları bağlamında gerçekleştirdiği her bir ilişki etik ilişkidir. Etik ilişki, insanlararası ilişki türlerinden bir tanesi ve en temel olanıdır: Belirli bütünlükte bir kişinin belirli bütünlükte başka bir kişiyle ya da en geniş anlamda insanlarla, değer sorunlarının söz konusu olduğu, eylemde bulunarak yaşadığı her ilişkidir (Kuçuradi,1999).

Etik Yöntemler Etikte temel olarak iki yöntem kategorisinden yararlanılarak etik eylemlerin incelenebileceği söylenebilir. Bunlar: Betimleyici (Descriptive) Etik: Bu etik yöntemle belirli bir toplum ya da topluluktaki fiili eylem ve davranış biçimleri, o toplulukta var olan değerler ve talepler bakımından araştırılır. Bunlar var olduğu topluluk için kabul edilen ahlaki kuralları içerir, davranışları ahlaki açıdan tanımlar (Piepper, 1999). Normatif Etik: Varolan kuralları tanımlamak yerine önceden tanımlayıcı reçete sunan, yani uyulması gereken kuralları öngören, yapılması gerekeni ortaya koyan etik yöntemdir (Piepper, 1999).

Normatif etik kapsamında deontoloji yer alır. Deontoloji nedir?

Deontoloji Deontoloji "deon"(yapılması gereken şey) ve "logos" (konu) sözcüklerinden köken alır. Deontoloji ödev bilgisi, yükümlülükler bilgisi anlamına gelir. Herhangi bir eylemin doğru ya da yanlışlığının eylemin sonuçlarına göre değil, eylemin temelinde yatan ödev duygusuna göre belirleneceği görüşünü öne sürer (Ulaş, 2002:1088)

Deontoloji Deontoloji insan yaşamında, kişiler arası, sosyal ve mesleki ilişkilerde ne yapmalı; yapmamalı sorularının yanıtlarını içerir. Deontoloji; “bir profesyonel olarak meslek üyesi nasıl davranmalıdır?” sorusunun yanıtlarını içerir.

Deontoloji hukukla ilişkilidir. Hukuk nedir? Hukuk; toplumu düzenleyen ve devletin yaptırım gücünü belirleyen yasaları konu alan bilimdir. Hukuk kişi hak ve özgürlüklerini düzenlemek için aykırı eylemler karşısında cezai yaptırımları içeren yasaları kapsar. Yasalar yazılıdır ve uyulması zorunludur. Etik ve hukuğun ortak amacı insanların birbirlerinin hak ve özgürlüklerine saygılı olmasını sağlamak, insan için iyi ve doğruya ulaşmaktır.

ADALET ETİK VE HUKUK ARASINDAKİ ORTAK İLKEDİR.

Koslowski (2000), hekimlerin tek tek durumlarına ilişkin kararlarında hekime klavuzluk eden ilk, en genel ve en eski dört temel kural olduğunu belirtmektedir. Bunlar; "özcelikle zarar verme!", "yararlı ol!", "hastanın sağlığı en yüksek buyruktur!", "hastanın istemesi onun sağlığına kavuşturulmasının ve hekimlik sanatının icra edilmesinin koşuludur" Bu temel kurallar çerçevesinde her uzmanlık alanı, diğer ilgili kurumlarla da iş birliği yaparak, normalde yararlı olan tedavileri ve eylemleri saptamalı kullanılacak araç ve uygulamaları tanımlamalıdır (Koslowski 2000: 44). Koslowski'ye göre, bu kurallar bir uzmanlık alanının adeta anayasasını oluşturmaktadır.

Sağlık hizmetlerinde hizmet verilen kişi ve gruplar, sağlık profesyonellerine bağımlıdır. Bu bağımlılık sağlık profesyonellerinin sağlık hizmet tüketicileri üzerinde egemenliğini olanaklı kılar. Egemenlik koruyucu-geliştirici olabildiği gibi; baskılayıcı, ezici, sömürücü olabilir Egemenliğin kötüye kullanılması olasılığı, bireylerin haklarının korunmasını ve sağlık meslek üyelerinin etik açıdan duyarlı olmasını gerektirir.

Sağlık profesyonellerinin hastaları ile ilişkilerine yol gösterici ilkeler bulunmaktadır. Literatürde bu ilkelerin genellikle hekimler için olduğu belirtilse de bu ilkeler hiçbir değişikliğe uğramadan herhangi bir sağlık profesyoneli ile hastanın yaşadığı her bir etik eylem/ilişki için de geçerlidir (Demir-Zencirci, 2010).

TEŞEKKÜRLER