BİREYLERLE SOSYAL HİZMET Ön Değerlendirme Prof. Dr. Veli DUYAN Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Sosyal Hizmet Bölümü

Ön değerlendirme bireyselleştirilmiş yardım müdahalesi için temel oluşturmak amacıyla; sorunların, insanların, durumların ve bunların birbirleriyle karşılıklı ilişkilerinin, farklılaşmış, bireyselleştirilmiş doğru bir şekilde belirlenmesi ve Değerlendirilmesi anlamına gelmektedir.

Müracaatçının belirlenmesi; Ön değerlendirmenin 4 basamağı bulunmaktadır: Müracaatçının belirlenmesi; Durum içinde müracaatçının mikro, mezzo, makro ve farklılık perspektifinden değerlendirilmesi; Müracaatçının sorunları ve gereksinimleri hakkında bilgi toplanması Müracaatçının güçlü yönlerinin vurgulanması

Bireylerle sosyal hizmet uygulaması, sosyal hizmet uzmanlarının sahip olduğu bilgi ve bu bilgiye dayalı olarak edindiği kanaati temel almaktadır. Ön değerlendirme bir sorunun çok boyutlu olarak anlaşılması üzerine odaklanmaktadır. Ön değerlendirmede müracaatçı ve çevresindeki önemli kişiler hakkında bilgi toplanmalıdır.

Gereksinim duyulan bilgi ön değerlendirmenin mikro mezzo makro düzeylerine ilave olarak insan farklılığı unsurlarının dikkate alınmasını içeren dört ana kategoriyi kapsamaktadır.

Belirlenen sorunların çözümü için müracaatçılara yardımcı olabilecek ne tür kaynakların var olduğu önemlidir. Sosyal hizmet uzmanları müracaatçıların içinde bulunduğu bir dördüncü boyut olan ırk, etnik köken, yaş, coğrafya, din, değerler, kültür, yönelim, fiziksel ve ruhsal sağlık ve farklılaşan diğer yanları dikkate almak zorundadır.

Yöntem uygulamasından alınan sonuçları değerlendirmek, Birey, çift, aileden yöntem uygulamasıyla elde edilen gelişmeler, sorunun çözümüne en az ve en çok yardımcı olan etkenler, sosyal hizmet uzmanının çalışmayı yürütme biçimi, katkıları vb. konularda görüşünün alınmasına değerlendirme adı verilmektedir. Mesleki anlamda özellikle birey ve aile için değerlendirme genellikle iki şekilde yapılır. Yöntem uygulamasından alınan sonuçları değerlendirmek, Değerlendirme konusunda araştırma yapmaktır.

DEĞERLENDİRMENİN ÖZELLİKLERİ; Keşfetmeye olanak sağlar. Değerlendirme iki uçludur. Her bir birey, çift, aile, küçük gruplar, organizasyonlar, kurum ve kuruluşlar ve toplum farklı bir şekilde ele alınarak değerlendirilebilir. Bireyi, ailesini, arkadaş çevresini, yaşantısını, akraba çevresini, kişiliğini, yeteneklerini, bilgisini, becerisini, baş etme mekanizmalarını, değer yargılarını, geleneklerini, fiziksel özelliklerini, psiko-sosyal durumlarını, gelişimini, kültürel yapılarını, ekonomik durumlarını, ilgilerini ele alarak değerlendirebiliriz.

Bireyin değerlendirme sürecine katılıp katılmamasının avantajları ve dezavantajları bulunmaktadır. Her bir müracaatçı için değerlendirme yapmada belirli bilgilere sahip olunmalıdır. Bireyin güçlü yönleri, baş etme mekanizmaları, ilgileri, yetenekleri, becerileri, motivasyonu, değişim kapasitesi, probleme çözüm arayıp aramadığı, zaafları, güçsüz yönlerine de dikkat edilmelidir. Sosyal hizmet uzmanı değerlendirme sürecinde esnek olmalıdır. Genel anlamda esneklik hoşgörülü olma, toleranslı olma ve sabit bir yöne saplanıp kalmama gibi anlamlara gelmektedir.

Müracaatçıyı Anlama gerçeklerin aslını öğrenme, anlamlarını düşünme ve Ön değerlendirmede müracaatçıyı anlamamızı sağlayan temel olarak üç aktivite gerçeklerin aslını öğrenme, anlamlarını düşünme ve yardım yöntemlerine karar verme olmak üzere sıralanabilir

Ön değerlendirmede Kullanılan Araçlar ve Teknikler Kayıtlar ve belgeler Kolleteral (tamamlayıcı) bağlantılar (müracaatçı ve onun ailesi dışındaki okul, hastane, işveren ve akrabalar)

Sosyal hizmet uzmanlarının müracaatçılar hakkındaki bilgi kaynakları; Görüşme sürecinde müracaatçının sorulara verdiği yanıtlar, Müracaatçının sözlü olmayan davranışları, Müracaatçının başkalarıyla kurduğu iletişim ve etkileşimlerin gözlemlenmesi olarak sıralanabilir. Aile üyeleri, arkadaşları ve diğerleri gibi dış kaynaklardan elde edilecek bilgiler Müracaatçıya uygulanan testler Sosyal hizmet uzmanının müracaatçıyla kurduğu etkileşim

Sunulan sorunun özellikleri Sorunun önemi Perlman bireylerle sosyal hizmet çalışmaları için aşağıdaki içerikleri sıralamıştır: Sunulan sorunun özellikleri Sorunun önemi Sorunun nedenleri, başlangıcı ve hızlandırıcıları Sorunu çözmek için gösterilen çabalar Çözümün veya kurumdan beklenen sonuçların özellikleri Kurumun kendi özellikleri ve müracaatçının sorununa yönelik kullanacağı sorun çözme yollarının özellikleri

Öndeğerlendirmenin Sınıflandırılması - Dinamik Ön Değerlendirme - Klinik Ön Değerlendirme - Etiyolojik Ön Değerlendirme - Psikososyal Ön Değerlendirme

Öndeğerlendirmenin İçeriği Sunulan sorunun özellikleri ve müracaatçının bu sorun ile ilişkisinde bekledi hedefler Soruna sahip ve sorunla ilgili yardım veya ihtiyaç duyan kişinin özellikleri Kurumun amacı ve özellikleri, sunabileceği ve imkân yaratabileceği yardımlar

Alakasız bilgilerden alakalı olanları ayırma Öndeğerlendirme Süreci Alakasız bilgilerden alakalı olanları ayırma Gerçekleri bir düzene koymak ve bunları ilgili hale getirmek Faktörlerin birbirine uyması için yollar aramak Sonuçta ortaya çıkan anlamı bir bütün olarak ortaya koymak

Öndeğerlendirme Aşamaları Uzman, sorunlu davranışlar üzerine odaklanmaya başlar. Müracaatçının hem işlevsel hem de işlevsel olmayan davranışları incelenir. Müracaatçının güçleri ve çevresi değerlendirilir. Uzman, hedef davranışları belirler. Karmaşık davranışları açık ve belirgin parçalara ayırır Temel bilgiler, sorunlu davranışları kontrol ettiği görülen olayları belirlemek için toplanır. Tedavideki en önemli sorunun tahmin edilebilmesi için toplanan bilgiler bir araya getirilir ve tedavi için amaçlar belirlenmeye başlanır. Tedavi için önceliklerin belirlenmesi, öndeğerlendirmenin son basamadığıdır.

Tanı Ekolüne Göre Öndeğerlendirme İlkeleri Öndeğerlendirme süreci; müracaatçı ve durumunun ve karşılaştığı zorluğun detaylı ve doğru özelliklerini anlamak amacıyla hangi yardım türünün gerektiği konusundaki çabalardan oluşur. Öndeğerlendirme süreci; uzmanın müracaatçıyı etkileyen sosyal ve psikosoyal faktörlerin etkileşimi hakkındaki bilgisine dayanır.

İşlevsel Ekole Göre Öndeğerlendirme İşlevsel ekole göre; bireyle sosyal hizmet, insanlara sosyal aracılar tarafından sağlanan özel servisler ile yardım etme yöntemidir. Bu yardımı kullanma deneyimi de insanların psikolojik olarak yapıcı olmalarına neden olur. İşlevsel ekolün birbirinden ayrılamaz iki temel özelliği vardır: Kişiye yapılacak yardım, var olan hizmetin içinde doğal olarak bulunmaktadır. Müracaatçılar ve onların bu servisleri kullanma yolları farklı olsa da, aracıların verdikleri hizmetin çeşidi ve amacı aynıdır. Hizmeti kullanan insanların sorunlarının aynı olması göz önüne alınmaksızın, bu aracıların sağladıkları hizmetlerin kullanımdan doğan psikolojik deneyim kişiler için her zaman farklı olacaktır.

Sosyal İnceleme Sosyal inceleme raporunda; Sorun, Sorunun belirtileri, Sosyal inceleme, müracaatçıların şu anki ve geçmişteki durumunun derinlemesine betimlenmesi ve değerlendirilmesi ile ilgilidir. Sosyal inceleme raporunda; Sorun, Sorunun belirtileri, Sorunun tarihi (tekrarlayan durumlar ya da yinelenen psikolojik olaylar, Şu anki durum (aile, iş, ekonomik durum ve ilgili çevresel, sosyal ve sağlık etmenleri), Aile geçmişi (ebeveynler, büyük ebeveynler ve diğer akrabalar ve onlarla ilgili sağlık ve ruhsal etmenler), 6. Eğitim ve çalışma geçmişi, 7. Müracaatçının amaçları (müracaatçının aile üyelerinin amaçları dâhil), 8. Sosyal hizmet uzmanının değerlendirmesi ve 9. Sosyal hizmet uzmanının önerileri (sosyal hizmetin tedavi planı dâhil) olmak üzere dokuz başlık altında toplanan bilgiler yer alır. Sosyal hizmet uzmanları, sosyal inceleme raporuna ayrıca sorun, amaç ya da kurumun işleyişi ile ilgili diğer belgeleri ekleyebilir.