DEPREME DAYANIKLI YAPI TASARIMI 2016-2017 GÜZ DÖNEMİ YAPI DENETİMİ BÖLÜMÜ DEPREME DAYANIKLI YAPI TASARIMI Öğr. Gör. Dr. Alper CUMHUR HİTİT ÜNİVERSİTESİ Teknik Bilimler Meslek Yüksekokulu

Deprem Nedir ? Deprem, tektonik plakların hareketleri sonucu yerkabuğunun altında biriken gerilme enerjisinin aniden boşalmasıdır. Depremler genel olarak, tektonik plak hareketleri, yanardağ patlaması, heyelanlar, patlamalar gibi sebeplerle meydana gelir. Enerjinin boşalması sırasında yerkabuğunda meydana gelen ani yer değiştirmeler sebebi ile oluşan deprem dalgaları depremin meydana geldiği yerden çok uzak yerlerde dahi büyük hasarlar oluşmasına neden olabilmektedir.

Ben sıvılaşma riski yüksek olan bir zeminim: Çok mecbur kalmadıkça üzerime bina yapmayın. Yaparsanız, bina deprem anında ya zemine gömülür, ya da fotoğrafta gördüğünüz gibi yandaki binanın da itme etkisi ile devrilir, ya da tamamen çöker. Öneri: Bu tür zeminler imar planı yapım aşamasında, yapılaşma dışı maksatlar için ayrılmalıdır. İllaki bina yapılacaksa, 2007 deprem yönetmeliğindeki önlemler alınmalıdır. Ayrıca bitişikte bina varsa deprem derzleri genişliği yönetmeliklerde verilen değerlerin üç katına çıkarılmalıdır.

Ben zayıf katım: Diğer katlara nazaran bölme duvarlarım ve buna bağlı olarak rıjıtliğim az. Deprem anında üst katlar gerekli esnemeyi yapamadılar ve bana aktardılar. Bende gücüm yettiğince esneme yaparak depreme karşı dayanmaya çalıştım, ama bir noktadan sonra pes etmek zorunda kaldım. Sonuç fotoğrafta gördüğünüz gibi oldu. Öneri: Mümkünse projelerinizin tasarımında, zayıf ve yumuşak kat yapmayın. İllaki yapacaksanız, deprem yönetmeliğindeki rijitlik kurallarına uyarak yapın.

Bu fotoğrafta  90 derece yapılmış ve kanca boyu yetersiz bir etriyenin zorlanma sonucu nasıl açıldığını görüyorsunuz. Etriyeler açılınca düşey donatılar burkulmuş ve beton dağılmış.

Bu fotoğrafta  90 derece yapılmış ve kanca boyu yetersiz bir etriyenin zorlanma sonucu nasıl açıldığını görüyorsunuz. Etriyeler açılınca düşey donatılar burkulmuş ve beton dağılmış.

Bu fotoğrafta etriyelerin boyuna donatılara yeterince sabitlenmediği için, beton döküm esnasında sıyrılarak bir noktada toplandığını görüyorsunuz. Sonuç olarak etriyesiz kalan kolon üst uçundaki boyuna donatılar burkularak betonun dağılmasına sebep olmuştur.

Bu fotoğrafta kolonun alt ucunda etriye sıklaştırması yapılmadığı, kancaların usulüne uygun olmadığı, ayrıca düşey donatıların yetersiz olduğu açıkça görülmektedir. Netice olarak deprem anında etriyeler açılmış, düşey donatılar burkulmuş, beton dağılmıştır.

Bu fotoğrafta betonu oldukça iyi, düşey donatıları yeterli sayılabilecek bir perde kolon görmektesiniz. Ancak burada da etriye sıklaştırmasının olmadığı, perde uç donatı dizaynının uygun yapılmadığı, çiroz hiç konmadığı (asgari 4 adet/m² konulması lazım),üst perde boyuna donatılarının tabana kadar inmediği, pas paylarının yetersiz olduğu açıkça görülmektedir. Netice olarak deprem anında var olan etriyelerde gevşemiş boyuna donatılar burkulmuş, beton dağılmıştır.

Bizler kolon filizleriyiz (bindirme boyları) : Görevimiz donatı ile beton arasındaki tutunmayı (aderansı) sağlamaktır. Bu görevi boylarımızın yeterli uzunlukta olması ile yerine getirebiliyoruz. Boylarımız yeterli değilse nasıl fasulye sırığını topraktan kolayca çekip çıkarabiliyorsak, bizde betonun içinden kolaylıkla sıyrılarak ayrılırız ve binanın göçmesine sebep olabiliriz. Fotoğrafta bu durum açık olarak görülmektedir.

Bizler binaların ayakta kalmasını sağlayan en önemli unsurlardan olan düğüm noktalarıyız: Aşağıdaki fotoğraflarda görülen hasarlı düğüm noktaları teşkilinde umumiyetle görülen hatalar şöyle sıralanabilir: Beton çakıl  (Agrega ) ve çimento miktarı (Dozaj) yönünden uygun değildir. Beton yerleştirme işçiliği çok kötü yapılmıştır, yeterli sıkıştırma (Vibrasyon) yapılmamıştır.

Beton donma(Piriz) sürecinde sulama uygun yapılmamıştır, beton yanmıştır. Filiz ve bindirme boyları (Aderans boyları) yetersiz. Pas payları çok az ya da hiç yok. Donatılar paslanmış(korozyona uğramış) olabilir. Etriye yapımı, sıklaştırması, yerleştirmesi uygun değil. Tasarımda hata var, güçlü kolon zayıf kiriş ilkesine uyulmamış. Netice olarak fotoğraflarda görüldüğü gibi düğüm noktaları hasar almıştır. Binaların çökme nedenlerinde bu hatalar etkili olmaktadır.

Bu fotoğrafta gördüğünüz düğüm noktasında üste sıralanan hataların hepsi mevcuttur. Netice olarak düğüm noktası dağılmış, bina ağır hasar almıştır.

Bu fotoğrafta düğüm noktalarında filiz ve bindirme boylarının yetersiz olmasından dolayı deprem anında kirşler kolonlardan ayrılarak bitişik binanın içerisine girdiği görülmektedir. Ayrıca kiriş ve döşemeleri birleştiren kesitlerde donatı yetersizliğinden ya da yanlış donatı işçiliğinden dolayı döşemeler kirişlerden ayrılmıştır. Netice olarak bina ağır hasar almıştır.

Bizler kısa kolonuz: Dükkân cephesi boyunca konstrüktif amaçlı kirişler konmuş, böylece cephe istikametinde kısa kolon oluşmuş. Fotoğrafta gördüğünüz gibi cephe istikametinde oluşan deprem etkileri altında, kısa kolonlar uzun kolonlar gibi esneyemediği için kırılmış, binada hasar oluşmuş. Kısa kolonlar ara sahanlıklı merdivenlerde, etrafı perde ya da duvarla çevrili bodrum katlarda üste bant pencere yapılması ile ya da kullanım gereği normal katlarda da üsten bant pencerelerle ışık alınması gibi nedenlerle sıkça karşımıza çıkar. Öneri: Proje tasarımında mümkünse kısa kolon oluşmayacak çözümler üretilmeli. İllaki kısa kolon yapılacaksa, 2007 deprem yönetmeliğindeki önlemler alınmalı.

Ben uygun tasarım yapıldığında, binaların depreme karşı dayanımlarını olağan üstü artıran perde elemanıyım: Bu binada dengeli perde tasarımı yapılmadığından, mevcut perdelerdeki boyuna ve enine donatıların yetersiz olmasından, donatı yerleştirmelerinin uygun olmamasından, beton kalitesinin ve pas paylarının yetersiz olmasından dolayı, depreme karşı yeterli dayanımı gösteremedim. Sonuç olarak fotoğrafta görüldüğü gibi önemli hasar aldım.

Binaların statik tasarımında perdeler her iki yönde dengeli olarak tasarlanmalıdır. Bu binada ağırlıklı olarak perdeler tek yönde tasarlandığı için, zayıf kalan yönde gelen deprem zorlamalarına karşı perdeler gerekli dayanımı gösterememiş ve düğüm noktalarından kırılarak binanın göçmesine neden olmuştur. Resimde de görüldüğü gibi perde uç donatı dizaynı, etriye ve çiroz yerleştirmelerinin de uygun ve yeterli olmaması kırılmaya katkı yapmıştır.

Bu binada cephelerde, konsollar üzerine oturtulmuş ağır cephe elemanları (perdeler) kullanılmış. Ayrıca konsol ve perdelerdeki donatı dizaynı yetersiz ve hatalıdır. Sonuç olarak fotoğrafta görüldüğü gibi bina hasar almış. Öneri: Bu tür tasarımlardan kaçınılmalı, konsol üzerine ağır cephe elemanları hiç konulmamalı.

Bizler yan yana bitişik iki binayız, kat seviyelerimizde farklı kotlarda bulunmaktadır. Deprem anında birbirimizi çekiçleyerek (iterek) ağır hasara uğradık. Eğer yapılırken aramıza yeterli boşluk (deprem derzi) bırakılsaydı, fotoğrafta gördüğünüz bu durum ortaya çıkmazdı.

Ben küçük fotoğrafta görülen perde kolonlardan birinin alt ucuyum: Fotoğrafta gördüğünüz gibi kırılmama şu hatalar sebep olmuştur: Beton çok kalitesiz çakılla (agrega)ile hazırlanmış. Beton sıkıştırması (vibrasyonu) uygun yapılmamış. Boyuna ve sargı donatıları yetersiz, pas payları çok az. En önemli işçilik hatası ise kalıp bittikten sonra, kalıp üstünde kalan artıklar süpürülerek perde kalıbının içerisine dökülmüş, kalıp dibi yıkanıp temizlenmeden, beton dökülmüş. Sonuç olarak: Bu perde elemanı depreme karşı hiçbir direnç gösteremeden devre dişi kalmış

Bizler korozyona uğramış (Paslanmış) donatılarız Bizler korozyona uğramış (Paslanmış) donatılarız. Binaların betonarme elemanlarının içerisinde bulunan donatıların maruz kalacağı en önemli tehlikelerden biride korozyondur. Korozyona uğrayan donatılar fotoğrafta görüldüğü gibi zamanla tamamen eriyerek yok olur. Bu durumlarda binaların deprem olmaksızın çökmesi sıkça karşımıza çıkmaktadır. Korozyonun nedenleri şöyle sıralanabilir: Denizlerden elde edilen agrega (Çakıl) ile yıkanmadan beton yapılması. Tuzlu su donatıyı hızlı bir şekilde korozyona uğratır. Donatı pas paylarının yetersiz olması. Betonarme elemanların korumasız olarak, rutubetli ve sulu ortamlarda kalması. Asidik ortam yaratan imalat türlerinin bulunduğu binalardaki korumasız donatılar ortamdan etkilenerek hızlı bir şekilde korozyona uğrarlar.

Bizler prefabrik betonarme yapı elemanlarıyız: Ekleme yerlerimizde kaymaya karşı yeterli sabitleme yapılmadığından deprem anında kayarak yerlerimizden ayrıldık ve fabrikanın çökmesine neden olduk.

Ben hafif hasarlı (MİNİMUM HASAR BÖLGESİNDE) olan bir binayım Ben hafif hasarlı (MİNİMUM HASAR BÖLGESİNDE) olan bir binayım. Yukarıda fotoğraflarda görülen ve sözü edilen hatalardan çoğu bende yapılmamış, o nedenle depremden fazla etkilenmedim. Can ve mal kaybına sebep olmadım.

Ben orta hasarlı (BELİRGİN HASAR BÖLGESİNDE) olan bir binayım Ben orta hasarlı (BELİRGİN HASAR BÖLGESİNDE) olan bir binayım. Yukarıda sözü edilen hatalardan azda olsa bir kısmı bu binada var. Fotoğrafta görüldüğü gibi bina depremden fazla hasar almadan ayakta kalmayı başarmış. Can kaybı olmadan çok az mal kaybıyla deprem atlatılmış.

Ben ağır hasarlı (İLERİ HASAR BÖLGESİNDE) olan bir binayım Ben ağır hasarlı (İLERİ HASAR BÖLGESİNDE) olan bir binayım. Yukarıda fotolarda anlatılmaya çalışılan hatalardan bir kısmı bendede olduğu için depreme karşı ancak ayakta durabilecek kadar direnebildim. Fotoğrafta görüldüğü gibi ağır hasarlı durumdayım. Bu tür hasar almış yapıların onarılarak tekrar kullanılması pek mümkün değil, bu nedenle ağır mal kaybından söz edilebilir, can kaybı olma riski de vardır.

Ben çöken (GÖÇME BÖLGESİNDE) olan bir binayım Ben çöken  (GÖÇME BÖLGESİNDE) olan   bir binayım. Yukarıda görüntülü olarak izah edilmeye çalışılan hatalardan bir kısmı bendede vardı. Sonuç fotoğrafta görüldüğü gibi oldu, özür dilerim.

TEŞEKKÜRLER