BİYOFİZİK TESTLERLE BESLENME DURUMUNUN DEĞERLENDİRİLMESİ ıı

Enerji harcamasının belirlenmesi Direkt kalorimetre yöntemi ve İndirekt kalorimetre yöntemi ile ölçülür. Kayıt tutularak belirlenebilir. Direkt:Atwater zamanında geliştirilen oda büyüklüğünde kalorimetre gerekir.

Organizmanın ürettiği ısıyı ölçmenin en doğru yoludur Direkt Kalorimetre Atwater Yöntemi Bomba kalorimetreye benzer, termik ve izole bir odadır. Direkt kalorimetre yöntemi vücudun çalışması için harcanan enerjinin yan ürünü olan ısının ölçülmesi esasına dayanmaktadır. Organizmanın ürettiği ısıyı ölçmenin en doğru yoludur

Direkt Kalorimetrinin Zorlukları Komplike ekipman gerektirir, bunlar her yerde bulunamayabilir. Pahalıdır. Egzersiz anında vücudun ürettiği ısının tamamı dışarıya verilemeyebilir. Ölçüm anında kullanılan ekipmanlar da ısı üretir. Terleme ve terin buharlaşması cihazları etkileyebilir.

İndirekt kalorimetre yönteminde dinlenme anında solunum sırasındaki gaz değişimi ölçülür. Bireyin oksijen tüketimi, oksijen kullanım hızı ve karbondioksit üretimi ölçülerek enerji tüketimi indirekt olarak saptanabilir. Pratikte daha çok oksijen ölçülür.

Oksijen kullanımı ile vücutta oluşan ısı arasındaki ilişki incelenmiş; Belirli sürede solunan oksijen miktarı litre olarak bulunur ve 4.825 ile çarpılır. O sürede ve o durumda harcanan enerji saptanır. Oksijen kullanımı ile vücutta oluşan ısı arasındaki ilişki incelenmiş; CHO alındığı zaman 1 L Oksijen kullanılması ile 5.047 kkal Yağlar için 4.686 kkal Proteinler için 4.460 kkal Alkol için 4,860 kkal Karışık bir diyet için 4.825 kkal olduğu bulunmuş. Pratikte daha çok oksijen ölçülür. Belirli sürede solunan oksijen miktarı litre olarak bulunur ve 4.825 ile çarpılır. O sürede ve o durumda harcanan enerji saptanır. Harcanan enerji=Harcanan O2 miktarı (L) x 4.825 (kkal) x Süre (dk)

Uygulamada Kullanılan İndirekt Kalorimetre Cihazlarına Örnekler Douglas Bag Fitmate Cihazları Gem Cihazları (Bodygem-Medgem) Ergospirometre

Douglas Bag Torba içinde amaca göre belirli bir süre toplanan gazın analizi yapılarak sonuç elde edilir. Genellikle diğer indirekt kalorimetre cihazlarının geçerliliği ve güvenilirliği Douglas bag yöntemi ile kıyaslanarak test edilir

Gem Cihazları (BodyGem/MedGem) Kullanımı kolay ve pratik olan taşınabilir bir araçtır. Ölçüm süresi yaklaşık 10 dakikadır. Ağızlıklar tek kullanımlıktır. Çocuk, adolesan ve yetişkinlerde kullanımının geçerli ve güvenilir olduğu çalışmalarda bildirilmiştir.

Fitmate Cihazları Cihaz 15 saniye aralıklar ile ölçüm yapar. Ölçüm, kişi yatar pozisyonda ya da yarı oturur pozisyonda iken alınabilir. Fitmate Cihazları Cihaz 15 saniye aralıklar ile ölçüm yapar. Oksijen tüketimi, Kalp atım hızı, Solunum hızı ölçülerek DMH ve egzersiz anındaki enerji harcaması saptanabilir. Ölçüm 15 dakika kadar sürer. Pratik ve fazla zaman almayan bir yöntemdir. Kullanım öncesi kalibrasyonu cihaz tarafından otomatik olarak yapılır. Ölçüm, kişi yatar pozisyonda ya da yarı oturur pozisyonda iken alınabilir.

Ergospirometre Kalp atım hızı ile birlikte, oksijen tüketimi ve karbondioksit üretimi ölçüm değerleri kullanılarak dinlenme metabolik hız ve egzersiz anında enerji harcamasını belirlemede kullanılmaktadır. Özellikle sporcularda egzersizin enerji harcaması ve maksimum kapasitenin değerlendirilmesinde kullanımı yaygındır. Diğer kalorimetrelere göre kullanımı daha hassas, ekipman gerektiren ve pahalı bir yöntemdir.

Uygulamada Kullanılan Hareket Sensörleri ve Özellikleri

Pedometre (Adımsayar) Atılan adım sayısını belirler. Sadece yürüme ve koşma ile ilgili fiziksel aktiviteleri algılayabilir. Ancak mesafe ve adım sayısı ölçümleri gerekli hassasiyette değildir. Yeni sistem elektronik pedometreler adım sayısını doğru değerlendirmekte olup, mesafe ve enerji harcamasının değerlendirilmesinde sınırlı kalmaktadır.

Yaş ve cinsiyet dikkate alınmadan en az 10 Yaş ve cinsiyet dikkate alınmadan en az 10.000 adım atılması birçok ülkede sağlığın geliştirilmesi ve fiziksel aktivitenin arttırılması hedefleri arasında yer almaktadır. Dolayısıyla pedometre kullanımı günlük fiziksel aktivitenin arttırılmasında motivasyon sağlamaktadır.

Akselerometre Pedometreden farklı olarak masa başı çalışma, bahçe işleri gibi aktiviteleri de algılar. Hareket sensörleri yapılan hareketlerin sıklığını, süresini ve yoğunluğunu tahmin eder. Çalışmalar, akselerometre kayıtları, indirekt kalorimetre ve kayıt yöntemleri ile saptanan enerji harcaması değerleri arasında doğrusal ilişki bulunduğunu bildirmektedir.

Metabolik Holter (Kol-bandı) Sağ kol triceps bölgesine takılır. Kişinin hayat tarzı ile ilgili değişimleri kaydeder (3-7 gün). Cihaz dört farklı sensör yardımıyla değerlendirme yapar. Hareket sensörleri (akselerometre), ısı sensörleri (ısı değişikliklerinin tespiti) ve stress sensörleri ile kullanıcının yaşam tarzı/aktivite bilgilerini kaydeder. Bilgisayar yazılımı kullanılarak yorumlanır.

Kalp Atım Hızı (Polar saat) Kalp atım hızını saptamada polar saatler kullanılır. Kalp atım hızı oksijen tüketimi ile doğru orantılıdır. Kalp atım sayısı, atım volümü ve solunan oksijen (4.825 L/dk) miktarını içeren formüller ile enerji harcaması tahmin edilebilir. Kullanımında sınırlılıklar vardır. Kalp atımı bireysel olarak değişiklik gösterir ve fiziksel aktivite dışındaki bazı etmenler kalp atım hızını etkileyebilir.

Denklemlerden dinlenme metabolik hız bulunur. Üçüncü adım Yöntem 1 Birinci adım Kişinin boy uzunluğu ve vücut ağırlığı ölçülür. BKİ 30 ve üzerinde ise ideal ağırlık bulunup ağırlıkta düzeltme yapılır. İkinci adım Denklemlerden dinlenme metabolik hız bulunur. Üçüncü adım Aktivite düzeyine göre fiziksel aktivite faktörü eklenir. Esas alınacak ağırlık (kg) = [(o andaki ağırlık-ideal ağırlık) x 0.25] + İdeal ağırlık 0.25=Fazla ağırlığın metabolik yük yüzdesi

Şişman bireylerde DMH’nın hesaplamasına alınacak ağırlıkta düzeltme yapılır. Esas alınacak ağırlık (kg) = [(o andaki ağırlık-ideal ağırlık) x 0.25] + İdeal ağırlık 0.25=Fazla ağırlığın metabolik yük yüzdesi

Örnek 55 kg ağırlığında 160 cm boyunda hafif aktivite yapan bir kadın. DMH = 55 x 0.95 x 24 = 1254 kkal Hafif aktivite (%30) = 376 kkal Günlük Enerji Gereksinimi (GEG) =1630 kkal

Örnek 160 cm boyunda 77 kg ağırlığında kadın (HA) BKİ bulunur BKİ = 77/(1.60)2=30.1 kg/m2 (şişman) Esas alınacak ağırlık = [(77-55) x 0.25] + 55 = 60.5 DMH = 60.5 x 0.95 x 24 = 1379 kkal HA (%30) = 414 kkal Gereksinim = 1793 kkal

Kayıt Yöntemi

Fiziksel Aktivite Düzeyinin Saptanması Bireylerde fiziksel aktivite düzeyi günlük yapılan aktiviteler kaydedilerek saptanabilir. Ancak bu zaman alıcı bir yöntemdir.

1440 Aktiviteler Başlangıç Saati Bitiş Saati Süre (dakika) Uyku 12 740 460 El-yüz yıkama 745 5 Elbiseleri giyinme 755 10’ Kahvaltı yapma (oturarak) 810 15 Saç tarama, diş fırçalama 820 10 Yatak düzeltme Yürüme Hızlı yürüme Durakta otobüs bekleme Otobüste oturma Okula yürüme .......... TOPLAM 1440

Örnek Kadın - 21yaş Boy Uzunluğu: 160 cm Vücut Ağırlığı: 58 kg BKİ:58/(1.6)2=22.7 kg/m2 (ideal ağırlık) Bazal Metabolik Hız Hesaplanması Denklemlerden bulunur (Schofield) 14.8x58 +486.6 = 1345 Dakikada BMH= Hesapla bulunan 1345/1440= 0.93kkal

PAR:Fiziksel Aktivite Oranı Bir dakikada BMH başına ne kadar enerji (kkal) harcandığını ifade eder. PAR = Aktivitenin enerji maliyeti (dk) BMH enerji maliyeti (dk) Standart değer PAR: Physical Activity Ratio

Fiziksel aktivite düzeyinin (PAL) hesaplanması

PAL Fiziksel Aktivite Düzeyi 24 saat boyunca çok hafif, hafif, orta, ağır, çok ağır aktivite türlerinde toplam enerji harcamasının hesaplanmasında kullanılır. PAL = Toplam Enerji Harcaması (24 saat) BMH (24 saat)

Fiziksel Aktivite Düzeyinin Saptanması PAL Değeri = Toplam Enerji Harcaması Bazal Metabolizma Hızı Örnek TEH = 1798 kkal PAL = 1798 / 1345 = 1345 kkal Daha Önce Hesaplanan BMH 1.33

PAL değerlerine göre fiziksel aktivitenin değerlendirilmesi Sınıflama PAL değeri Sedanter veya hafif aktivite 1.40-1.69 Aktif veya orta düzeyde aktivite 1.70-1.99 Şiddetli veya ağır düzeyde aktivite 2.00-2.40 2.40 fiziksel aktivite faktörüne dahil bedensel çalışmaların uzun süre sürdürülmesinin mümkün olmadığı bildiriliyor.

1 -< 1.4 Sedanter ≥1.4-<1.6 Hafif aktivite ≥1.6-<1.9 Aktif ≥1.9-<2.5 Çok aktif <1.2 Çok düşük aktivite 1.2-1.55 Düşük aktivite 1.55-1.71 Orta 1.71-1.95 Yüksek >1.95 Çok Yüksek PAL değerlerine göre fiziksel aktivitenin değerlendirilmesi ile ilgili diğer sınıflamalar

Bireylerin kayıtları kaydetme konusunda, Dikkatli Bilinçli Tarafsız oldukları varsayılır. Son dönemlerde yapılan bir çalışmada; Aktivite günlükleri ve kayıtları tutularak yapılan aktivite raporlamasında yapılandan daha azının veya daha fazlasının Belirtildiği Hatalar olduğu belirlenmiştir Okuma yazma oranı düşük olan bireyler için uygun değildir.

Geçerliği-güvenirliği saptanmış anketlerle de fiziksel aktivite saptanabilir. International Physical Activity Questionnaire (IPAQ) (Uluslar Arası Fiziksel Aktivite Anketi)

IPAQ değerlendirmesinde; Düşük FA: 3.3 MET Orta FA :4.0 MET Şiddetli FA: 8.0 MET olarak alınmaktadır. Örneğin, haftada 3 gün 30 dakika yürüyen bir kişinin yürüme MET-dk/ hafta puanı; 3.3 x 30 x 3 = 297 MET-dk/hafta olarak hesaplanmaktadır. Bu sürekli puanlamanın yanı sıra, ondan elde edilen sayısal verilerle, kategorisel puanlama yapılmaktadır.

IPAQ verilerinin hesaplanması Düşük MET (dakika/hafta) 3.3 x aktivite süresi (dk) x haftada aktivite yapılan gün sayısı Orta MET (dakika/hafta) 4.0 x aktivite süresi (dk) x haftada aktivite yapılan gün sayısı Şiddetli MET (dakika/hafta) 8.0 x aktivite süresi (dk) x haftada aktivite yapılan gün sayısı TOPLAM DEĞER (MET-dakika/hafta)