Gıda,Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı TÜBERKÜLOZ Dr. İbrahim ÇETİN Veteriner Hekim Gıda,Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Bursa İl Müdürlüğü

TÜBERKÜLOZ Tüberküloz,dünyada bakteriyel ölümün en yaygın nedenidir. Tüm dünyada,HIV/AIDS hastalarında ölüm sebebi olarak başı çekmektedir. ABD’de Tüberküloz vakaların tarihin en düşük seviyesindedir,ancak her yıl bazı vakalar bildirilmektedir.

MORBİDİTE:+ MORTALİTE:+ ETYOLOJİ:BAKTERİYEL Tüberkülozdan Mycobacterium genusuna ait bakteriler sorumludur.Üç en önemli türü; M.Bovis:Rezervuarları sığır,köpek ve domuz M.Avium:Rezervuarları kuş,domuz ve koyun M.Tuberculosis:Rezervuarları insan Zoonotik olmayan Mycobacterium Leprae,insanda lepra hastalığına yol açar.

KONAKÇILAR İnsanlar,M.Tuberculosis’in son konakçısıdır.Fakat primatlar,sığır,köpek,domuz ve papagangiller ‘ters zoonoz’ diye bilinen bir süreçle enfekte olabilirler. Sığırlar,M.Tuberculosis ile enfekte olduklarında TB için pozitif test sonucu verirler.Fakat genellikle klinik olarak hasta olmazlar. Domuzlar,enfekte bir kişinin sofra artıklarını yiyerek enfekte olabilirler.Mide barsak kanallarında ve ilgili lenf yumrularında granulomatoz lezyonlar geliştirirler.

Köpekler,vücudun herhangi bir yerinde granulomalar geliştirebilirler Köpekler,vücudun herhangi bir yerinde granulomalar geliştirebilirler.Eğer farenks enfekte olursa,organizma insanlara geri bulaşabilir. Kuşlar,M.Tuberculosis ile enfekte olduklarında deri granulomaları geliştirirler. ABD’deki asya filleri,M.Tuberculosis yönünden pozitif sonuç vermiştir ve muhtemelen bakıcıları tarafından enfekte edildiler.Filler ve bakıcıları her yıl düzenli olarak test edilmelidirler.

M.Avium,bağışıklık sistemi yetersiz kişilerde,özellikle HIV/AIDS hastalarında artan görünümü nedeniyle ilgi çekmektedir.Kuşlar,domuzlar ve koyunlar doğal olarak M.Avium’a hassastırlar.Sığır,köpek ve kedilerin dayanıklı olduğu görülmektedir. M.Bovis başlıca sığır ve bufalolarda bulunur,fakat köpek,domuz ve insanları da enfekte eder

BULAŞMA TB’ye neden olan Mycobacterium türleri,damlacıklarla,enfekte hayvanlarla temas yoluyla ve sindirim yoluyla bulaşır. M.Bovis,insanlara pastörize olmamış süt ve bu sütlerden yapılan süt ürünleri yoluyla bulaşabilir.Damlacıklar,konuşurken,şarkı söylerken,gülerken,öksürürken veya hapşırırken yayılabilir.

HAYVANLARDA TÜBERKÜLOZ Dünyanın pek çok yerinde yaygındır.ABD ve Kanada’da eradikasyon programlarına rağmen halen vakalar bildirilmektedir. Sığırda TB,kronik zayıflatıcı bir hastalık veya akut hızlı gelişen bir hastalık olarak görülebilir.Hangisinin olacağı,hastanın bağışıklık durumunun sağlığına ve bakterinin dozuna bağlıdır.

TB’nin erken aşamaları genellikle asemptomatiktir fakat sonraki aşamaları,hafif ateş,düşen süt verimi,ilerleyen zayıflık,güçsüzlük ve anoreksi ile karekterizedir. Solunum sistemi işin içine girince;sabahları,egzersiz boyunca ve soğuk havalarda artan bir ıslak öksürük olacaktır.

Nefes darlığı ve solunum sayısı artışı belirgin olabilir Nefes darlığı ve solunum sayısı artışı belirgin olabilir.Lenf yumruları şişmiş ve bazı vakalarda yırtılmış olabilir.Genişlemiş lenf yumruları,kan damarlarını,sindirim yolunu ve hava yollarını tıkayarak daha ileri komplikasyonlara neden olabilir. Asemptomatik hayvanlar,yaşlanınca veya stres durumunda semptomatik olabilirler.

İNSANLARDA TÜBERKÜLOZ TB,pastörizasyonun gelmesinden önce insanlarda yaygın bir hastalıktı.Pastörizasyon TB organizmalarını öldürmektedir. Eğer insanlar damlacık enfeksiyonu ile enfekte olurlarsa belirtiler şunlar olur; Artan öksürük Ateş Kaşeksi Kanlı balgam ve Göğüs ağrısı

TB geliştirme riski altındaki kişiler şunlardır; Eğer enfeksiyon solunum sisteminin dışına çıkarsa(extrapulmoner enfeksiyon) klinik belirtiler,yerleştikleri organları yansıtacaktır. Bazen extrapulmoner TB’den merkezi sinir sistemi ve kan vasküler sistemi etkilenir. TB geliştirme riski altındaki kişiler şunlardır; Enfekte hayvanlara bakan kişiler TB’den ölmüş hayvanlarda nekropsi yapanlar Pastörize olmamış ve bu süt ürünlerinden yapılmış süt ürünlerini tüketen HIV/AIDS hastaları.

TB organizmalarına maruz kalan bazı kişiler hasta olmazlar TB organizmalarına maruz kalan bazı kişiler hasta olmazlar.Çünkü bağışıklık sistemleri,bakterinin üremesini önler.Bu Latent TB olarak bilinir. Bu organizmalar vücuttan elimine edilmez,sadece kış uykusu durumunda kalırlar. Bazen yaşamın sonraki safhalarında,organizmalar tekrar virulent olabilirler ve TB aktif olur.Bu,bağışıklık sistemi zayıf olduğunda meydana gelir. Primatlar,TB geliştirebilirler.İyi durumda oldukları görünürken aniden ölebilirler veya klasik TB belirtileri geliştirebilirler.

TEŞHİS Sığırlarda ve insanlarda teşhis,TB deri testi ile yapılır.Bu,genellikle,derinin yüzlek tabakasının altına tüberkülinin çok az miktarda enjeksiyonu ile yapılır.Tüberkülin,tüberkülozun teşhisinde kullanılan Mycobacterium bakterisinin patojen olmayan derivatını içeren steril bir sıvıdır.48-72 saat sonra bölge muayene edilir.Pozitif deri testinde ,enjeksiyon noktasında şişmiş bir yumruya yol açar.Bu noktanın büyüklüğü, deri testinin sonucunun önemli olup olmadığını belirler.

Pozitif reaksiyon,kişinin TB ile enfekte olup olmadığını gösterir. Fakat,TB organizmaları ile enfekte olmak ile TB hastalığına sahip olmak arasında fark vardır. Bir kişi,TB organizmalarına maruz kalmış fakat latent bir enfeksiyon geliştirmiş olabilir.Bağışıklık sistemi organizmaların çoğalmasını önler ve kişi klinik olarak hasta olmaz.Bağışıklık sistemi,organizmaları kontrolde tutarken,bu kişiler TB yi yaymazlar.

Klinik olarak hasta olan biri,hastalığı diğer kişilere veya hayvanlara bulaştırabilir. İnsanlarda,pozitif deri testini daha ileri testler takip etmelidir.(örn:Göğüs radyografisi,balgam testleri) İlerlemiş TB ve HIV/AIDS hastalarında deri testi yanlış olarak negatif sonuç verebilir.Tedavi gerekli olabilir.

Test sonucu pozitif olan sığırlar,ya izole edilmeli veya sürüden ayıklanmalıdırlar.Temas etmiş oldukları diğer hayvanlarda test yapılmalıdırlar. TB,ihbarı mecburi bir hastalıktır.Resmi makamlara bildirilmesi gerekir.

TEDAVİ Vakaların çoğunda ,onaylanmış antibiyotiklerin kombinasyonunu kullanarak yapılan tedavi başarılı olmaktadır.Tedavi 6 aya kadar uzayabilir.Tedavi edilmeyen TB vakaları ölümcül olabilir.

ÖNLEM TB den korumak için insan aşısı vardır,fakat yetişkinlerde % 100 koruma sağlamaz.Aşı eğer koruma sağlarsa koruma sadece 15 yıl sürer. Aşı, deri testi sonucu ile karışabilir. TB geliştirmeye veya maruz kalmaya karşı yüksek riskte olan insanlar,aktif hastalığı önlemek için ilaç alabilirler.6-12 ay hergün ilaç verilir.

Kontrol tedbirleri şunlardır. Bulaşma yolları ve önlem konusunda halkı eğitmek Pastörize olmamış süt içmemek veya pastörize edilmemiş sütten yapılmış süt ürünlerini yememek Şüpheli hayvanları ve karkasları elleçlerken koruyucu kıyafetler giymek. Laboratuvar ortamında Mycobacterium organizmaları ile çalışırken kontrollü çevrede çalışmak Enfekte insan ve hayvanları ayırd etmek için düzenli gözlem programı

Şüpheli hayvanların izolasyon ve karantinası TB’nin mevcut olduğu bilinen alanlarda yeterli havalandırma sağlamak TB’li hastaların bulunduğu hastanelerde havayı temizlemek için ultra viole ışık kullanmak.Risk altındaki kişiler özel solunum cihazları ve maskeler kullanmalıdırlar,TB hastaları,organizmaların yayılmasının önlenmesi için çevre kontrollü özel odalar da izole edilmelidirler.