CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ www.biyolojiportali.com

Canlı ve cansız varlıklar arasındaki farklar Canlılar Cansızlar Birçoğu aktif hareket edebilir. Aktif hareket edemezler. Dış çevreden gelen etki ile hareket edebilirler. Beslenme, solunum, homeostasi boşaltım, hareket etme, uyarılara tepki verme, uyum, üreme, hücresel yapı, büyüme ve gelişme özellikleri vardır. Beslenme, solunum, homeostasi boşaltım, hareket etme, uyarılara tepki verme, uyum, üreme, hücresel yapı, büyüme ve gelişme özellikleri yoktur. Barınırlar. Barınma zorunluluğu yoktur. Yaşam süreleri sınırlıdır. Yani belli bir süre sonunda ölürler. Ölmezler. www.biyolojiportali.com

Canlı ve cansız varların ortak özellikleri 1. Atom ve moleküllerden oluşmuştur. 2. Belli şekil ve büyüklükleri vardır. 3. Maddedirler. 4. Boşlukta yer kaplarlar, hacimleri vardır, 5. Kütleleri vardır. www.biyolojiportali.com

CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ 1. HÜCRESEL YAPI 2. BESLENME 3. SOLUNUM= Enerji (ATP) Üretimi 4. BÜYÜME ve GELİŞME 5. HAREKET 6. BOŞALTIM 7. ÜREME 8. ÇEVRESEL UYARILARA TEPKİ 9. ORGANİZASYON 10. ADAPTASYON (UYUM) www.biyolojiportali.com

CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ 1. HÜCRESEL YAPI: Tüm canlılar hücre veya hücrelerden oluşmuştur. Hücre: Canlının tüm özelliklerini taşıyan en küçük yapı ve işlev birimidir. -Bazı canlılar sadece bir hücreden oluşur. Bunlara ; "Bir hücreli canlılar" denir. Örnek : Öglena, Amip, Paramesyum vb. -Bazı canlılar ise çok sayıda hücrenin belirli bir organizasyon ile bir araya gelmesi sonucu oluşmuştur. Bunlara da "Çok hücreli canlılar" denir. Örnek : İnsan, Hayvan, Bitki. Mantar vb. www.biyolojiportali.com

CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ Hücreler yapısına göre prokaryot ve ökaryot olmak üzere ikiye ayrılır. Prokaryot hücre: Zarla çevrili çekirdek ve organelleri bulunmayan hücrelerdir. Organel olarak sadece ribozom bulunur. Ribozom da zarsız bir organeldir. (Ribozom bütün hücrelerde bulunan bir organeldir). *Bakteriler ve arkebakteriler prokaryot hücre yapısına sahip tek hücreli canlılardır. www.biyolojiportali.com

CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ Ökaryot hücre: Zarla çevrili çekirdek ve organelleri olan hücrelerdir. Protistalar, mantar, bitki ve hayvanlar ökaryot hücre yapısındadır. www.biyolojiportali.com

CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ Prokaryot-Ökaryot hücre arasındaki farklar: Prokaryot hücre Ökaryot hücre Zarla çevrili çekirdek yok Çift zarlı çekirdek var Çekirdekçik yok Çekirdekçik var DNA çıplak ve sitoplazmada DNA kromozom yapısında ve çekirdekte bulunur Zarla çevrili organel yok Zarla çevrili organel var Tek organeli zarsız ribozomdur. Zarlı organelleri yoktur. Ribozom ile birlikte tek ve çift katlı zarlı organelleri vardır.

Prokaryot-Ökaryot hücre arasındaki farklar: Prokaryot hücre Ökaryot hücre Klorofil hücre zarı kıvrımlarında bulunur. Klorofil kloroplastta bulunur. DNA, Halkasal proteinsiz (bakterilerde) veya halkasal proteinli (arkebakterilerde DNA, doğrusal ve proteinle sarılmıştır. Hücrenin iskelet elemanları (Mikrotübül, araflament ve mikroflament) yok Hücrenin iskelet elemanları var. Hepsi tek hücrelidir. Bazıları tek çoğu çok hücrelidir Bazıları kemosentez yapar. Kemosntez yapan yok. Hepsinde hücre zarı üzerinde hücre duvarı vardır. Bazılarında hücre zarı üzerinde hücre duvarı vardır. www.biyolojiportali.com

CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ BÜTÜN CANLI HÜCRELERİN ORTAK ÖZELLİKLERİ 1. Hücre zarının bulunması 2. Sitoplazmanın bulunması 3. Nükleik asit (DNA ve RNA) bulunması 4. Ribozom organelinin bulunması 5. Kendi proteinini sentezlemesi www.biyolojiportali.com

CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ 2. BESLENME: Canlıların ihtiyaç duydukları inorganik ve organik besin maddelerini sağlamalarıdır. Beslenmenin amaçları: -Canlıların enerji ihtiyaçlarının karşılanması için gerekli maddelerin alınması -Hücre yapısına katılacak maddelerin sağlanması -Hücre içerisinde yaşamsal olayların düzenlenmesi

CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ Canlılar, beslenme şekillerine göre 3 e ayrılır: 1. Ototroflar (Üreticiler): Kendi besinini inorganik maddelerden üretebilen canlılardır. Üreticiler besinlerini fotosentez ya da kemosentez ile üretirler. Örneğin; bitkiler, bazı bakteriler bazı protistler (öglena) ve algler www.biyolojiportali.com

CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ 2. Heterotrof canlılar(tüketiciler): İhtiyacı olan besini dışarıdan hazır olarak alan canlılardır. Örneğin; İnsan, hayvan, mantar, bazı protistler ve bakterilerin bir kısmı. NOT: Su ve mineral gibi maddeleri tüm canlılar yaşadıkları ortamdan hazır olarak alırlar. UYARI: Sindirim canlılarda ortak bir özellik değildir.

CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ 3. SOLUNUM= Enerji (ATP) Üretimi Canlılar, besinlerden enerji (ATP) elde etmek için solunum yaparlar. Solunum (Hücresel solunum): Enerji taşıyan besinlerin parçalanarak yapılarındaki enerjinin ATP şeklinde açığa çıkarılması olayına denir. Not: Biyolojide solunum, nefes alıp verme değildir. Bu olay gaz alış verişidir. www.biyolojiportali.com

CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ A. Oksijensiz solunum (Fermantasyon=Anaerobik solunum): Hücrede oksijen kullanılmadan besinlerdeki kimyasal bağ enerjisinin ortaya çıkarılmasıdır. Bira mayası ve bazı bakterilerde görülür. Genel denklemi: Etil alkol fermantasyonu; -Glikoz → 2 Etil Alkol + 2 CO2 + 2 ATP Laktik asit fermantasyonu; -Glikoz → 2Laktik Asit + 2 ATP

CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ B. Oksijenli solunum(Aerobik solunum): Hücrede oksijen kullanılarak besinlerdeki kimyasal bağ enerjisinin ortaya çıkarılmasıdır. İnsanlar, hayvanlar, bitkiler, bakteriler ve mantarlar oksijenli solunum yaparlar.  Genel denklemi: Glikoz + 6O2 → 6CO2+ 6H2O + 38ATP

CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ -Metabolizma: Hücrede meydana gelen yapım ve yıkım tepkimelerinin tümüne denir. -Yapım (Anabolizma, sentez, özümleme): Basit moleküllerin birleştirilerek daha karmaşık moleküllerin sentezlenmesidir. -Bu olaylar sırasında ATP harcanır. Fotosentez, protein sentezi ve glikojen sentezi anabolik reaksiyonlardır. -  6CO2+ 6H2O Glikoz + 6O2 (FOTOSENTEZ) n(Glikoz) → Glikojen + (n-1)su n(Glikoz) → Nişasta + (n-1)su n(Amioasit) → Polipeptit (protein) + (n-1) su KLOROFİL GÜNEŞ IŞIĞI

CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ -Yıkım(Katabolizma, yadımlama): Kompleks moleküllerin daha basit moleküllere parçalanmasıdır. Sindirim, oksijenli solunum ve oksijensiz solunum katabolik reaksiyonlardır. -Glikoz + 6O2 → 6CO2+ 6H2O + 38 ATP -Glikojen + (n-1) Su → Glikoz + Glikoz ...n NOT: Anabolik olaylar > Katabolik olaylar ⇒ Canlı büyür. Anabolik olaylar = Katabolik olaylar ⇒ Büyüme durur. Anabolik olaylar < Katabolik olaylar ⇒Canlı yaşlanır. www.biyolojiportali.com

CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ 4. BÜYÜME ve GELİŞME -Büyüme: Canlıların yapısını oluşturan hücrelerin hacim ve kutlelerinin artmasına denir. Büyüme, tek hücreli canlılarda sitoplazma hacminin artması ile olurken; çok hücreli canlılarda hücre bölünmesi ve hücre kütlesinin artışı sonucu olur. Unutmayalım ki bölünme, bir hücrelilerde büyümeyi değil, üremeyi sağlar.

CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ -Gelişme: Genç bir bireyden ergin birey oluşuncaya kadar geçen sürece denir. *Çok hücreli canlılarda gelişme, hücre bölünmeleri ve hücre farklılaşması sonucu oluşur. *Hayvanlarda büyüme sınırlı iken bitkilerde büyüme sınırsızdır. *Canlılar yıpranan kısımlarını da yenileme özelliğine (rejenerasyon) sahiptir. Örneğin; Kertenkele kopan kuyruğunu yeniden oluşturur. Bir yerimiz yaralandığında vücudumuzun o kısmı onarılır.

CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ 5. HAREKET Canlıların durum veya yer değiştirmelerine hareket denir. Hareketin amacı, beslenme, korunma ve üremeyi sağlamak olabilir. Canlılar yaşadıkları ortama göre çeşitli hareket yeteneklerine sahiptir. www.biyolojiportali.com

CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ Örnek : *Tek hücrelilerde Paremesyum = Siller ile, Öglena = Kamçı ile , Amip = Yalancı ayak (Sitoplazma uzantısı) ile *Çok hücrelilerde bacak, kanat, yüzgeç gibi yapılarla hareket sağlanır. *Bitkilerde ise yönelme hareketi vardır. Işığa yönelme gibi. Aktif hareket yoktur. NOT: Hareket kavramı tek başına canlılığı ifade etmekte yeterli değildir. Çünkü canlılar gibi otomobil, alev, akarsu vb. cansızlar da hareket eder. Fakat cansızlarda hareket dışarıdan bir etkiyle olur.

CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ 6. BOŞALTIM Bir hücreli ya da çok hücreli canlılarda metabolizma sonucunda oluşan atık maddelerin canlıdan uzaklaştırılmasına boşaltım denir. Amacı; Kararlı bir iç ortam (homeostazis) oluşturmaktır.

CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ Canlılardaki boşaltım atıkları; Hücresel solunum ile oluşan CO2 ve H2O, Vücuda alınan fazla tuz, fazla mineral, fazla B ve C vitaminleri, amonyak (NH3), üre, ürik asit. www.biyolojiportali.com

CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ *Tek hücreli canlılar boşaltım maddelerini hücre zarının üzerinden (yüzeyinden) atarlar. *Tatlı sularda yaşayan paramesyum ve öglena gibi canlılarda fazla su kontraktil kofullarla atılır. *Bitkilerde bulunan stoma (gözenek) ve lentisel (kovucuk) gibi yapılar farklı maddelerin atılımında görev alır. Katı atıklar yaprak dökümü ile uzaklaştırılır. www.biyolojiportali.com

www.biyolojiportali.com

CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ *Hayvanlarda boşaltım; sindirim, solunum ve boşaltım sistemleri ile gerçekleştirilir. Ayrıca deri, akciğer gibi organlar memeli hayvanlarda boşaltıma yardımcı olur. UYARI: Sindirim atıklarının bağırsak kanalından dışkı şekilde atılması doğrudan boşaltım değildir. Çünkü dışkılamanın homeoastaziye bir etkisi yoktur. www.biyolojiportali.com

CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ 7. ÜREME Her canlının belli bir büyüme döneminden sonra neslini devam ettirebilmesi için kendine benzer bireyler meydana getirmesine üreme denir. Eşeysiz üreme: Sadece bir tek bireyden yeni bireylerin oluşmasını sağlayan üreme tipidir. *Bir hücreliler genellikle eşeysiz üremeyi bölünerek gerçekleştirir. *Bitkilerde ve bazı basit yapılı hayvanlarda da eşeysiz üreme görülür. www.biyolojiportali.com

CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ b. Eşeyli üreme: Farklı iki cinsiyetteki canlının üreme hücrelerinin birleşmesiyle yeni bir canlı meydana getirmesidir. *Bazı bir hücrelilerde ve çok hücrelilerde görülür. NOT: Üreme, bireyin canlılık faaliyetlerini sürdürmesi için zorunlu değildir. Üremenin amacı birey sayısını arttırmak, neslin devamını sağlamak, kalıtsal özelliklerin yeni bireylerde temsil edilmesini sağlamaktır.

CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ 8. ÇEVRESEL UYARILARA TEPKİ Canlılar iç ve dış ortamlardan gelen fiziksel ve kimyasal uyarılara tepki gösterirler. Canlıların gösterdiği tepki biçimlerinde farklılıklar görülür. *Örneğin tatlı sularda yaşayan tek hücreli bir canlı olan öglena, fotosentez yapabilmek için ışığa yönelir. *Bitki köklerinin suya yönelmesi *Küstüm otu bitkisinin dokunmaya karşı yapraklarını kapatması *Gözbebeklerimizin parlak ışıkta küçülmesi

CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ 9. ORGANİZASYON -Her canlı bir organizasyona sahiptir. -Tek hücreli canlılarda organizasyon, hücrenin farklı kısımlarının farklı görevleri üstlenmesiyle oluşur. Tek hücreli canlılarda organizasyon sırası: Atom→Molekül→Organel→Hücre düzeyine kadardır. www.biyolojiportali.com

CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ Çok hücreli canlılarda ise belirli bir görev için özelleşmiş hücreler dokuları, dokular organları, organlar sistemleri, sistemler organizmayı oluşturur. Çok hücrelilerde ise organizasyon sırası (basitten gelişmişe doğru): Atom→Molekül→Organel→Hücre → Doku →Organ → Sistem → Organizma şeklindedir. www.biyolojiportali.com

CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ 10. ADAPTASYON (UYUM) Canlılarda yaşamayı ve neslin devamını sağlayan her türlü kalıtsal özelliğe adaptason (uyum) denir. -Bazı adaptasyon örnekleri: -Bazı hayvanların göç etmesi -Bazı hayvanların kış uykusuna yatması -Kutup ayıların iri vücutlu ve beyaz olması -Çöl tilkilerinin geniş kulaklı olması kutup tilkilerinin küçük kulaklı olması -Kaktüsün yapraklarının diken şeklini alması -Bukalemun ve ahtapotun kendini korumak için renk değiştiriyor olması.

-Kaktüsün yapraklarının diken şeklini alması -Bukalemun kendini korumak için renk değiştiriyor olması. www.biyolojiportali.com

Önemli hatırlatma: Aşağıdaki özellik ve olaylar tüm canlılar için ortaktır. -Enzim üretimi ve kullanabilme -Yağ sentezi ve yıkımı -Metabolizmalarının bulunması -Kararlı dengeli bir iç çevre oluşturma (Homeostasis) -ATP sentezi (fosforilasyon) ve yıkımı (defosforilasyon) -Protein sentezi ve yıkımı

-Glikoliz olayı: Hücresel solunumların başlangıç evresidir. Önemli hatırlatma: -Glikoliz olayı: Hücresel solunumların başlangıç evresidir. -Karbon, hidrojen, oksijen, azot, fosfor ve kükürt bütün canlılar için ortaktır. -Mutasyona uğrayabilme ortaktır. www.biyolojiportali.com