GENETİK HASTALIKLARIN PRENATAL TANISI

PRENATAL TANI Amaç; Fetusta, genetik veya nongenetik nedenlerin yol açtığı tedavisi olanaksız hastalık ve malformasyonların gebeliğin mümkün olduğunca erken döneminde tanınmasıdır. A. Malformasyonlar: Tanı -> USG ile B. Tek gen hastalıkları: Tanı -> DNA ve/veya enzim analizleri ile C. Kromozom anomalileri:Tanı -> Fetal kromozom analizleri ile

Prenatal Tanı Yöntemleri Noninvaziv Yöntemler; 1. Fetal USG: *Malformasyonların tanısı *Bazı tek gen ve kromozom anomalilerinde tarama amaçlı 2. Biokimyasal Tarama Testleri: Trizomi 21, 18 ve 13 için bireysel risk belirlemek 3. Maternal Kandan Fetal hücre eldesi B. İnvaziv Yöntemler; (Fetal doku eldesi) 1. Korion Villus Aspirasyonu (CVS) 2. Amniosentez (AS) 3. Fetal Kan Örneklemesi-Kordosentez (KS)

İnvaziv Yöntemler ve Özellikleri CVS; 10. GH - term Bol materyal Hızlı sitogenetik tanı(24h) Hücre kültürü ile daha fazla doku eldesi ve kaliteli kromozom AS; 14. – 22. GH Sitogenetik tanı 1-3 hafta içinde KS; 20. GH – term Hızlı ve kaliteli kromozomlarla sitogenetik tanı (3 gün)

İnvaziv Yöntemlerin Uygulanacağı Gebelikler Tanısı konacak hastalık riski >1:200 Tek gen hastalıkları; Risk %50 - %25 Fetal Kromozom Anomalileri >%1

DENGESİZ KROMOZOM ANOMALİLERİ İÇİN ARTMIŞ RİSK TAŞIYAN GEBELİKLER İleri anne yaşı Kromozom anomalili çocuk öyküsü Dengeli kromozom anomali taşıyan ebeveyn Fetal ultrasonografide anomali saptanması Biokimyasal tarama testlerinde artmış risk saptanması Kötü obstetrik öykülü çiftler ICSI gebelikler

İLERİ ANNE YAŞI Anne yaşı ilerledikçe fetal kromozom anomali oranı da artar. Örn.: Doğumda anne yaşı 35 ise bebeğin kromozom anomalili doğma olasılığı 1:200 ve 40 yaşında ise % 2 dir. Anne yaşı ile artış sayısal anomaliler için geçerlidir. Örn.: trizomi 21 (Down send.), trizomi 18 .

Anne Yaşı Trizomi 21 Trizomi 18 Trizomi 13 15 - 19 1:1250 1:17000 1:33000 20 - 24 1:1400 1:14000 1:25000 25 - 29 1:1100 1:11000 1:20000 30 - 34 1:700 1:7100 35 - 39 1:200 1:2400 1:4800 40 - 44 1:60 1:1600

Anne yaşı, fetal kromozom anomalisi ve gebelik haftası ilişkisi Anne yaşı, fetal kromozom anomalisi ve gebelik haftası ilişkisi Milunsky, 1998 Yaş Yenidoğan AS CVS 35 % 0.49 % 0.76 % 3.10 40 % 1.59 % 2.5 % 4.89 45 % 5.26 % 8.33 % 14.29 AY 5790/14165 151 %2.60

KAÇ 544/14165 13 %2.38 Kromozom Anomalili Çocuk Öyküsü (Anne yaşı < 35 ise) Gonadal mozaisizm nedeni ile topluma göre artmış bir risk vardır - % 1,4 KAÇ 544/14165 13 %2.38 Anne yaşı  35 ise annenin yaş riski kabul edilir.

KAE 144/14165 75 %52.08 Dengeli Kromozom Anomali Taşıyıcı Ebeveyn Dengeli gamet olasılığı %25 ve dengesiz gamet olasılığı % 50 Amniosentez döneminde dengesiz ürün oranı % 20-25 Risk oranı; - anomalinin tipine - taşıyıcının anne ya da baba oluşuna göre değişir. Örn: robt(14q;21q) taşıyıcı anne ise bebeğin Down send. olma olasılığı % 10-15, baba ise % 4-5 dir. KAE 144/14165 75 %52.08

Fetal Ultrasonografide Anomali Saptanması Kromozom anomali oranı; USG ile saptanan anomalinin - minör/majör ya da - izole/multipl oluşuna göre değişmektedir. Örn.: Koroid pleksus kisti izole ise oran %1-2 multipl ise % 47 lere ulaşmaktadır.

Bazı Minör Anomali/Bulgular, Saptanan Kromozom Anomalileri ve Oranları Ense Plisi % 1-3 Tri 21 Pelviektazi yaş riski x 3 Tri 21 Tek Umb. Arter 1:150 Tri 18 Kısa Femur yaş riski x 4 Tri 21 Ekojenik İntestin % 1-3 Tri 21 E.İ.Kard. Fok yaş riski x 3 Tri 21

Bazı Majör Anomaliler, Saptanan Kromozom Anomalileri ve Oranları N.Hidrops fetalis %7-10 Tri 21 Duodenal atrezi % 30 Tri 21 Kistik higroma % 60 Tri 21, 18, 45,X, 3n Omfalosel (multipl) % 47 Tri 18 Yarık DD (multipl) % 55 Tri 18, 13 Brakisefali (multipl) % 38 Tri 18, 21, 13 PUB 2558/14165 280 %10.95

Biokimyasal Tarama Testlerinde Artmış Risk Saptanması Tarama testi ? Hangi kromozom anomalileri ? Kaç çeşit tarama testi ? Kimlere uygulanmalı ? Duyarlılığı ? Test (+) ne yapılmalı ? Test (–) ne anlama gelir?

Biokimyasal Tarama Testi ? Anne yaşı nedeniyle taşınan riskin, maternal serumdaki bazı biokimyasal ve USG verileriyle kişiye özel yeniden hesaplanmasıdır. Hangi Kromozom anomalileri ? Trizomi 21, 18 ve 13 için risk verilir 45,X ve 3n için de informatif olabilir

Kaç Çeşit Tarama Testi ? ÜÇLÜ TEST (II.Trimester) 16-20. GH MS’da AFP, hCG ve E3 Annenin yaşı nedeniyle taşıdığı risk baz alınır 2. 11-14 HAFTA TARAMA TESTİ (1.Trimester) 11-14. GH Fetusun ense kalınlığı USG ile ölçülür MS’da PAPP-A ve hCG ve RİSK HESAPLANIR Risk 1:200, 1:250 veya 1:380 den büyük ise POZİTİF olarak değerlendirilir

Kimlere Uygulanmalı ? Yapısal anomaliler için artmış risk taşıyanlar dışında tüm gebelere uygulanabilir. Duyarlılığı ? Üçlü test, doğacak olan Down sendromlu gebeliklerin % 60-65 inde pozitiftir. 11-14 hafta tarama testi, Down sendromlu gebeliklerin % 80-85 inde pozitiftir.

Test (–) ise ne anlama gelir ? Test (+) ise ne yapılmalı? Fetal kromozom analizi ile TANI yapılmalı ÜT 3672/14165 90 %2.45 < 35 yaş %2.21 >35 yaş %3.46 FTT 142/14165 11 %7.75 < 35 yaş %7.23 >35 yaş %6.78 Test (–) ise ne anlama gelir ? Fetusun söz konusu kromozom anomalileri için riskin azaldığı ancak ortadan kalkmadığı anlamına gelir ve bu durum aileye anlatılmalıdır

Kötü Obstetrik Öykülü Çiftler 2 veya daha fazla spontan abortus, in utero ölüm, anomalili bebek doğum öyküsü olan çiftlerde, dengeli kromozom anomali oranı % 4-8 arasındadır. Bu çiftlerde öncelikle parental kromozom analizlerinin önerilmesi daha doğrudur. Eğer bu mümkün değilse invazif girişim son seçenek olmalıdır. Not: Bu kayıpların ardışık olmaması ya da sağlıklı çocuk varlığı risk artışına engel olmamaktadır. KOÖ 50/14165 1 %2.0

RİSKLİ GEBELİKLER ve YÖNTEMLER Tek gen hastalıklar %50-25 CVS-AS Dengeli kromozom anomali taşıyıcısı ebeveyn %52.08 CVS-AS Patolojik ultrason bulgusu %1-2 &%60 CVS-KS-AS I.Trimester tarama testi pozitif %7.23&%6.78 CVS-AS İleri anne yaşı %2.60 AS-CVS-KS II. Trimester tarama testi pozitif %2.21&%3.46 AS-CVS-KS Kromozom anomalili çocuk öyküsü %2.38 AS-CVS-KS Kötü obstetrik öykü %2.0 AS ICSI gebelikler %1.62 AS

Kromozom eldesinde kullanılan hücre/dokular Periferik kan lenfositleri Amniositler Plasental hücreler(Koryon villusları) Deri fibroblastları Gonad dokusu Abort materyali Tümör hücreleri

Direkt preparasyon Spontan mitotik aktivitesi olan dokularda Kemik iliği Plasental hücreler(Koryon villusları)

Kültür Spontan mitotik aktivitesi olmayan dokularda hücre kültürü ile kromozom elde edilebilir

Hücre kültürü hücre/doku tipine uygun ortamlarda, uygun besiyerlerinde hücrelerin mitotik aktivite kazandırılarak çoğaltılması (üretilmesi)

Kaç tür hücre kültürü var? Kısa süreli hücre kültürü Uzun süreli hücre kültürü Açık kültür Kapalı kültür

Kısa süreli hücre kültürü Periferik kan lenfositleri T veya B lenfositler *uzun süre saklayabilmek için lenfosit transformasyonu yapılabilir

Kısa süreli hücre kültürü Heparinize kan Uygun medyuma ekim PHA İnkübasyon Kolşemid Harvesting

Uzun süreli hücre kültürü 1 Dokunun uygun ortam ve medyuma ekilmesi* Solid dokularda parçalama mekanik enzimatik *Doku ne kadar komplike ise medyum o kadar zengin

Uzun süreli hücre kültürü 2 Dokunun üremesi Kolşemid Mitozdaki hücrelerin enzimatik veya mekanik olarak toplanması Harvest *Kültür sıvı azot içinde çok daha uzun yıllar saklanabilir

Hücre morfolojileri Epithelial-like Fibroblast like