İSTENMEYEN DAVRANIŞLARIN YÖNETİMİ ESRA GÜNEŞ NERMİN ÜZEL NURDAN ÖZDEMİR ŞÜKRAN AKGÜN SEDA CİNGİ

İSTENMEYEN DAVRANIŞIN TANIMI İstenmeyen davranışların sağlıklı bir biçimde tanımlanması bu tür davranışların değiştirilmesi açısından belirleyici öneme sahiptir. Gerçekte istenmeyen davranışların sınırlarının çizilmesi zordur. Çünkü davranışın istenmeyen nitelikte olmasını belirleyen etmenler duruma, koşula ve mekana vb. bir dizi değişkene bağlıdır. Örneğin, bahçede yüksek sesle konuşmak ya da koşmak uygun bir davranışken sınıfta istenmeyen bir davranıştır.

ÖRNEK İSTENMEYEN DAVRANIŞLAR Arkadaşlarına bağırmak, tartaklamak, saldırmak,küfürlü konuşmak, sözle taciz etmek, derse geç gelmek, sınıftan izinsiz ayrılmak, sınıfta izinsiz dolaşmak, diğer öğrencilerin ders çalışmasını engellemek, sıraların ve masanın üstüne çıkmak, gürültü yapmak, söz almadan konuşmak, kaba ve saygısız davranmak, kopya çekmek ve çektirmek, hırsızlık, yalancılık,, arkadaşlarını aşağılama, öğretmen ve öğrencilere fiziksel saldırıda bulunma, öğretmene karşı koyma, diğerlerinin eşyasını izinsiz kullanma, sınıfta uygun olmayan yiyecek veya içecek tüketme, öğretmene, öğrencilere hakaret etme

Ayrıca istenmeyen davranışlar, yaş, cinsiyet ve bir dizi psikolojik özellikleri açısından farklılık gösterir. Örneğin, ilköğretimin birinci kademesinde yer alan bir öğrenci ile lise öğrencisinin davranış sorunları elbette ki farklı olacaktır. Dolayısıyla istenmeyen davranışların her durum ve koşul için genel geçerliği olan katı sınırlamalarla belirlenmesi yaşamın gerçekliği ile örtüşmez.

İSTENMEYEN DAVRANIŞLARIN ORTAYA ÇIKMASINA NEDEN OLAN ETMENLER 1. Sınıfın Yapısından Kaynaklanan Problemler 2. Öğrenciden Kaynaklanan Problemler 3. Öğretmenden Kaynaklanan Problemler

SINIFIN YAPISINDAN KAYNAKLANAN PROBLEMLER Kalabalık Sınıflar : Öğretmen kalabalık sınıflarda kontrolü sağlamada zorluk çekebilir. Özellikle öğrencileri konuya yönlendirmede ve motivasyonda zayıf kalır. Sınıfın Düzeni : Sınıfın görüntüsü, sıraların düzeni, oturma şekilleri, ısı, ışık ve havalandırma gibi öğeler sınıf içerisindeki etkileşimi önemli ölçüde etkiler.

ÖĞRENCİDEN KAYNAKLANAN PROBLEMLER Öğrencilerin Farklı Kişilik Özellikleri : İlgi, yetenek, güven ve benlik algısı gibi öğrencilerin farklı özelliklerinden kaynaklanan problemler sınıfta öğretim sürecini etkiler. Aile ve Sosyal Çevre : Aile ve sosyal çevrenin değerleri ve geldiği kültürün özellikleri, öğrencinin problemler yaşamasına neden olabilir. Otoriter ve kapalı kültürlerden gelen öğrenciler sınıfta çekingen ve içe kapanık olduklarından etkileşime girmekte zorlanırlar. Bu nedenle bu tip öğrenciler aşamalı olarak aktif hale getirilmelidir.

Başarısızlık Kimliği : Başarısız kişilik niteliği öğrencinin öğrenme etkinliklerine katılmasını engeller. Başarısız öğrencilere öğretmenlerin yapacağı en önemli yardım, öğrencilere başarılı olabildikleri alanlarda sorumluluklar vererek başarılı kişilik niteliğini kazanmalarını sağlamaktır. Gelişim Döneminden Kaynaklanan Problemler : Örneğin, ergenlik döneminin ilk yıllarında bedendeki hızlı değişmelerden dolayı öğrenci dikkatsiz, unutkan ve sakar olabilir. Dengesiz duygu durumundan dolayı farklı kişilere farklı davranabilir. Öğrenciler hayranlık, isyan, şiddet gibi tepkileri sınıfta gösterebilir.

ÖĞRETMENDEN KAYNAKLANAN PROBLEMLER Öğretim Yaklaşımından Kaynaklanan Problemler : Öğretmenin uyguladığı öğretmen merkezli, öğrenci merkezli yaklaşımlar, öğrencinin öğrenme sürecinde aktif ya da pasif olma derecesine göre problemlerin çıkmasına neden olur. Öğretmenin derse hazırlığı, güdüleme, ilgi çekme, strateji ve yöntem kullanma, soru sorma, ödev verme gibi yaklaşımları sınıfta istenmeyen davranışların ortaya çıkabilme ihtimalini etkiler. Ayrıca öğrenciye değer veren ve saygı duyan öğretmen etkilidir.

İSTENMEYEN DAVRANIŞLARI ÖNLEME YOLLARI Görev ve sorumluluk verme, Görmezden gelme (Söndürme), Dersi etkili hale getirme, Sınıf dışında görüşme, Sözel olmayan uyarıcılar kullanma, Sözel olan uyarıcılar kullanma, Okul disiplin kurallarını işletme, Cezaya başvurma …

İSTENMEYEN DAVRANIŞLARIN YÖNETİMİNDE SORUN ÇÖZME STRATEJİLERİNDE ÖĞRETMEN TARAFINDAN YANITLANMASI GEREKEN ÖNEMLİ SORULAR

A. BAŞLICA SORUNLAR 1. Sınıf yönetiminde amacım nedir ? 2. Bu amaca ulaşmak için izlenmesi gereken en uygun stratejiler hangileridir ? 3. Kişisel olarak taşıdığım hangi değerler ve inançlarım sınıf yönetimi anlayışımı etkiliyor ? 4. Amaçlarım ile değer ve inanışlarım arasında uygunluk var mı ? 5. İzlemekte olduğum yaklaşım, sınıf yönetimi amacıma, sahip olduğum değer ve inanışlara uygun mu ?

B. ÖĞRENCİ KARAKTERİSTİKLERİ 1. A bölümünde sıraladığım sorun çözme stratejileri öğrencilerimin sosyal ve psikolojik olgunlaşma düzeyine uygun mu ? 2. Öğrencilerimin geçmişte ve şimdi gözlediğim başlıca davranış sorunları nelerdir ? 3. Öğrencilerimin kültürel özgeçmişleri nedir ? 4. A bölümünde sıraladığım yaklaşımlardan hangileri öğrencilerimin kültürel özgeçmişleri açısından en uygundur ? 4. Davranış sorunlarını çözmede, öğrencilerimin ailelerinden ne ölçüde yardım ve destek alabilirim?

C. MEVCUT VE ULAŞILABİLİR KAYNAKLAR 1. A bölümünde sıraladığım stratejileri öğrenmem ne kadar zaman alır ? 2. Yeni bir strateji geliştirmem gerekirse onu öğrenmem ve uygulamam ne kadar zaman alır ? 3. Mevcut koşullar içinde en uygun olan yaklaşım, zaman ve diğer öğeler açısından ne ölçüde gerçekleştirilebilir ? 4. Uygulanabilirliği en yüksek olan yaklaşımı belirlemede ben ne kadar özgürüm ? 5. Her bir yaklaşım, sınıfta günlük etkinliklerin gerçekleşmesini ne ölçüde etkiler ?

D. REHBERLİK 1. Davranış yönetiminde bölge ve okul rehberlik servislerinden ne ölçüde yardım alabilirim ? 2. Seçeceğim yaklaşımlardan her biri için ne ölçüde kurumsal destek alabilirim ? 3. Seçtiğim yaklaşımı etkin ve verimli biçimde uygulamak için hangi bilgilere gereksinim duymaktayım ?

E. UYGULAMA VE DEĞERLENDİRME 1. Uygulamakta olduğum yaklaşım, sorunların çözümüne ne ölçüde katkı sağlamakta ve şimdi ne yapabilirim ?

ÖDÜL – CEZA ÖDÜL VERMENİN YARARLARI Öğrencinin olumlu davranışları için isteklendirilmesini ve güdülenmesini sağlar, Öğrencinin konulara ilgi duymasını sağlar, Öğrencinin motive olmasını sağlar, Öğrencinin ödülle onaylanması onun sağlıklı bir benlik algısı oluşturmasını sağlar, Öğrencinin gereksinimlerinin doyumunu sağlar, Öğrencinin yaşama bakış açısını etkiler …

ÖDÜL VERMENİN SAKINCALARI Ödül kazanmak öğrencinin asıl amacı haline gelebilmektedir. Ödül araç olarak değil de amaç olarak kullanılırsa, başarısızlık durumunda öğrenci endişe ve kaygı duymaktadır. Sürekli ve benzer şekillerde ödüllendirme öğrencinin güdülenme düzeyinin giderek düşmesine neden olmaktadır.

CEZA VERMENİN YARARLARI Etkili bir ceza, öğrenciyi olumsuz davranışları yapmaktan alıkoyabilir. Ceza istenmeyen davranışların sonunda oluşan zararın giderilmesi veya kayıpların karşılanmasına hizmet eder. Ceza ödül ile birlikte dengeli bir biçimde kullanıldığında istenmeyen davranışlar üzerinde sosyal kontrol sağlar. Akılcı ve tutarlı bir ceza sistemi, öğrencilerin adalet ve güven duygularını geliştirir. Ayrıca sınıf içi uyumun yanı sıra öğrencinin sosyal ilişki kurma becerisini de olumlu yönde etkiler.

CEZA VERMENİN SAKINCALARI Suça uygun olmayan ceza verme öğrencide kalıcı davranış bozuklukları oluşmasına neden olur. Ceza, öğrencilerde korku ve endişe yarattığı için kaygıyı arttırır,öğrenmeyi güçleştirir. Sürekli cezalandırma öğrencilerde genel bir kayıtsızlık ve bağışıklık durumu yaratabilir. Ağır cezalar öğrencide öfke, nefret gibi olumsuz duyguların yerleşmesine neden olabilir. Ceza, veren kişi için de duygusal olarak zarar verici, incitici bir durumdur.

Genellikle ceza verilirken olumsuz duyguların baskısı nedeniyle amaçlarla araçlar yer değiştirmektedir. Sürekli cezalandırma öğrencinin olumlu bir benlik algısı ve özdenetim yeterliliği geliştirmesini güçleştirir. Ceza, sadece verilen öğrenciyi değil, bazen sınıfın tamamını da olumsuz yönde etkileyebilir.