AHMET HAMDİ TANPINAR (1901-1962)

İçe dönük bir bakışla yaşamı ve duyarlıkları yansıtan sanatçılardandır. Edebiyat, sanat tarihi, estetik, mitoloji öğretmenlikleri ve Yeni Türk Edebiyatı profesörlüğü yapmıştır. Gençlik yıllarında özellikle Paul Valery’nin etkisiyle şiire yönelir. Hocası olan Yahya Kemal’den çok etkilenmiştir.

Şiirlerinde dış öge olarak ahenk, iç öge olarak da zaman kavramı ve bilinçaltı ağır basar. Şiirindeki zaman kavramı, Bergson felsefesinden kaynaklanmaktadır. Onun eserlerinde zaman, basit bir süreklilik değil, çok katlı ve karmaşık bir akıştır. “Ne İçindeyim Zamanın”, “Bursa’da Zaman” şiirleri buna örnektir.

Eserlerinde tarih, zaman, rüya, musiki, ruh halleri, çevre ve insan ilişkisi, bilinçaltı, medeniyet sorunu önemli bir yer tutar. Doğu ve Batı kültürünü bilinçli bir şekilde sentezlemiştir. Dilimize yeni bir ses, yeni bir deyiş getirmiş; hece ölçünü dizelerinde çok güzel uygulamıştır.

Seçkin, çeşitli mecazlarla, düşüncelerle, soyut sözcüklere yer veren kendine özgü bir cümle yapısı vardır. Şiir dili ile nesir dili ile nesir dili arasında kesin bir ayrım yapmaz. Sembolizme, empresyonizme varan bir belirsizlikle psikolojik anıları işler. Yurt sevgisi, geçmiş özlemi şiirlerinde sıkça karşımıza çıkan motiflerdir.

Kesin sonuçlara varmaktan kaçınan; aramayı, düşünmeyi, sezmeyi seven renkli bir yazardır. Sağlam bir tarih bilincine dayanan geniş bir kültürü vardır. Tanpınar da Ahmet Haşim gibi küçük yaşta kaybettiği annesinin yokluğundan duyduğu acıyı ve kendisini avutacak bir sevginin özlemini dile getirir.

ESERLERİ: ŞİİR: Bütün Şiirleri ROMAN: Mahur Beste, Huzur, Sahnenin Dışındakiler, Saatleri Ayarlama Enstitüsü, Aynadaki Kadın ÖYKÜ: Abdullah Efendi’nin Rüyaları, Yaz Yağmuru, Hikayeler DENEME: Beş Şehir, Yaşadığım Gibi İNCELEME: Edebiyat Üzerine Makaleler, Tevfik Fikret, Namık Kemal, Yahya Kemal, 19.Asır Türk Edebiyat Tarihi

BÜTÜN ŞİİRLERİ dış alemi tasvir edenler Tanpınar’ın şiirleri tem bakımından dış alemi tasvir edenler ruh hallerini imajlar ve sembollerle anlatan şiirler serbest imajlara dayanan şiirleri olmak üzere üç kısma ayrılır. Onun asıl şahsiyetine uygun şiirleri serbest tarzda olanlardır.

HUZUR (1949) Romanın konusu Mümtaz ve Suat’ın Nuran’a olan aşklarıdır. Eser dört bölümdür, her bölüm romanın belli başlı dört kahramanından birinin adını taşır:İhsan, Nuran, Suat, Mümtaz.  Roman, bir olayı anlatmak için değil, karakterlerin ruh ve düşünce dünyalarını anlatmaya yöneliktir. Eser psikolojik bir romandır.

SAATLERİ AYARLAMA ENSTİTÜSÜ (1962) Saatleri Ayarlama Enstitüsü, içeriğini ve konusunu romanın karakterlerinden Nuri Efendi (Saat Ustası), Mübarek (Ayaklı ve yaşlı bir İngiliz yapımı duvar saati), Halit Ayarcı ve saat- zaman-insan ilişkilerinden almaktadır. Roman Halit Ayarcı’nın anıları şeklinde kurgulanmıştır.

SAHNENİN DIŞINDAKİLER (1973) Romanda Anadolu'da süren  Kurtuluş Savaşı ve İstanbul'daki aydınlarla birlikte halkın değişik kesimlerinden insanların farklılaşan hayatları ve bu mücadeleye dahil oluşları işlenir. Romanın başkahramanı Cemal’dir. Sahnenin dışı İstanbul; sahnenin içi ise Kurtuluş Savaşı’nın yaşandığı Anadolu’dur.

MAHUR BESTE (1975) Bu romanda Osmanlı Devleti’nin son döneminde seçkin bir çevrenin yaşayışı sergilenmiştir. Acı bir aşk hikayesini klasik musiki kalıplarıyla anlatır. Mahur Beste, Tanzimat sonrasında toplum hayatımızın her yönüne yansıyan değişim ve başkalaşımın her fırsatta tartışıldığı bir romandır.

AYDAKİ KADIN (1987) Aydaki Kadın, Ahmet Hamdi Tanpınar'ın tamamlanamamış ve öldükten sonra da notları içerisinden toparlanarak yayına hazırlanmış olan romanıdır.  Roman 24 saatlik bir dilimi anlatmaktadır.  Kişiler; Selim Leyla, Suat,Refik ve Suat’tır.

ABDULLAH EFENDİNİN RÜYALARI (1943) Abdullah Efendinin Rüyaları" aynı zamanda kitabın ilk öyküsünün de adıdır. Bu hikâyede, madde- ruh, gerçek-hayal ikileminde yaşayan bir adamın sürrealist öğelerle bezenmiş rüyası sembollerle yüklü bir dille anlatılmaktadır. Kitabın diğer öyküleri şunlardır: "Geçmiş Zaman Elbiseleri", "Bir Yol", "Erzurumlu Tahsin", "Evin Sahibi".

YAZ YAĞMURU (1955) "Yaz Yağmuru" aynı zamanda kitabın ilk öyküsünün de adıdır. Kitabın diğer öyküleri şunlardır: "Teslim", "Acıbademdeki Köşk", "Rüyalar", "Adem’le Havva", "Bir Tren Yolculuğu", "Yaz Gecesi".

BEŞ ŞEHİR (1946) Tanpınar’ın Ankara, Erzurum, Konya, Bursa ve İstanbul şehirlerini anlattığı deneme türündeki eseridir. Beş Şehir, bir gezi kitabından çok farklıdır; çünkü sâde târihî bilgi, kuru gezi rehberi, bir şehir coğrafyasından farklı olarak his, sanat, estetik, kültür ve bilgi birikimi içerisinde yoğrulmuş bir yapıttır.

YAŞADIĞIM GİBİ (1970) Tanpınar'ın gazete ve dergilerdeki yazılarının derlenmesinden oluşan Yaşadığım Gibi 7 bölüm halinde düzenlenmiştir:  1. İnsan ve cemiyet, 2. İnsan ve ötesi, 3. Üç şehir (İstanbul, Bursa, Maraş), 4. Paris tesadüfleri, 5. Türk edebiyatı, 6. Musıkî, 7. Plâstik sanatlar.

YAHYA KEMAL (1962) Tanpınar’ın hocası Yahya Kemal’i anlattığı biyografik tarzda bir eserdir. Eserde dönemin şiir ve sanat anlayışları da verilmektedir.

EDEBİYAT ÜZERİNE MAKALELER Bu eseri Tanpınar'ın çeşitli dergi ve gazetelerde çıkan edebiyata dair makalelerinden oluşmakta-dır: 1. Şiir hakkında, 2. Romana dair, 3. Tenkit-dil-Tercümeye dair, 4. Türk edebiyatının umumi meseleleri: Devirler-nesiller ve cereyanlar, 5. Halk ve divan edebiyatı, 6. Tanzimat'tan Cumhuriyete kadar, 7. Yahya Kemal, 8. Cumhuriyet devri, 9. Batı edebiyatı başlıkları altında dokuz bölümden meydana gelmektedir.

19.ASIR TÜRK EDEBİYATI TARİHİ 19.Yüzyılda Türk modernleşmesinin, aslında doğası gereği, edebî metinler üzerinden bir okumasını yapan yazar, Türk düşünce tarihinin meselelerini de masaya yatırmaktadır. Bu çerçevede siyasî olaylara paralel olarak, gazetenin yükselişi, roman ve şiirin aldığı yeni formlar Tanpınar'a has bir üslupla metnin içerisine dahil edilmektedir. 

Hazırlayan: Süleyman Kara Edebiyatsultani.com