HÜCRE VE YAPISI

Vücudumuz milyonlarca hücrelerden oluşmuştur Vücudumuz milyonlarca hücrelerden oluşmuştur. Çok çeşitli hücreler olmasına karşın temel yapıları aynıdır. Bir hücre üç yapıdan oluşur. Bunlar: Hücre zarı, Hücre stoplazması ve Çekirdek.

HÜCRE ZARI ( SİTOPLAZMİK ZAR ) Her hücreyi çevreleyen, ince, esnek, hücreye şeklini verip onun dağılmasını önleyen, biçimini koruyan güçlü bir tabakadır. Burada ifade edilen özelliklerin yanında çok daha önemlisi hücre zarının hücre içine giren ve çıkan maddeleri kontrol etmesidir.

Seçici geçirgen özelliği bunu ifade eder Seçici geçirgen özelliği bunu ifade eder. Hücre zarı öyledir ki hücre içindeki ve dışındaki maddeleri tanımlayabilir. Böylece hücrenin ihtiyacı olan maddeleri hücre içine alır. Ayrıca hücre içindeki atık maddeyi de hücre dışına çıkarır.

HÜCRE ZARININ YAPISI DANİELLE MODELİ (Sandviç modeli) : İki kat Protein tabakası arasında iki kat Lipit ( YAĞ ) tabakası bulunur. Protein molekülleri Lipit ( Yağ ) molekülleri

SÜNGERİMSİ MODEL (Akıcı-Mozaik-Zar modeli) Bu modelde protein, lipitler (yağlar) den başka karbonhidratlar da bulunur. Modele göre protein molekülleri yağ molekülleri içinde gömülü durumdadır.

HÜCRE ZARININ ÖZELLİKLERİ Bütün hücrelerde bulunur. Protein, yağ ve karbonhidratlardan oluşmuştur. Zarın yapısında POR adı verilen delikler bulunur. Saydamdır Esnek, canlı ve seçici geçirgendir.

Selüloz ( polisakkarit ) yapılıdır. HÜCRE DUVARI ( ÇEPER ) Komşu hücreler arasında biriken selüloz tabakaların kalınlaşmasından oluşmuştur. Sadece bitki hücresinde bulunur. Hücre zarının üzerinde Selülozdan yapılmış bu yapıya ÇEPER adı da verilir. ÖZELLİKLERİ . Cansızdır. Dayanıklıdır. Tam geçirgendir. Selüloz ( polisakkarit ) yapılıdır.

Hücre Zarının Görevi Hücreyi korur ve hücreye şekil verir. Hücre için gerekli olan madde alışverişini yapar. (Por adı verilen deliklerle yapılan madde alışverişi difüzyon, osmoz ve aktif taşıma olayları ile yapılır.) Hücrede Sitoplazmanın dağılmamasını sağlar.

SİTOPLAZMA Hücrenin çekirdekle hücre zarı arasını oluşturan canlı, renksiz, yarı saydam, kolloid bir sıvıdır. İçerisinde % 90 su bulunur. Su içerisinde ise çözünmüş durumda protein, yağ, karbonhidrat, tuz , vitaminler ve organel adı verilen küçük yapılar bulunmaktadır.

Bu maddeler, hücrenin hayatsal faaliyetlerini sürdürebilmesi ve yapısını koruyabilmesi için gereklidir. Organellerin, vücudumuzda bulunan organlarımız gibi belirli görevleri vardır. Hayatsal faaliyetlerin (kimyasal olayların) büyük bir kısmı sitoplazmada meydana gelir. Bu faaliyetler sonucu enerji açığa çıkarırlar ve hücrenin ihtiyacı olan maddeleri üretirler.

Canlı bir hücrenin çekirdeği, hücrenin gelişmesi için gerekli tüm bilgiyi taşıyan ve fonksiyonlarını kontrol eden bir merkezdir. Hücreler üstlendikleri görevleri yerine getirmek üzere farklı şekil ve büyüklüklerde bulunabilir. Ama çoğunda sadece bir çekirdeği vardır. Çekirdekte belirli görevleri yerine getirmek üzere programlanmıştır.

2. ÇEKİRDEK PLAZMASI ( sıvısı ) 3. KROMATİN AĞI (Kromatin iplik ) ÇEKİRDEĞİN YAPISI 1. ÇEKİRDEK ZARI : 2. ÇEKİRDEK PLAZMASI ( sıvısı ) 3. KROMATİN AĞI (Kromatin iplik ) 4. ÇEKİRDEKÇİK

ÇEKİRDEĞİN YAPISI 1. ÇEKİRDEK ZARI: Çekirdek ile sitoplazma arasındaki madde alışverişini düzenler. 2. ÇEKİRDEK PLAZMASI: Organik ve inorganik maddelerden oluşur. DNA’ ları bulundurur. 3. ÇEKİRDEKÇİK: Hücre bölünmesi sırasında kaybolup, dinlenme döneminde tekrar ortaya çıkar.

4. KROMATİN AĞI ( Kromatin İplik ): Çekirdek içinde bulunan iplikçik şeklinde ağ sistemidir. Hücrenin gerçekleştirdiği olaylar için gereken talimatları taşırlar. Bu talimatların her biri kromatin iplikte bulunan ve gen adı verilen bölümlerde ayrı ayrı taşınır. Hücre bölünmesi sırasında kıvrılarak kısalır ve kalınlaşır ve Kromozom durumuna geçer. Kromozomlar adı verilen yapılar ise hücrenin kalıtsal bilgisini kuşaktan kuşağa aktarmak üzere hücre bölünmesi sırasında ikiye bölünür.

NOT Çekirdek; bölünmenin, büyümenin, onarımın ve tüm hayatsal olayların yönetim ve denetim merkezidir. Canlılardaki karakterlerin nesilden nesile geçmesi çekirdekteki yapıda olur. Bitki ve hayvan hücrelerinde birer tane çekirdek bulunur. Karaciğer ve kas hücreleri birden fazla çekirdek bulundurur.

MİTOKONDRİ Mitokondriler hücre içinde bulunan sosis biçimli yapılardır. Hücrenin enerji deposu olarak adlandırılan mitokondriler şeker gibi besinleri parçalayarak enerji sentezler. Mitokondri hücredeki oksijeni besinin yanması için kullanır ve işlem sonucunda su ve karbondioksit açığa çıkar. Bu enerji hücrenin tüm fonksiyonları için gereklidir. Enerjiye fazla ihtiyacı olan yapılardaki hücrelerde daha fazla mitokondri bulunur.

RİBOZOM Ribozomlar, hücre içinde proteinleri sentezleyen tanecikli yapılardır. Sitoplazma içinde serbest halde bulunurlar yada hücre içinde başka yapılara bağlıdırlar. Ribozomlara hücrenin yapı taşları da denir. Bu yapılar çekirdekten verilen bir kodu kullanarak proteinleri özel bir sıraya dizerler. Ribozomlar çoğunlukla proteinleri hücreden alırlar ve bunları bir sıraya dizdikten sonra hücrenin devamını sağlamak için kullanırlar. Ayrıca hücre dışına da kullanılmak üzere salgılarlar.

SENROZOM Sentrozomlar hücre merkezinde yada çekirdeğe yakın bölgede birbirleriyle dik açı oluşturacak şekilde yerleşik olan silindirik yapılı içi boş yapılardır. Her bir sentrozom üçerli gruplar oluşturmuş dokuz adet ince tüpten yapılmıştır. Hücre ikiye bölünürken, sentrioller hücrenin kutuplarına doğru ayrılırlar. Bu sırada hücrenin genetik bilgisini taşıyan kromozomları birbirinden uzaklaştırmak aralarında iğ iplikçikleri oluşur.

GOLGİ AYGITI Golgi Aygıtı Keseciklerden oluşmuş, düzleşmiş tabaka şeklinde bir yapıdır. Hücre için gerekli maddeleri üreten ve saklayan bir organeldir. Örneğin; Hücre tarafından yapılan proteinler golgi aygıtına aktarılır. Proteinler buradan geçerken golgi tarafından baloncuklar şeklinde paketlenir. Daha sonra bu paketçiklerde gerekli yerlere ulaşmak üzere golgi aygıtından ayrılır.

Lizozomlar yuvarlak kese biçimi yapılardır Lizozomlar yuvarlak kese biçimi yapılardır. Güçlü bir kimyasal maddeye sahiptir. Bu madde ile; Hücreye girebilecek tehlikeli bakteri ve maddeleri parçalar, aynı zamanda hücrenin eskimiş bölümlerini yok eder. Ayrıca hücrenin gerekli bölümlerinin yenilenmesi için uyarıda bulunur. Bu kese delinirse hücre kendi kendini sindirerek yok olur. Bu yüzden lizozoma intihar kesecikleri adı da verilir. Görevleri vücudu bakteri ve virüslere karşı korumak olan akyuvar hücreleri, genellikle diğer hücre çeşitlerine göre daha fazla lizozom içerir LİZOZOM LİZOZOM

ENDOPLAZMİK RETİKULUM Hücrenin içinde bulunan kıvrım ve tünellerden oluşmuş bir ağ sistemidir. Hücre içerisinde veya hücre zarı ile çekirdek arasında madde alış verişini sağlar. Üzerlerinde Ribozom taşıyanlara granüllü Endoplazmik retikulum, ribozom bulundurmayanlara ise granülsüz endoplazmik retikulum adı verilir. Granülsüz E.P.R hücre zarını oluşturan lipid adı verilen yağlı maddeleri üretir.

KOFULLAR ( BOŞLUK ) Hayvan hücresinde çok küçük, bitki hücresinde büyüktür. İçinde hücre özsuyu bulunur. Kofullar genç bitki hücrelerinde küçük olmalarına karşın yaşlı bitki hücrelerinde çok büyüktür. İçinde besin maddeleri depolanır ve renk maddeleri bulunur. Tek hücreli canlılarda; besin kofulu, boşaltım kofulu, kasılma (kontraktil) koful bulunur. Kofullar; Hücrenin beslenmesinde, boşaltımında, madde alışverişlerinde, besinlerin depolanmasında ve sindirimde görevlidir.

PLASTİTLER Sadece bitki hücresinde bulunur. İçinde çeşitli renkleri bulunduran PİGMENTLER vardır. Plastitler üç çeşittir: A) KROMOPLASTLAR B) LÖKOPLASTLAR C) KLOROPLASTLAR

Kromoplastlar : Sarı, kırmızı ve turuncu renkli pigmentler taşıyan plastitlerdir. Bitki çiçeğinde, olgun meyvelerde ve sebzelerde bol bulunur. Örnek : Domates, havuç

Lökoplastlar : Renksiz plastitlerdir. Bitkilerin kök, toprakaltı gövde ve tohumlarında bulunur. Fotosentez yapamazlar. Nişasta depo ederler. Lökoplastlar ışık alınca kloroplasta dönüşürler. Örnek : Patates yumrusu

Kloroplastlar : Yeşil renkli plastitlerdir. Bitkilerin yapraklarında ham meyvelerde, sebzelerde, dallarda, otsu gövdelerde bulunur. Kloroplastlar fotosentez olayında görev alırlar. Fotosentezle ışık enerjisini, kimyasal bağ enerjisine’ ne (ATP) dönüştürürler. ATP moleküllerinden organik moleküllere aktarılan enerji, gerektiğinde kullanılmak üzere kimyasal bağ enerjisi şeklinde saklanır.

Kloroplastlarla, mitokondriler enerji üretimi ve dönüşümünü gerçekleştiren iki organeldir.

Hücre bütün bu organelleri kendisi üretir Hücre bütün bu organelleri kendisi üretir. Bunun için hücre zarı aracılığı ile hücreye alınan küçük molekülleri birleştirerek protein, yağ, karbonhidrat gibi karmaşık yapılı ve hücreye özgü büyük molekülleri oluşturur. Bu molekülleri de bir araya getirerek organelleri oluşturur. Bu gibi kimyasal değişmeler hücredeki YAPIM olaylarıdır.

Hücre yaşlandıkça organeller yıpranır ve görevini yapamaz hale gelir Hücre yaşlandıkça organeller yıpranır ve görevini yapamaz hale gelir. Bunların yok edilmesi gerekir. Bu durumda hücre çeşitli yollarla organelleri oluşturan büyük molekülleri parçalayarak küçük yapı taşlarına ayırır. Hücrede bu ve benzeri büyük yapılı moleküllerden küçük yapı taşlarının oluşması olayı YIKIM adını alır

Hücredeki tüm yaşamsal etkinlikler (Metabolik olaylar) YAPIM (Anabolizma:Özümleme) ve YIKIM (Katabolizma:Yadımlama) olayları ile gerçekleşmektedir.

BİTKİ VE HAYVAN HÜCRELERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI BİTKİ HÜCRESİ HAYVAN HÜCRESİ A-Sitoplâzmalarında plastitler vardır. B-Sitoplâzmalarında sentrozom bulunmaz. C-Hücre zarını çevreleyen hücre duvarı (hücre çeperi) vardır. D-Kofullar büyüktür. E-Şekilleri genellikle köşelidir. A-Sitoplâzmalarında plastitler yoktur. B-Sitoplâzmalarında sentrozom bulunur. C-Hücre zarının dışında hücre duvarı yoktur. D-Kofullar küçük veya bulunmaz E-Şekilleri genellikle yuvarlaktır.   BİTKİ VE HAYVAN HÜCRELERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI