FİNANSAL KİRALAMA İŞLEMİ VE MUHASEBE KAYDI

FİNANSAL KİRALAMA NEDİR? Leasing diğer adıyla finansal kiralama bir yatırım malının mülkiyetinin kiralama şirketinde kalarak belirlenen kiralar karşılığında kullanım hakkının kiracıya verilmesi ve sözleşmede belirtilen sürenin sonunda mülkiyetin kiracıya geçmesini sağlayan bir finansman yöntemidir.

Finansal kiralamada banka veya benzeri finansman kuruluşlarının doğrudan kredi vermesi yerine finansal kiralama firması fon tesis etmekte bu fon ile müşterinin istediği ve seçtiği taşınır veya taşınmazı satın almakta finansal kiralama konusu malın hukuki açıdan mülkiyeti finansal kiralama firmasında kalarak zilyetliği ise müşteriye devredilmektedir.

4842 SAYILI KANUN ÖNCESİ FİNANSAL KİRALAMA 4842 sayılı kanun öncesi vergi mevzuatımızda finansal kiralamaya ilişkin herhangi bir düzenleme yer almamaktaydı. Finansal kiralama işlemlerinde kiracı finansal kiralama şirketi tarafından düzenlenen kira fatura bedelinin tamamını gider olarak kayıtlarına intikal ettirebilmekteydi. Kiralama şirketi ise varlık üzerindeki tüm mülkiyet hakkı kendisine ait olduğundan amortisman ayırmaktaydı.

Alacaklar (kiralayan) 4842 sayılı kanundan sonra finansal kiralama işlemlerinde finansal kiralamaya konu olan iktisadi kıymet ile sözleşmeden doğan hak borç ve alacakların değerlemesi şu esaslara göre yapılır: İktisadi kıymet Borçlar (kiracı) Alacaklar (kiralayan)

Kiracı tarafından finansal kiralama işlemine konu iktisadi kıymeti kullanma hakkı ve sözleşmeden doğan borç, kiralama konusu iktisadi kıymetin rayiç bedeli veya sözleşmeye göre yapılacak kira ödemelerinin bugünkü değerinde düşük olanı ile değerlenir.

Kiralayan tarafından sözleşmeden doğan alacak kiralama süresi boyunca yapılacak kira ödemelerinin toplam tutarı, kiralama konusu iktisadi kıymet ise; bu iktisadi kıymetin net bilanço aktif değerinden kira ödemelerinin bugünkü değerinin düşülmesi sonucu bulunan tutar ile değerlenir. İktisadi kıymetin net bilanço aktif değerinden kira ödemelerini bugünkü değerinin düşülmesi sonucu bulunan tutarın sıfır olması veya negatif olması halinde, iktisadi kıymet iz bedeliyle değerlenir ve aradaki fark iktisadi kıymetin elden çıkarılmasından elde edilen kazançlar gibi işleme tabi tutulur.

Kiralayanın finansal kiralamaya konu iktisadi kıymetin üretimini veya alım satımını yapması halinde; iktisadi kıymetin net bilanço aktif değeri olarak rayiç bedeli dikkate alınır. Rayiç bedel ile maliyet bedeli arasındaki fark, normal bir satış işleminden elde edilen kar veya zarar olarak işleme tabi tutulur.

319 sıra nolu VUK Genel Tebliğine göre belirtilen kriterlerden birini veya daha fazlasını karşılayan kiralamalar finansal kiralama olarak kabul edilecektir.

● İktisadi kıymetin mülkiyetinin kira sonunda kiracıya devredilmesi

Sözleşmede iktisadi kıymetin kiracıya devrine ilişkin hüküm olması veya satım opsiyonu olması ve kiracının yüksek bir olasılıkla bu opsiyonu kullanacak olması halidir.

● Kiracıya kira süresi sonunda iktisadi kıymeti rayiç bedelinden düşük bir bedelle satın alma hakkı tanınması

Örneğin: X şirketi sahip olduğu ve sözleşme başındaki rayiç bedeli 50 Örneğin: X şirketi sahip olduğu ve sözleşme başındaki rayiç bedeli 50.000 tl olan bir iktisadi kıymetini 5 yıllık bir süre için Y şirketine kiralasın. Sözleşme başında iktisadi kıymetin enflasyon ve amortismanı dikkate alınarak sözleşme sonunda alacağı değer 5.000 tl olarak tahmin edilsin. Kiracı Y şirketinin 5 yıllık kira süresi sonunda iktisadi kıymeti 1.000 tl satın alma hakkı opsiyonu bulunsun. Bu durumda kiracı şirket tarafından kira süresi sonunda satın alma hakkının kullanılacağı açıktır.

● Kira süresinin iktisadi kıymetin ekonomik ömrünün %80’inden daha büyük bir bölümü kapsaması

Örneğin: İktisadi kıymetin ekonomik ömrü 10 yıl, kiralama süresi 9 yıl ise kiralama süresi ekonomik ömrün %80’inden büyük olduğu için bu kiralama bir finansal kiralama olacaktır.

● Yapılacak kira ödemelerinin bugünkü değerinin toplamının iktisadi kıymetin rayiç bedelinin %90’ından büyük bir değeri oluşturması

Kiralama başlangıcında iktisadi kıymetin rayiç bedeli 50 Kiralama başlangıcında iktisadi kıymetin rayiç bedeli 50.000 tl ve kira ödemelerinin bugünkü değeri toplamı 49.000 tl ise bu bir finansal kiralamadır.

Finansal kiralamada genel şartlar bunlar olmakla beraber yıpranma süresi çok uzun olan iktisadi kıymetler için : ‘‘Arazi, arsa ve binalarla ilgili kiralama sözleşmeleri, sadece sözleşmede kira süresi sonunda mülkiyet hakkının kiracıya devri öngörülmüşse veya kiracıya kira süresi sonunda kiralama konusu gayrimenkulü düşük bir bedelle satın alma hakkı tanınmışsa bu madde kapsamında değerlendirilir.’’ düzenlenmesine yer verilmiştir.

Ayrıca, doğal kaynakların araştırılması veya kullanılmasına yönelik kiralama sözleşmeleri ile sinema filmleri, video kayıtları, patentler, kopyalama hakları gibi kıymetlerle ilgili lisans sözleşmeleri VUK Mükerrer 290. madde kapsamındam değerlendirilemeyeceği madde metninde belirtilmiştir.

FİNANSAL KİRALAMANIN İŞLEYİŞİ Kiracı firma tarafından yatırım malı seçilerek, satıcı firma ile fiyat ve teslim koşullarını içeren bir ön anlaşma yapılır. Projeye finansman sağlanması aşamasına gelindiğinde yatırımcı firma bir finansal kiralama şirketine başvurur. Değerlendirme için gerekli bilgiler finansal kiralama şirketine verilir. Finansal kiralama şirketi gerekli mali analizleri yaparak yatırımcı firmaya bir teklifte bulunur. Anlaşmaya varıldığı zaman finansal kiralama şirketi ile yatırımcı firma arasında sözleşme imzalanır. Finansal kiralama şirketi mal bedelini satıcıya öder. Finansal kiralama konusu mallar kiracıya teslim edilir. Kiracı sözleşmede belirtilen kiraları finansal kiralama şirketine öder ve malları kullanır. Sözleşme süresinin sonunda mallar sözleşmede belirlenen sembolik bir bedel üzerinden kiracıya devredilir. Uygulamada çok sık rastlanılmamakla birlikte mallar satıcıya iade edilmesi durumu gerçekleşebilir.

FİNANSAL KİRALAMADA AMORTİSMAN VUK mük. 290/2’inci maddesine göre kiracı tarafından aktifleştirilen finansal kiralamaya konu iktisadi kıymeti kullanma hakkı, VUK mük. 298. Maddesinde kiralama konusu iktisadi kıymet için belirlenmiş esaslar çerçevesinde amortismana tabi tutulur. Finansal kiralama kapsamında edinilen iktisadi kıymetin 26 numaralı maddi olmayan duran varlıklar hesap grubunda aktifleştirilen kullanım hakkının hangi süre ve oranda amorti edileceği kiralanan iktisadi kıymetin türüne göre belirlenecektir.

ÖRNEK: Finansal kiralama tarihi: 01.01.2013 Faiz oranı: 25 Kira süresi: 4 yıl Ödenecek kira bedelleri: 200.000 tl Finansal kiralama işlemine ilişkin yukarıda yer alan bilgilere göre kira ödemelerinin bugünkü değeri aşağıdaki formül yardımıyla bulunmaktadır.

PV=Cx((1+r)t-1) / (rx(1+r)t) PV= Kira ödemelerinin bugünkü değeri C=ödenecek kira bedelleri r= Faiz Oranı t= Kira Süresi

Hesaplamalara göre kira ödemelerinin bugünkü değeri PV=200.000x ((1+0,25) 4-1) / (0,25x(1+0,25)4) PV=200.000x (1+4410625 /0,610352) PV=200.000x2,3616 Hesaplamalara göre kira ödemelerinin bugünkü değeri PV=472.320

Finansal kiralama işlemine ilişkin yukarıda yer alan bilgilere göre kira ödemelerinin anapara ve faiz ödemeleri şeklinde ayrıştırılmış tutarları her bir dönem itibariyle aşağıdaki tabloda yer aldığı gibi oluşacaktır.

KİRA ÖDEMELERİNİN BUGÜNKÜ DEĞERİ(TL) TARİHİ ÖDENECEK KİRA BEDELİ (TL) KİRA BEDELİNDEKİ FAİZ TUTARI KİRA BEDELİNDEKİ ANAPARA TUTARI (TL) KİRA ÖDEMELERİNİN BUGÜNKÜ DEĞERİ(TL) KDV TUTARI 01.01.2013 473.320 31.12.2013 200.000 118.080 81.920 390.400 36.000 31.12.2014 97.600 102.400 288.000 31.12.2015 72.000 128.000 160.000 31.12.2016 40.000 TOPLAM 800.000 327.680 472.320

KİRALAYAN FİRMALARIN KAYITLARI İktisadi kıymetin satın alınması

İktisadi kıymetin kiraya verilmesi

Kira Ödemelerinin Gelir Kaydedilmesi

Dönemsellik ilkesi gereği yapılacak kayıtlar

KİRACININ KAYITLARI Kiralamanın yapılması

Kira ödemelerinin gider kaydedilmesi

Amortisman ayrılması

Dönemsellik ilkesi gereği yapılacak kayıtlar

Kira süresi sonunda kıymetin iz bedeliyle satın alınması