Döviz Piyasaları Doç. Dr. Ahmet UĞUR

Döviz Piyasası Döviz alım satımının yapılabildiği ve bir para biriminin diğer para birimine dönüştüğü yapılar döviz piyasası (foreign exchange market) olarak isimlendirilir. Döviz piyasaları, yabancı para birimleri arasındaki dönüşüm oranlarının belirlenmesine ve döviz fiyatının sağlıklı bir şekilde oluşmasına zemin hazırlamaktadır. Döviz piyasası, döviz cinsinden işlem yapan tarafların kur riskine karşı korunmalarını sağlayacak çeşitli finansal araçlara dayanak olan varlıkları da bünyesinde barındıran bir yapıya sahiptir.

Döviz Piyasası İşlem Hacmi Döviz piyasası dünyanın en büyük işlem hacmine sahip piyasasıdır. Döviz piyasasında işlem hacminin artmasına neden olan faktörlerden biri de faiz oranı farklılıklarından kaynaklanan «Carry Trade» (Arakazanç Ticareti)dir. Carry trade’de yüksek faiz oranlarına sahip para birimlerindeki yatırımlar uzun vadeli olarak düşük faiz oranlı para birimleriyle finanse edilmektedir. Diğer bir ifadeyle, düşük maliyetli para birimleriyle sağlanan fonlar yüksek getiri sağlayan para birimlerine yatırılmaktadır.

Döviz Piyasası İşlem Hacmi (Kaynak:BIS)

Döviz Piyasası Özellikleri Döviz piyasaları evrensel niteliğe sahip piyasalardır. Döviz piyasası belirli bir ülkeye veya belirli bir coğrafik alana sıkışmış bir piyasa görüntüsüne sahip değildir. Ülkelerin sınırlarını aşan bir piyasadır, dünyanın her yerindedir. Döviz piyasaları borsa şeklinde örgütlenmiş piyasalar değildir. Döviz piyasası dünya ölçeğinde bir piyasa olduğu için belirli kurallara göre düzenlenmiş bir iktisadi oluşum değildir.

Döviz Piyasası Özellikleri Döviz piyasaları alıcı ve satıcının yüz yüze geldikleri piyasalar değildir. Günümüzde döviz piyasaları fiziksel mekanlar olmayıp elektronik iletişim ağıyla birbirine bağlanmış ve kendi işyerlerinden faaliyet gösteren katılımcıların oluşturduğu bir piyasadır. Döviz piyasasında katılımcılar genellikle telefon ya da bilgisayar aracılığı ile birbirleriyle iletişim kurarlar. Döviz piyasası bankalar arası bir piyasadır. Döviz piyasasında işlem gören varlıklar aynı yapıda varlıklardır. Her ülke piyasasında işlem gören dövizler aynı yapıda (homojen) varlıklardır. Nitelik farklılıkları yoktur.

Döviz Piyasası Özellikleri Döviz piyasaları kesintisiz bir piyasadır. Uzak Doğudan Avrupaya ve Kuzey Amerikaya kadar başlıca finansal merkezler zincirleme bir faaliyet içindedirler. Böylece döviz kurları günün 24 saatinde kote edilmektedir. New York, Londra ve Tokyo dünyanın en önemli döviz piyasalarına sahip finans merkezleridir. Singapur, Hong Kong, Frankfurt ve Milano ikinci önceliğe sahip finans merkezleridir. Dünyadaki toplam döviz işlemlerinin büyük bir bölümü bu piyasalarda yapılmaktadır. Bu piyasaların dünyadaki coğrafik konumları dövizin fiyatının sürekli güncellenmesini sağlamaktadır. Tokyo piyasasının günü kapamasıyla Londra’da piyasaların güne başlaması hemen hemen peş peşedir. Londra piyasası kapanmadan New York piyasası işleme başlamakta, belirli bir süre ortak çalışma zamanı olmaktadır. New York piyasası kapandıktan iki saat sonra da Tokyo piyasası tekrar güne başlamaktadır.

Döviz Piyasası Özellikleri Döviz piyasaları tam rekabete oldukça yakın piyasalardır. Piyasada çok sayıda alıcı ve satıcının olması, piyasaya giriş ve çıkışların serbest olması, işlem gören varlıkların niteliklerinin belirgin olması ve tüm tarafların piyasa gelişmelerini izleyebilmeleri ve bilgi alma imkanlarına sahip olmaları tam rekabet piyasasının özelliklerini yansıtmaktadır.

Döviz Piyasasının Fonksiyonları Satın Alma Gücü Transferi: Döviz piyasaları bir para biriminin satın alma gücünün diğer bir para birimine dönüşmesine (satın alma gücü transferine) imkan sağlayan piyasalardır. Finansman Fonksiyonu: Dış ticarette kullanılan akreditif, banka kabulü gibi teknikler aynı zamanda bir finansman tekniği olup döviz piyasası tarafından karşılanan tekniklerdir. Döviz Kuru Riskini Minimize Etme Fonksiyonu: Döviz piyasası swap, opsiyon, forward ve futures gibi tekniklerle döviz kuru riskini diğer bir tarafa devredilmesine olanak sağlar.

Döviz Piyasası Tarafları Ticari Bankalar: Bankalar döviz piyasasında hem müşterileri adına hem de kendi adlarına işlem yaparlar. Döviz piyasası her şeyden önce bankalar arası bir piyasadır. Banka bünyesinde işlemler kambiyocular tarafından yürütülür. Kambiyocular, müşterilerin emirlerini bir merkezde toplarlar, eşlenen emirlerin işlemini yapar, döviz arz ve talep fazlalarını döviz piyasasına aktarırlar. Merkez Bankaları: Merkez bankaları döviz piyasasının önemli bir oyuncusudur. Uygulanan döviz kuru politikası ve para politikası kapsamında gerekli görüldüğünde piyasaya alım veya satım yönünde müdahale edebilmektedir. Merkez bankaları ayrıca önemli miktarda döviz rezervi bulunduran kurumlardır. Döviz rezervlerini etkili bir şekilde yönetmek amacıyla da döviz piyasasında işlem yapabilmektedir.

Döviz Piyasası Tarafları Spekülatörler: Spekülatörler piyasada oluşan fiyat hareketlerinden kazanç elde etmek amacıyla döviz piyasasında işlem yapmaktadır. İşletmeler: İhracat gelirlerinin farklı para birimlerine dönüştürülmesi, ithalat için yabancı para satın alınması, döviz kuru riskinden korunmak amacıyla vadeli işlem yapılması gibi nedenlerle döviz piyasasında işlem yapmaktadırlar. Bireyler: Bireylerin döviz piyasası işlemleri hacim olarak en dar kapsama sahip olanıdır.

Döviz Piyasası Temel Kavramları Döviz-Efektif: Yaygın kullanımda yabancı ülke paralarına döviz denilmektedir. Ancak, teknik olarak nakit şeklinde olan eldeki paraya Efektif, nakde dönüştürülebilir herhangi bir araç şeklinde olanlara da (banka havalesi, ödeme emri, döviz poliçeleri, mevduat sertifikaları, seyahet çekleri vb) Döviz (foreign exchange) adı verilmektedir. Günümüzde efektif üzerinden yapılan işlemler çok sınırlı olup, kambiyo işlemlerinin tamamına yakını döviz işlemleri şeklindedir.

Döviz Piyasası Temel Kavramları Döviz Kuru: Bir para biriminin diğer paralar karşısındaki değerine döviz kuru denir. Bir başka deyişle, döviz kuru, bir ulusal para ile yabancı para arasındaki değişim oranıdır. Bir ülke parasının diğer ülke parası cinsinden fiyatına iki taraflı nominal döviz kuru (bileteral nominal exchange rate) denir. Döviz Alış-Satış Kotasyonu: Dövizin satın alınmak istendiği fiyatın kitle iletişim araçlarıyla kamuoyuna duyurulması alış kotasyonu verme, diğer bir ifadeyle döviz alış (bid rate) kotasyonu veya kurudur. Aynı şekilde döviz satış fiyatının da yazılması/ilan edilmesi döviz satış (ask/offer rate) kotasyonu veya kurudur.

Döviz Piyasası Temel Kavramları Dolaysız – Dolaylı Kotasyon: Döviz kuru, bir birim yabancı para başına ne kadar ulusal para gerektiği şeklinde yazılabileceği gibi bir birim ulusal para başına ne kadar yabancı para gerektiği şeklinde de yazılabilir. Dolaysız (Doğrudan) kotasyonda (direct quotation), döviz kuru bir birim yabancı para karşılığı ulusal para miktarı olarak ifade edilir. Bir birimi kote edilen para baz paradır. Bir birim yabancı paraya karşılık gelen ulusal parada karşı paradır. Diğer bir ifadeyle (baz para/karşı para) döviz kurunun dolaysız kotasyonudur. Dolaysız kotasyon aynı zamanda Avrupa yöntemiyle (European terms) döviz fiyatı belirleme veya Enserten (Incertain) fiyat belirleme olarak da isimlendirilir.

Döviz Piyasası Temel Kavramları 1 USD = 2,2817 TL 1 EURO = 2,8836 TL Türkiye’de döviz kurları dolaysız kotasyona göre yazılmaktadır. Türkiye’deki döviz kuru kotasyonları bir birim USD veya EURO’nun kaç birim TL’ye (USD/TL, EUR/TL) alınıp satıldığını göstermektedir. Burada bir birimi kote edilen EURO/USD baz para, TL ise karşı paradır. Dolaysız kotasyonda, döviz kuru yükselirse yabancı paranın değeri ARTAR, ulusal paranın değeri AZALIR. Döviz Kuru düşerse yabancı paranın değeri AZALIR, ulusal paranın değeri ARTAR. Türkiye’de dolaysız kotasyon yönteminin tercih edilmesinin nedeni yabancı para birimlerinin ulusal para birimine göre daha pahalı olmasındandır. Dolaylı kotasyonda (indirect quotation) bir birim ulusal para karşılığı yabancı para miktarı gösterilir. Dolaylı kotasyon, döviz kurunun Amerikan yöntemine (American terms) göre veya Serten (Certain) kura göre belirlenmesidir. 1 TL = 0,4385 USD 1 TL = 0,3472 EUR

Döviz Piyasası Temel Kavramları Kur Marjı: Döviz kurları hem alış (bid) kuru hem de satış (offer/ask) kuru şeklinde ilan edilirler. Döviz alış fiyatı döviz satış fiyatından küçük olup, alış ve satış fiyatları arasındaki fark kur marjı (spread) olarak isimlendirilir. Kur marjı yüzdelik olarak ifade edilir. Kur Marjı = (Satış fiyatı – Alış fiyatı)/Satış fiyatı *100 Kur marjının büyük veya küçük olması bir çok faktöre bağlıdır. Kur marjını etkileyen faktörleri aşağıdaki gibi özetleyebiliriz: Çok yoğun ticareti yapılan döviz cinslerinde kur marjı düşük olurken yoğun bir şekilde ticareti yapılmayan döviz türlerinde ise daha büyük olmaktadır. Efektif kurlarda marj dövize göre daha büyüktür. Kur marjı alınan/satılan paranın miktarına bağlı olarak değişir. Alınıp/satılan para miktarı ne kadar az ise kur marjı o kadar büyük olmaktadır. Kur marjı finansal merkezlerin boyutuna göre değişir. Gelişmiş finansal merkezlerde kur marjı düşüktür. Kur marjı paranın fiyatındaki dalgalanmaya göre değişir. Dövizin fiyatındaki iniş ve çıkışlar ne kadar büyükse marjda o kadar büyük olacaktır. Örneğin, belirsizliğin geçerli olduğu ortamlarda kur marjı büyük olmaktadır. Kur marjı para piyasasının derinliğine göre değişir. Para piyasasının derinliği ne kadar az ise marj o kadar büyük olur.