PATATES Tek yıllık bir kültür bitkisi olan patates, çeşitli iklim bölgelerine kolaylıkla uyum sağlayabilmektedir. Dünyanın hemen her yerinde başarıyla yetiştirilmiş ve besin kaynağı olarak değişik şekillerde kullanılarak tüketimi hızlı bir şekilde artmıştır.

Yumrularında; nişasta halinde karbonhidrat, protein, vitaminler ve Fe gibi önemli besin maddelerini içeren patates, insanlar tarafından doğrudan mutfaklarda tüketildiği gibi, işlenerek değişik şekillerde (cips, parmak patates vs.) tüketilmektedir. Ayrıca, ekmek ununa % 3-5 oranında patates unu karıştırıldığında, ekmeklerin lezzetini artırmakta ve bayatlamayı geciktirmektedir. Yüksek oranda nişasta içeren çeşitler endüstride hammadde (nişasta, alkol, v.s.) olarak ve bir kısmı da hayvan yemi olarak kullanılır.

Patates, bir çapa bitkisidir Patates, bir çapa bitkisidir. Kendisinden sonra ekilecek bitkiye temiz ve havalanmış bir toprak bırakmaktadır. Bundan dolayı önemli bir ekim nöbeti bitkisi olarak değerlendirilmektedir. Diğer taraftan kışları ılık geçen Akdeniz ikliminin etkisi altında kalan kıyı bölgelerinde patates, kış mevsiminde turfanda olarak yetişebilmekte ve dekardan oldukça yüksek yumru verimi alınabilmektedir. Bu bölgelerde kışları boş bırakılan araziler kullanıldığı için, ülke ekonomisine büyük katkılar sağlanmaktadır.

SİSTEMATİĞİ :Patates; Tubiflorae takımından, Solanacea familyasından, Solanum cinsinden, Solanum tuberosum olarak bilinmektedir. Patatesin gen merkezi olarak; Şili'den Meksika'ya kadar uzanan alan, Peru sahilleri ve And dağları kabul edilmiştir.

Ülkemizde Patates Tarımı TUİK, 2008 Ekilen alan(dekar) Üretim(ton) Verim(kg/da) O.Anadolu 484.215 1.712.003 3.536 Ege 246.271 711.332 2.889 D. Karadeniz 152.355 252.860 1.663 D. Marmara 147.104 404.063 2.747 Batı Karadeniz  123.226 246.462 2.001 Batı Anadolu 105.042 304.052 2.895 Akdeniz 82.858 287.418 3.469 K.D. Anadolu 72.042 130.581 1.813 O.D. Anadolu 52.871 117.575 2.238 Batı Marmara 11.523 27.164  2.357 G.D. Anadolu 1.216 2.772 2.280 İstanbul 160 240  1.500 Toplamı 1.478.883 4.196.522 

PATATESİN BİTKİSEL ÖZELİKLERİ Patates, tek yıllık bir kültür bitkisi olup, yumru veya tohum ile çoğalırlar. Bir patates yumrusu toprağa dikildiğinde, yumru üzerinde bulunan gözlerin sürmesi ile toprak altında kök, stolon ve yumru meydana getirirken, toprak üzerinde ise; sap, yaprak, çiçek, meyve ve tohumlarını oluştururlar. Bu nedenle, patatesin bitkisel özellikleri; toprak altı ve toprak üstü organları olarak iki kısımda incelenmektedir.

Patatesin Toprak Altı Organları Kök:Patates yumrusu üzerindeki gözler, toprak içerisinde sürmeye başladığında, bir taraftan da sürgün diplerinde çok sayıda kökler oluşmaya başlar. Patates, saçak köklü bir bitki olup; toprak ve yetiştirme şartlarına bağlı olarak 1 m. derinlere kadar inebilmektedir.

Stolon Patates bitkisinin toprak içerisinde kalan kök sisteminin teşekkülü sırasında, kökler arasında beyaz uzantılar meydana gelir. Bunlara stolon adı verilir. Stolonlar dal yapısında olup, klorofil içerirler. Toprak içerisinde beyaz renkli olan stolonlar, toprak yüzeyine çıkarıldığında yeşil renge dönerler. Yumru Patates yumrusu, toprak altında bulunan stolonların uçlarının şişkinleşmesi ile oluşur. Patates bitkisinin fotosentez ürünlerinin bir kısmı bitki tarafından kullanılmakta, geri kalan kısmı ise, nişasta halinde stolonların uç kısımlarında toplanarak yumruyu oluşturmaktadırlar.

Gözler Patates yumrusu üzerinde bulunan ve yeni bitkilerin meydana gelmesini sağlayan, tomurcukları ihtiva eden yarım ay şeklindeki çıkıntılardır. Yumru üzerinde bulunan gözler,'yüzlek ve derin olabilmektedir. Bu tamamen bir çeşit özelliğidir. Yemeklik ve endüstride (cips ve parmak patates) değerlendirilecek yumrularda, gözlerin yüzlek olması istenen bir özelliktir. Patates yumruları; oval, yuvarlak, yuvarlak-oval, oval-uzun ve basık-silindirik şekilli olabilmektedir. Yumru şekli tamamen bir çeşit özelliğidir.

Patates yumrusunda kabuk rengi, sarı, kirli sarı, kahverengi ve kırmızı olabilmektedir. Yumrular olgunlaştıkça, kabuklar kalınlaşır ve kolay soyulmazlar. Bu durum hasat olgunluğunun bir belirtisi olarak kabul edilmektedir. Yemeklik patateslerde nişasta miktarının yüksek olması istenmez. Çünkü; nişasta oranı yüksek olan yumrular haşlandıklarında dağılırlar. Protein oranı yüksek olanlar dağılmaz. Nişasta oranı yüksek olan çeşitlerde, iç rengi beyaz olur. Nişasta oranı yüksek olan çeşitler genellikle; sanayide kullanılmaktadır. Ayrıca; patates yumrusunda istenmeyen bir madde olan Solanin'de bulunmaktadır. Solanin, kabuğa yakın yerlerde güneş ışığının etkisi ile meydana gelir. Zehirli bir alkaloittir. Bu nedenle; yemeklik patatesler ışıklı ortamlarda bırakılmamalıdır.

Patatesin Toprak Üstü Organları Sap:Patates yumrusu üzerinde bulunan gözlerdeki tomurcukların sürmesi ile toprak üzerinde 50-150 cm sap meydana gelir. Yaprak: Patates yaprağı, bileşik yapraktır Bir yaprak 3-15 yaprakçıktan meydana gelmiştir. Yaprak sapı üzerinde, yaprakçıklar karşılıklı olarak dizilmişlerdir. Renkleri yeşil olup, üzeri tüylüdür.

Çiçek ve Meyve Patates bitkisinde, dalların uç kısımlarında demet halinde çiçekler meydana gelir. Patateste çiçek yapısı beşlidir. En dışta beş adet çanak yaprak; ortada, beş adet taç yaprak; iç kısımda ise, beş erkek organ ile yumurtalık ve stigma bulunmaktadır. Patateste çiçek rengi; beyaz, sarı veya viole olabilmektedir. Patates çoğunlukla kendine döllenmektedir. Çiçek döllendikten sonra yumurtalık gelişerek meyveyi oluşturur. Meyve yeşil renkte olup, ceviz büyüklüğündedir. İçerisinde sayıları 300'ü bulan tohumlar vardır.

PATATES TARIMI Sıcaklık Patates, ılıman ve ılıman serin iklim bölgelerinin bir bitkisidir. Yüksek hava sıcaklığı bitkinin vejetatif gelişmesini hızlandırmakta, ancak yumru oluşumunu geciktirmektedir. Hava sıcaklığı yanında toprak sıcaklığı da patateste bitki büyümesi ve yumru oluşumu üzerine etkili olmaktadır. Yumru oluşumu için en uygun toprak sıcaklığı 15-18°C'dir. Yağış : Patates bitkisinin suya olan ihtiyacı, oldukça fazladır. 1kg kuru madde birikimi için, 400-600 litre suya gereksinim duyulmaktadır

Toprak İsteği Patates bitkisi, fazla taşlı ve kumlu topraklar dışında kalan hemen her türlü toprakta yetişebilmektedir. Ancak optimum verim için toprağın derin, süzek, organik maddece zengin ve kumsal yapıda olması gerekmektedir. Çukurova şartlarında yapılan turfanda patates tarımında, kırmızı toprağa dikim yapıldığında, kumsal topraklara göre 10-15 gün erkencilik sağlanmaktadır.

Çeşit Seçimi ve Tohumluk :Yüksek verim alabilmek için, ilk şart bölgeye uyum sağlayabilen yüksek verimli çeşitlerin seçilmesidir. Patates çeşitlerinin yetişme süreleri farklı olduğundan, turfanda veya normal patates yetiştirme gayesine göre uygun çeşit seçimi yapılmalıdır. Yetişme Sürelerine Göre Patates Çeşitleri; -Erkenci çeşitler Yetişme süreleri 80-90 gün - Orta Erkenci çeşitler Yetişme süreleri 90-100 gün -. Orta geçci çeşitler Yetişme süreleri 100-120 gün - Geçci çeşitler Yetişme süreleri 120-140 gün Turfanda patates yetiştiriciliğinde genellikle; erkenci çeşitler tercih edilmektedir. Ancak, bu çeşitlerin yumru verimleri düşüktür. Çeşitlerin olgunlaşma süreleri uzadıkça, yumru verimleri de artmaktadır. Patates bitkisinde hastalıklar, yumrularla taşınmakta ve hastalıkların belirlerini yumru üzerinde çıplak gözle görmek mümkün değildir. Bu nedenle dikimde kullanılacak tohumluk yumruların kesinlikle sertifikalı olmasına büyük özen gösterilmelidir.

Dikim Zamanı Patates genellikle ilkbaharın son donlarından sonra toprak sıcaklığı 8-10°C'yi bulduğunda dikilmektedir. Patates dikim zamanı bölgelere göre değişmektedir. Yazlık patates dikimleri, Nisan-Mayıs aylarında yapılmaktadır. Turfanda patates dikimi ise; kıyı bölgelerimizde 15 Aralık-I5 Ocak tarihleri arasında yapılmaktadır. Patatese Uygulanan Başlıca Bakım İşleri: Kaymak kırma ve yabancı ot kontrolü. Boğaz doldurma, Üst gübreleme, Sulama, Hastalık ve zararlılar ile mücadele.

Hasat Patates yumrularının hasat olgunluğuna ulaştıkları, bitki kısımlarına bakılarak anlaşılmaz. Normal koşullarda; hasat zamanına yakın dönemlerde toprak üstü kısımları sararmaya başlar, yapraklar zamanla ve dökülür. Hasat olgunluğunun saptanmasında en emin yöntem, yumruların kontrolüdür. Hasat zamanına yakın dönemlerde, tarlanın değişik yerlerinden bitkiler çekilerek yumrular kontrol edilmelidir. Yumru kabuğu elle bastırıldığı zaman soyulmuyor ve yumrular stolanlardan kolaylıkla ayrılabiliyor ise, hasat zamanı gelmiş demektir. Hasat geçtikçe yumruda karbonhidrat tüketimi yükseleceğinden, verim azalmaktadır. Aynı zamanda, yumru kalitesi de bozulmaktadır.

Depolama Yeni hasat edilmiş patates yumruları, soğutulmuş depolara yerleştirilmeden önce; toz, toprak ve bitki artıklarından temizlenmesi gerekmektedir. Modern depoların iç kısımlan iyice temizlenip dezenfekte edildikten sonra, temizlenmiş patates yumruları depo içerisine alınırlar. Depo içerisine alınan yumrularda, yara dokularının oluşması ve kabuğun iyice olgunlaşması için, 1-2 hafta süre ile 15-20°C'de ve % 85'in üzerindeki nem koşullarında ön depolama yapılır. Daha sonra, depo içerisine konan yumruların, kullanma amaçlarına göre depo şartları ayarlanmaktadır