İç sular Zoo bentozu 2017 7.Ders Doç. Dr. Utku Güner uguner@trakya.edu.tr

Class:Insecta Canlılar aleminin en kalabalık sınıfıdır. Yaklaşık olarak 30'un üzerinde takım içerir. Tanımlanmış olan hayvanların yaklaşık 4/5'i böceklerdir. Vücutları cephalo (baş), thorax (göğüs) ve abdomen olmak üzere 3 bölümden oluşur. Bazı gruplarda bu vücut bölümlerinde kaynaşmalar görülebilir. Baş bölgesinde bir çift anten ve bir çift bileşik göz bulunur. Sınıf özelliği olarak göğüsleri 3 segmentlidir ve her segmentten bir çift bacak çıkar. Çoğunda 2. ve 3. göğüs segmentlerinden birer çift kanat çıkar. Abdomende hiçbir segmentte üye bulunmaz. .Son segmentlerde yapısal değişiklikler sonucu oluşmuş kavuşma organı, sercus (veya serk) uzantıları veya yumurta yerleştirme borusu gibi yapılar görülebilir.

Class:Insecta Dış iskelet bulunur. Büyüme esnasında dış iskeletin neden olduğu kısıtlama, deri değişimi ile telafi edilir. Vücutlarında sadece çizgili kas bulunur. Solunum trake sistemiyledir. Açık dolaşım sistemi görülür. Vücutta dolaşan solunum sıvısı "hemolenf" adını alır ve çoğunlukla renksiz, bazen de soluk yeşil-sarı renktedir. Vücutları bez bakımından zengindir. Çekici veya itici koku, mum, zehir, ipek, yağ, tükürük, antikoagüal madde gibi birçok maddeyi salgılamak üzere özelleşmiş çok sayıda bez taşırlar. Duyu organları ve sinir sistemleri iyi gelişmiştir. Yumurta ile çoğalırlar ve gelişmelerinde çoğunlukla bir metamorfoz görülür. Böcekleri ilk olarak 2 grupta inceleyebiliriz: 1. Subclassis (Alt sınıf): Apterygota (=Ametabola) (Kanatsızlar) 2. Subclassis (Alt sınıf): Pterygota (=Metabola) (Kanatlılar)

Sucul Böcek Grupları

Sucul Böcek Uyum Nispeten ince bir gövde üzerinden basit difüzyon uygunluk Hava kabarcıklarının geçici olarak kullanılması Plastron veya solungaç yapıları kullanarak sudan oksijen alma Hemolenfteki hemoglobin moleküllerinde oksijenin depolanması Solunum tüpleri yoluyla yüzeyden oksijen alınması (sifonlar) Özgül ağırlığını düşürerek, su yüzeyinde durabilirler.

Sucul Böcek grupları önemi Besin dönüşümünde; yaprak çürümesi, odun degredasyonu, fungi yayılımı, leş çürümesi ve karbon devrinin tamamlanması, Kuş, memeli, reptil ve balıklar için besin oluşturması ile, Büyük hayvanlara hastalık taşıması, daha küçükler üzerinden de parazit veya predatör yaşaması ile hayvansal komünitenin yapısının belirlenmesi. Limnolojik ekosistemlerde anahtar türler olması

Sucul Böcek Üreme Böceklerin bir kısmı tamamen karasal yaşama, bir kısmı ise sucul yaşama adapte olmuşlardır. Karasal böceklerin bir çoğu ise özellikle yumurtalarını suya bırakırlar ve böcek ergin oluncaya kadar hayatını suda devam ettirir. Suda gelişen yumurtadan ya ergine biraz benzeyen yavrular çıkar (NİMF) yada yavrular ergine hiç benzemez (LARVA). Nimf içeren böcekler HEMİMETABOL olarak adlandırılırlar ve yarı-başkalaşım geçirdikten sonra ergine benzeyeceklerdir. Larvası olan böceklere ise HOLOMETABOL denir, bu böcekler ergine benzeyebilmek için bir PUPA safhası geçirmek zorundadırlar. Böcekler, toraksta 3 çift ekstremite içeriyor olmalarıyla karakterize edilirler. Nimf ve larva ayırımı yaparken de bunu göz önünde bulundurmak yararlı olabilir. Nimfler, erginin bir minyatürü olarak düşünüldüklerinde, toraksta 3 çift ekstremite taşımaları tipiktir. Larvalar ise (Akuatik Coleoptera ve Trichoptera larvaları hariç) torasik ekstremite taşımazlar. Pupalar ise tamamen ekstremitesiz olup mumyalanmış gibi görünürler.

Ametabol-Hemimetabol-Holometabol

Subclassis (Alt sınıf): Pterygota (=Metabola) (Kanatlılar) Yaşama ortamları büyük çeşitlilik gösterir. Yaşama ortamlarına ve beslenme tiplerine göre ağız parçaları, bacak ve anten tipleri de çeşitlilik gösterir. En azından kanat taslakları görülen bu böceklerde, çeşitli tiplerde başkalaşım görülür. Deri değiştirme, birgün sinekleri (Ephemeroptera) haricinde hiçbir grupta ergin halde görülmez. Trake sistemleri hem enine hem de boyuna kollarla birbirine bağlanmış bir sistem şeklindedir. Kural olarak göğüste 2, abdomende ise 8 stigma bulunur. Kanatların dinlenme halindeki pozisyonuna göre iki grupta incelenirler.

Palaeoptera (İlkin böcekler) Bu böceklerde kanatlar, dinlenme halindeyken katlanarak arkaya doğru yatırılamaz. Ancak vücudun üzerinde bir çatı görünümünde tutulabilir. Bacak tipleri yürüyücü-koşucu, ağız tipleri ise parçalayıcı-çiğneyicidir. İlk grupta ergin halde ağız parçaları körelmeye uğramıştır. Başkalaşım tipleri hemimetaboldür. Larvaları suda yaşar. 1. Ordo (Takım): Ephemeroptera 2. Ordo (Takım): Odonata 3. Ordo (Takım): Plecoptera

ORDO: Ephemeroptera (Birgün sinekleri, Mayıs sinekleri) Ömürlerinin %99'unu larva veya nimf halinde suda geçirirler. Yaşam süreleri en fazla bir gündür. Erginlerde ağız parçaları ve sindirim sistemi körelmiştir, besin almazlar. Kanatları üçgen şeklindedir ve ön kanatlar belirgin şekilde arka kanatlardan büyüktür. Arka kanatlar bazen körelmiş de olabilir. Abdomen 10 segmentlidir. Son segmentin uzaması ve sercus'larla birleşmesi sonucunda, vücut gerisinde 3 adet iplik görünümünde uzantı oluşmuştur. Bunların görevi uçmayı dengelenmeye ve çiftleşmeye yardımcı olmaktır. Çiftleşme uçma esnasında gerçekleşir. Döllenmeden hemen sonra önce erkekler, sonra da dişiler (yumurta bıraktıktan sonra) ölürler. Larvalarda solunum, solungaçlarla ve trake ağı ile donatılmış sonbağırsakla yapılır.

Potamanthus sp. Baetis sp. Ecdyonurus sp. Heptagenia sp. Ergin ve Larva

Ephemera sp. Ephemerella sp. Oligoneuriella sp. Caenis sp.

Ordo (Takım): Odonata (Su bakireleri = Yusufçuklar = Helikopter böcekleri) Su kenarlarında bulunurlar. Başları vücutlarına oranla oldukça geniştir ve gözleri iyi gelişmiştir. Alınlarında üçgen şeklinde dizilmiş 3 adet nokta göz bulunur. Bunların görevi ışık yönünü ve şiddetini algılamaktır. Birinci göğüs segmentine ince bir boyunla bağlı olması sayesinde, baş her yöne çevrilebilir. Bacakları yürüme işlevini büyük ölçüde yitirmiştir. Bu nedenle havada yaşamaya ileri derecede uyum yapmışlardır. öyle ki, çiftleşmeleri bile uçma esnasında gerçekleşebilir. Erkekler genellikle daha parlak renklidir ve bu takıma özgü olarak çiftleşme organı, eşey açıklığının bulunduğu segmentte değildir. Yumurtalar suya veya yapraklar üzerine bırakılır. Larvalar, ergin halden oldukça farklıdır.

Subphylum (Alt takım): Zygoptera İnce ve uzun gövdelerinden birbirinin aynısı olan 4 kanat çıkar. Kanatların kaide kısmı dardır, uca doğru genişlerler. Uçma esnasında 4 kanat da birbirinden bağımsız olarak her yöne hareket edebilir. Dinlenme esnasında kanatlar birbirine yapışmış halde yukarıda tutulur. Gözler başın her iki yanında, yuvarlak ve birbirinden ayrık şekilde konumlanmıştır.

Subphylum (Alt takım): Anisoptera Kanatların şekli ve damarlanmaları farklıdır, kanatlar uca doğru daralır. Dinlenme esnasında kanatlar açık şekilde ve yatay halde tutulur. Uçuş esnasında kanatlar aynı şekilde hareket ettirilir. Gözleri oldukça iridir ve başın üzerinde ortada birbirlerine yakın şekilde konumlanmışlardır. Larvalarda Abdomen sonunda, 5 adet uzantıdan oluşmuş piramit şeklinde bir yapı bulunur (Anal piramit).

Ordo (Takım): Plecoptera Tatlı su kenarlarında bulunurlar. Genellikle taşların, bitki ve ağaçların üzerinde bulunurlar. Başta her iki yanda birer adet bileşik göz ve ön kısımda 2-3 adet nokta göz bulunur. Gözlerin hemen önünden bir çift ince anten çıkar. İki çift saydam ve damar sayısı azalmış kanat taşırlar. Abdomen sonunda bulunan serkuslar (iki adet), ilkel türlerde ipliksi ve çok segmentlidir. Yaşam sürelerinin yaklaşık %90'ını yumurta ya da larva evresinde geçirirler. Pupa evresi görülmez. Sivrisinek larvalarını yemeleri ve balık yemi olarak kullanılmaları nedeniyle ekonomik değerleri vardır. Ayrıca suyun kirlilik derecesinin de indikatörleri olarak kabul edilirler.

Perla sp. (Ergin ve Larva)

Ordo: Trichoptera (Evcikli böcekler) Holometabol böceklerdir. Tam başkalaşım geçirirler. Pupa evresi de suda geçirilir. Familyalarının bir kısmı larva evresinde evcik oluşturur. Bir kısmı ise pupa evresini geçirmek için evcik yapar, larva evresinde evcik oluşturmaz. Göğüs (Thorax) kısmında üst kısımda bulunan plakaların sayısı ve şekli sistematiklerinde önemlidir.

Familya: Hydropsychidae ERGİN Hydropsychidae LARVA Hydropsychidae Larva evresinde evcik oluşturmazlar, ancak beslenme ağı yaparlar

Larva evresinde evcik oluşturmazlar, ancak beslenme ağı yaparlar

Larva evresinde evcik oluşturmazlar, ancak beslenme ağı yaparlar

Evcikli Trichoptera LARVA Larva evresinde evcik oluştururlar, pupa evresini de aynı evcik içinde geçirirler

Ordo (Takım): Hemiptera (Yarım kanatlılar = Tahta kuruları, Tıs böcekleri) Kanatlar, iyice yassılaşmış olan abdomen üzerine tam olarak yatırılabilir. Kanatların 2/3'ü derimsi ve kitin yapısında, alt uçtaki 1/3'lük kısım ise zarımsıdır. üst kanatların bu hali, "hemielytra" olarak adlandırılır. Uçma sırasında ön ve arka kanatlar birbirine kenetlenir. ağız tipleri ise dört iğneli sokucu-emicidir. özel bir yapı gösteren bu ağız tipine "Rostrum (gaga)" adı verilir. Grubun tüm üyeleri bitkisel veya hayvansal vücut sıvıları ve özlerle beslenirler. Tükürüklerinde kurbanlarını etkisiz hale getirmeye veya kanın pıhtılaşmasını önlemeye yarayan salgılar bulunur. Bu tükürük ile besin karıştırıldıktan sonra, yutak pompası ile emilir. Vücutta bu salgılardan sorumlu bezlerin yanında, mum bezleri ve korunma amaçlı koku bezleri de bulunur. Hemimetabol canlılardır. Gelişmelerinde pupa evresi görülmez. 1. Subordo (Alt takım): Geocorisae (Karasal tahta kuruları) 2. Subordo (Alt takım): Hydrocorisae (Sucul tahta kuruları)

Subordo (Alt takım): Geocorisae (Karasal tahta kuruları) Familya: Gerridae (Suda koşanlar) Su yüzey filminin üzerinde yaşarlar. Su yüzeyinde kayarak hareket ederler. Ayak uçlarında bulunan tırnaklar bir yarık içine çekildiğinden yüzey filmini yırtmazlar ve batmazlar. Ör: Gerris sp. Larva evresinde evcik oluştururlar, pupa evresini de aynı evcik içinde geçirirler

Subordo (Alt takım): Hydrocorisae (Sucul tahta kuruları) Su ortamında yaşamaya uyum yapmışlardır. Antenleri oldukça kısalmıştır ve gözün alt veya arka kısmında saklı olarak tutulur. Solunum için gerekli hava genellikle kanat altlarında depolanır. Su akrepleri (Nepa) da bu grup içerisindedir.

Belostoma sp.

Notonecta sp.

Corixa sp.

Familya: Dytiscidae ERGİN Dalgıç böcek (Dytiscus sp.) LARVA Dytiscus sp.

Familya: Elmidae

Familya: Psephenidae

Familya: Gyrinidae ERGİN Gyrinidae LARVA Gyrinidae

Ordo (Takım): Diptera (İki kanatlılar = Sinekler) Sadece bir çift kanata sahiptirler. İkinci kanat çifti küçülerek, dengeden sorumlu olan "halter" organına dönüşmüştür. Halter organları koparılan sinekler, denge algılarını yitirirler ve bu yüzden çoğunlukla uçamazlar. Ergin bireyler altı, dört veya iki iğneli delici-emici ağız taşırlar. Ağız bazen de yalancı-emici tiptedir. Holometabol canlılardır. Larvalar, erginlerden hem görünüş hem de yaşayış olarak büyük farklılık gösterir. Farklı gruplarda farklı pupa tipleri görülür. Büyük kısmı karasal olmakla birlikte su içinde yaşayan familyaları da oldukça fazladır.

Familya Culicidae Anopheles sp. LARVA Culicidae ERGİN Culex sp.

Familya: Chironomidae ERGİN Chironomus sp. LARVA Chironomus sp.

Familya: Simuliidae ERGİN Simulium sp. LARVA Simulium sp.

Familya: Tipulidae ERGİN Tipula sp. LARVA Tipula sp.

Familya: Tabanidae LARVA Tabanus sp. ERGİN Tabanus sp. (At sineği) LARVA Chrysops sp.

Familya: Dolichopodidae LARVA Dolichopodidae ERGİN Dolichopodidae

Sucul Böceklerin Kirlilik göstergesi