DOÇ. DR. HATİCE BAKKALOĞLU MSÖ405 ÖZEL EĞİTİM DOÇ. DR. HATİCE BAKKALOĞLU

DERSİN İÇERİĞİ ÜNİTE I: ÖZEL EĞİTİM ÜNİTE II: ÖZEL EĞİTİMDE DEĞERLENDİRME ÜNİTE III: BEP HAZIRLAMA ve ÖĞRETİMİN BİREYSELLEŞTİRİLMESİ ÜNİTE IV: KAYNAŞTIRMA ve DESTEK ÖZEL EĞİTİM HİZMETLERİ ÜNİTE V: AİLE EĞİTİMİ ÜNİTE VI: ZİHİNSEL YETERSİZLİĞİ OLAN ÖĞRENCİLER ÜNİTE VII: İŞİTME YETERSİZLİĞİ OLAN ÖĞRENCİLER ÜNİTE VIII: GÖRME YETERSİZLİĞİ OLAN ÖĞRENCİLER ÜNİTE IX: FİZİKSEL YETERSİZLİĞİ/SÜREĞEN HASTALIĞI OLAN ÖĞRENCİLER ÜNİTE X: DİL VE KONUŞMA BOZUKLUĞU OLAN ÖĞRENCİLER ÜNİTE XI: ÖĞRENME GÜÇLÜĞÜ OLAN ÖĞRENCİLER ÜNİTE XII: DUYGU DAVRANIŞ BOZUKLUĞU OLAN ÖĞRENCİLER ÜNİTE XIII: OTİSTİK BOZUKLUĞU OLAN ÖĞRENCİLER ÜNİTE XIV: ÇOKLU YETERSİZLİĞİ OLAN ÖĞRENCİLER ÜNİTE XV: ÜSTÜN ZEKALI ÖĞRENCİLER Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU

ÜNİTE II: ÖZEL EĞİTİMDE DEĞERLENDİRME Değerlendirme sürecinin adımları/amaçları Değerlendirme ilkeleri Değerlendirme türleri Öğrenci başarılarının değerlendirilmesinin yasal dayanakları Sınav uyarlamaları Alternatif değerlendirme Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU

Özel eğitimde değerlendirme öğrencilerin akademik, davranışsal ya da fiziksel özelliklerini belirlemek ve bu özelliklere uygun yasal ve eğitsel kararlar alabilmek amacıyla veri toplama süreci olarak tanımlanabilir. Niçin değerlendirme yapılır? Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU

Özel eğitimde değerlendirme sürecinin adımları/amaçları FARKINA VARMA/TARAMA Okul davranışlarında bir sorunu var mı? Gönderme öncesi başvuru Başvuru/Gönderme Öğretim uyarlamaları TANILAMA Davranış bir yetersizlikle ilgili midir? ÖZEL EĞİTİME UYGUNLUĞUNU BELİRLEME Özel eğitim hizmetleri için gerekli ölçütler var mı? PROGRAMI PLANLAMA BEP Geliştirilmesi Ne öğretilecek? Nasıl öğretilecek? GELİŞİMİ İZLEME Gelişmeleri kaydetme ve yeni kararlar alma PROGRAMI DEĞERLENDİRME Öğrenciyi ve programı değerlendirme Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU

Değerlendirme ilkeleri Öğretmenler çeşitli formatları (kağıt ve kalem gerektiren görevler, öğrencinin doğal tepkileri, yazılı örnekler) ve sistemleri (informal ya da formal değerlendirme, performans değerlendirmesi, ürün dosyasını değerlendirme, programa dayalı değerlendirme) kullanarak değerlendirmeler yaparlar. Değerlendirmeler çeşitli beceri ve kavramları kapsar (sözcük tanıma, problem çözme, özbakım, mesleki beceriler, vb.) ve bunlar farklı program içeriklerinde (okuma, matematik, yazma, sosyal çalışma, fen, sosyal beceriler, iş ile ilgili) yer alabilir. Değerlendirmeler aynı zamanda, farklı ortamlarda (özel eğitim sınıfı, genel eğitim sınıfı, iş ortamı, toplumsal ortam, yemekhane, bahçe) gerçekleştirilebilir. Hangi tür değerlendirme formatı ve sistemi kullanırsa kullansın, hangi beceri ve kavram değerlendirilirse değerlendirilsin, hangi program içeriği olursa olsun, değerlendirme nerede yapılırsa yapılsın, değerlendirmelerde üç temel ilke dikkate alınmalıdır. Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU

Devam… İlke 1. Değerlendirme İçin Temel Beceriler Seçilmelidir Öğrencinin özellikleri ve eğitim gereksinimlerine göre beceri alanları ve kazanımların sınırlanmasına gidilmelidir. Öğretilecek ve değerlendirilecek becerileri belirlerken dikkat edilecekler: bir becerinin öğrenilmesi için gerekli olan ön koşul becerileri, öğrencinin kendine güveninin artmasına hizmet edecek becerileri, tek bir ortamdaki beceriler yerine bir çok ortamda gerçekleştireceği becerileri, öğrenci için işlevsel olan ve daha sık kullanılan becerileri, gözleyerek öğrenebileceği beceriler değerlendirme ve öğretim için seçilmelidir. İlke 2. Veriler Sistematik Biçimde Toplanmalıdır Bu, öğrencinin öğretim amaçlarındaki yeterliliğinin güvenilir ve geçerli ölçümünü gerektirir. İlke 3. Öğrencinin Performans Verileri Sık Sık Toplanmalıdır Ön-test ve son-test yoklamaları, öğrencilerin öğretim sürecindeki ilerlemelerini ve değişikliklerini belirlemede yeterli değildir; öğretilen beceri ve kavramlardaki ilerlemeleri ve değişmeleri anında görmek ve gereken öğretim kararlarını alabilmek için öğrenciler sürekli olarak değerlendirilmelidir. Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU

Değerlendirme türleri Formal değerlendirme, öğrencilerin çeşitli öğretim alanlarındaki durumlarının aynı yaş grubundaki diğer öğrencilere kıyasla nasıl olduğunu belirlemek için gerçekleştirilir. İnformal değerlendirme, öğrencilerin çeşitli öğretim alanlarındaki işlevde bulunma düzeylerini belirlemek amacıyla gerçekleştirilir. Formal değerlendirmenin türleri Standartlaştırılmış Başarı Testleri Grup Başarı Testleri Bireysel Başarı Testleri Psikolojik Testler İnformal değerlendirme türleri Programa Dayalı Değerlendirme Ölçüt Bağımlı Değerlendirmeler Öğrenci Ürün Dosyasının (Portfolyo) Değerlendirilmesi Beceri Analizi Doğrudan Gözlem Hata Analizi Görüşmeler Anketler Kontrol Listesi Derecelendirme Ölçekleri Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU

Öğrenci başarılarının değerlendirilmesinin yasal dayanakları 573 Sayılı Özel Eğitim Hakkında KHK’nin 16. maddesi, İlköğretim Kurumları Yönetmeliği’nin 12. maddesi ve Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği’nin 24. maddesinde kaynaştırma öğrencilerinin başarılarının nasıl değerlendirileceği belirtilir. “Kaynaştırma yoluyla eğitim ve öğretimlerine sürdüren öğrenciler devam ettikleri okulun sınıf geçme ve sınav yönetmeliğine göre değerlendirilirler. “ “Ancak bireysel ve gelişim özellikleri dikkate alınarak, sınavlarda gerekli önlemler alınır ve düzenlemeler yapılır.” Bu maddelere göre kaynaştırma öğrencileri; Ya, sınıf arkadaşları ile birlikte, aynı derslerden, aynı şekilde sorumlu olacaklar, Ya, bireysel özellikleri ve eğitim gereksinimleri dikkate alınarak sınavlarda gerekli önlemler alınacak ve düzenlemeler yapılacak, Ya da, bireyselleştirilmiş eğitim programlarında yer alan amaçlara göre değerlendirilecektir. Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU

Sınav uyarlamaları Öğrenci başarılarını nasıl ölçüleceği, değerlendirileceği ve raporlaştırılacağı eğitim sisteminin önemli konuları arasında yer alır. Değerlendirme etkinlikleri çok önemli olmasına rağmen, sınavlar ve not verme, yetersizliği olan öğrenci anne babaları ve öğretmenleri için sorunludur. Bu nedenle, özel eğitim öğretmenleri ve genel eğitim öğretmenlerinden sınavlarda öğrencinin gereksinimlerine ve özelliklerine göre uyarlamalara ve not verme sisteminde değişikliklere yer vermesi beklenmektedir. Genel eğitim sisteminde uygulanan sınavlara özel gereksinimi olan öğrenciler üç şekilde katılabilirler: Hiçbir uyarlama ve değişiklik yapılmadan sınavlara katılabilir, Uygun olan uyarlamalar yapıldığında sınavlara katılabilir, Öğrencinin başarısı alternatif değerlendirme sistemleriyle değerlendirilebilir. Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU

Uyarlamaları temel alan değerlendirmeler Sınav Ortamına İlişkin Uyarlamalar; değerlendirmenin gerçekleştirildiği ortam ve koşullarında yapılan değişiklikleri kapsar. Sınav Süresi ve Zamanına İlişkin Uyarlamalar; yetersizliği olan öğrencilerin sınav süresinde ve zamanında yapılan değişiklikleri kapsar. Sınav Sorularında ve Yönergelerinde Uyarlamalar; öğrencinin sınav soru ve yönergelere ulaşmasını ve anlamasını kolaylaştıran yöntemlerdeki değişiklikleri kapsar. Sınav Sorularına Yanıt Verme Uyarlamaları; öğrencinin değerlendirme sorularını nasıl yanıtladığı ile ilgili değişiklikleri kapsar. Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU

Alternatif değerlendirme Alternatif değerlendirme, yetersizliği olan öğrenciler için değerlendirme (not verme) sisteminin bireyselleştirilmesini olanaklı kılan işlemler ya da stratejilerdir. Alternatif değerlendirmeye yer vermenin nedenleri; yetersizliği olan öğrenciler için geliştirilen BEP’i temel alarak yapılan yasal değişiklikler, ileri düzeyde yetersizliği nedeni ile genel eğitim sınıflarında istenilen başarıyı gösteremediği için, sınav içeriği ve not verme sisteminde yapılan değişikliklerdir. Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU

Devam… Alternatif değerlendirme, genel eğitim programlarındaki değerlendirme sürecine katılmada yetersiz kalan öğrencilerin performansını ölçme yoludur. Alternatif değerlendirme, değerlendirme sistemine dahil olan ileri düzeyde yetersizliği olan öğrenciler için bir düzenleme sağlar. Ancak alternatif değerlendirmeye çok az öğrenci gereksinim duyar. (İleri düzeyde bilişsel yetersizliği olan öğrenciler) Alternatif değerlendirmede öğrenci performansı, değerlendirme sisteminde başka puanlarla rapor edilmelidir. Alternatif değerlendirmeye katılacak öğrenciler için hedeflenen ölçüt, diğer öğrencilerin standartlarından farklıdır. Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU

Önerilen alternatif değerlendirme yöntemleri Gözlem: Çeşitli ortamlarda (sınıfta, toplumda, evde ve iş ortamında) öğrencilerin davranışlarının kayıt edilmesidir. Görüşme/Kontrol Listeleri: Öğretmenler, aile ve toplum üyeleri, eğitim uzmanları ve işverenlerden yazılı ve sözel bilgi elde edilmesidir. Bu iletişim sürecinde davranış kontrol listeleri, anketler, dereceleme ölçekleri, yazılı öyküler ve görüşmelere yer verilebilir. Kayıtların Gözden Geçirilmesi: Öğrencinin geçmişte ve şu anda var olan okul ve iş raporları, sağlık özgeçmişi, standart test sonuçları ve anekdot kayıtlarının izlenmesidir. Testler: Öğrencilerin ilerlemelerini ölçmek için kullanılan informal değerlendirme teknikleridir (performans değerlendirmesi, ürün dosya incelemesi, oyuna dayalı değerlendirme, programa dayalı değerlendirme, vb.). Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU

Çeşitli alternatif değerlendirme sistemleri Özel gereksinimi olan öğrencilerin genel eğitim programından yararlanamaması ve buna bağlı olarak geleneksel sınav sisteminde başarısız olması, sınavların uygulanmasında değişiklikler yapılmasına yol açtığı gibi not verme sisteminde de değişiklikler yapılmasını gerektirmektedir. Araştırmalar, öğretmenlerin hem sınıf çalışmaları için hem de okul karneleri için öğrencilere not verirken çeşitli alternatif değerlendirme sistemlerinin kullanılabileceğini belirtmektedirler. Bunlar; 1) BEP’in amaçlarında gözlenen ilerlemeler, 2) geçmişteki performansa göre gözlenen gelişmeler, 3) öğrencinin öncelikli içerik ve görevlerdeki performansı, 4) not vermede öğrencinin öğrenme stratejisi ve gayretini dikkate alma ve 5) not ağırlıklarında ve puanlamada (ölçümünde) değişiklik yapmak. Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU

ÜNİTE III: BİREYSELLEŞTİRİLMİŞ EĞİTİM PROGRAMI (BEP) HAZIRLAMA VE ÖĞRETİMİN BİREYSELLEŞTİRİLMESİ Bireyselleştirilmiş eğitim programı (BEP) hazırlama Bireyselleştirilmiş eğitim programı nedir? Bireyselleştirilmiş eğitim programı hangi öğrenciler için hazırlanmıştır? Bireyselleştirilmiş eğitim programı kimler tarafından hazırlanır? Bireyselleştirilmiş eğitim programının içeriğinde neler yer alır? İzleme ve değerlendirme Öğretimin bireyselleştirilmesi Öğretimin bireyselleştirilmesi ne demektir? Hangi öğrenciler için öğretim bireyselleştirilir/uyarlanır? Öğretimin bireyselleştirilmesi neden gereklidir? Öğretimin bireyselleştirilmesi neleri içerir? Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU

BEP neleri içerir? Bireyselleştirilmiş Eğitim Programı (BEP); özel gereksinimli öğrencinin zihinsel, duygusal, sosyal dil ve iletişim alanlarında yapabildiklerini dikkate alarak, kazandırılacak davranışların neler olduğu, bu davranışların nerede, nasıl, kimler tarafından, hangi yöntemlerle ve ne kadar sürede kazandırılacağını belirten, gerekli destek eğitim hizmetlerini içeren, içinde ailenin de yer aldığı bir ekip tarafından hazırlanan yazılı bir program şeklinde tanımlanabilir. Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU

BEP hangi öğrenciler için hazırlanır? BEP, değerlendirme sonucunda özel eğitim desteğine gereksinim duyduğu gösterilen, özel eğitim hizmetleri için uygun olduğuna karar verilen çocuklar için hazırlanır. BEP sadece tanı konmuş çocuklar için mi hazırlanmalıdır? Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU

BEP kimler tarafından hazırlanır? BEP öğrencinin yerleştirildiği okulda bir ekip tarafından hazırlanır. BEP’in ekip halinde hazırlanması yasal bir zorunluluktur. Yasal olarak ekipte yer alması gereken üyelerin okulda bulunmaması durumunda, sınıf öğretmeni ve rehber öğretmen, öğrencinin ailesi, öğrencinin diğer derslerini okutan alan öğretmenleri ile okul yöneticisini de içerecek şekilde BEP ekibi oluşturulmalıdır. Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU

BEP’in içeriğinde neler yer alır? a) Öğrencinin şimdiki/var olan eğitsel performans düzeyi b) Öğrenciye bir akademik yıl sonunda kazandırılması planlanan uzun dönemli hedefler (yıllık hedefler) c) Öğrencinin belirlenen performans düzeyi ile ulaşılmak istenen uzun dönemli hedefler arasında yer alan ölçülebilir ara basamaklardan oluşan kısa dönemli hedefler d) Belirlenen hedeflere ulaşmada kullanılacak olan öğretim yöntemleri ve materyaller e) Kısa dönemli hedeflere ulaşmada gerekli olan zamanın başlama ve bitiş tarihleri f) Belirlenen hedeflere ulaşılıp ulaşılmadığını belirlemek için kullanılacak değerlendirme yöntemi ve ölçütleri g) Öğrenciye sağlanacak ek özel eğitim hizmetlerinin nerede, ne zaman, kimler tarafından ve ne kadar süreyle verileceği Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU

Öğretimin bireyselleştirilmesi Öğretimin bireyselleştirilmesi, öğretmenlerin bir sınıfta bulunan tüm öğrenciler için hedeflenen davranışları kazandırmalarında ne tür uyarlamalar yapabileceklerini gösteren planlamalardır. Tahtaya kalkma, ödev yapma, sınıf arkadaşları ile birlikte çalışma ve sınava girme gibi diğer öğrenciler tarafından yapılan ve sınıf içinde her gün tekrarlanan düzenli çalışmalara, öğretimsel etkinliklere özel gereksinimi olan öğrencinin katılım göstermesi kaynaştırmanın başarısı açısından önemlidir. Sınıflarda, tanısı ve BEP’i olmamasına karşın, sınıfta yapılan akademik çalışmalara katılmakta zorlanan ve daha fazla desteğe gereksimi olan öğrenciler de bulunmaktadır. Bu nedenle öğretimsel uyarlamalar tüm özel gereksinimi olan öğrenciler için yapılır. Öğretimin bireyselleştirilmesi, öğrenmeyi etkileyen tüm etmenlerin öğrencinin özelliklerine göre düzenlenmesidir. Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU

Öğretimi destekleyecek uyarlamalar Tanım Örnekler Öğretim stratejileri Öğrencinin öğrenmesini kolaylaştıran öğretimsel stratejiler Video, bilgisayar kullanımı, alan gezisi ile harita, resim, diyagram gibi görsel araçlar kullanımı Ürünler Öğrencilerin öğrendiklerini gösterme yolları Öğrencilerin yazdıkları yazılar, şiirler, yaptıkları çalışmalar Uzunluk Öğrencilerin tamamlamaları gereken ödevlerin ve çalışmaların uzunluğu Yazılı ya da sözlü ödevleri kısaltma, çözülmesi beklenen problemlerin sayısını azaltma Zaman Öğrencinin öğrenmesi için zamanda esneklik tanıma Sınavlarda, ödevleri tamamlamada daha fazla zaman tanıma Güçlük Farklı düzeylerde ve öğrenme için gereken süreçlerde farklılıkları tanıma Farklı güçlük düzeylerinde ödevler ve çalışmalar verme Destek Öğrenciye farklı düzeylerde destek sağlama Öğrencinin işbirliği gruplarıyla, aynı ve farklı yaştaki akran gruplarıyla ya da yardımcı eğitimci ile desteklenmesini sağlama Katılım derecesi Öğrencinin verilen görevlere ne kadar aktif olarak katılacağının belirlenmesi Öğrencinin bazı görevlerde bilişsel etkinliklerden daha çok fiziksel görevlere yönlendirilmesi Amaçların uyarlanması Programdan beklenen çıktıların Yazı çalışmalarında sınıfın geneli bir cümleyi ya da paragrafı yazma çalışırlarken, bazı harfleri ya da sözcükleri taklit etme çalışması yapma Programın farklılaştırılması Öğrenciler için belirlenen hedeflere ulaşmada materyallerin ve öğretimin bireyselleştirilmesi Öğrencinin yabancı dil dersinde bir paragrafı okumak yerine, öğrendiği bir sözcüğü dramatize etmesi Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU