TARİHTEN GÜNÜMÜZE ALEVÎLİK-BEKTAŞÎLİK YORUMU Hazırlayan ve sunan: İhsan ÜNLÜ Eğitimci-Yazar www.ihsanunlu.com

Alevîlik Nedir? Hz. Ali’ye muhabbet eden, Ali taraftarı, Ali’ye mensup, Hz. Ali’yi Hz. Peygamberden sonra imamet ve fazilet bakımından önder ve üstün kabul edenlere Alevî; Bu düşünceyle beslenerek İslam’ın batınî yönünü esas alan mistik yorumuna da Alevilik denir.

Alevîlik bir mezhep midir? Alevîlik bir mezhep değil, Kur’an ve İslam’ın özgün bir yorumudur. “Hak-Muhammed-Ali” inancını esas alan, tasavvufi yönü ağırlıkta mistik bir yorumdur.

Deyiş Allah birdir Hak Muhammed Ali’dir Anın ismi cümle âlem doludur Bu yol Hak Muhammed Ali yoludur Gel Muhammed Ali dergahına gel. Muhammed dinidir bizim dinimiz Tarikat altından geçer yolumuz Cibril-i Emin’dir hem rehberimiz Biz mü’miniz mürşidimiz Ali’dir. (Pir Sultan Abdal)

Alevîlik ile Bektaşîlik Aynı Şey midir? Ocakzâde dedelere tabi olunur. Soya bağlıdır. Köylerde gelişip varlık bulmuştur. BEKTAŞÎLİK İsteğe bağlıdır. Postnişin halife ve dede-babalara intisap vardır. Şehirlerde gelişip yayılmıştır.

Kızılbaşlık ne demektir? Tarih boyunca Alevîler için kullanılan bu kavramın ilk olarak, Şah İsmail’in babası olan Şeyh Haydar zamanında ortaya çıktığı görülür. Osmanlı kaynakları bu kavramı, ‘Safevîleri destekleyen Türk boyları’ için kullanmışlardır.

Râfızîlik Osmanlı kaynaklarında Sünnîliğin dışındaki zümreler için bir karalama sıfatı olarak kullanılan bu kavram, İmam Zeynelabidin’in oğlu Zeyd’in Emevîler’e karşı ayaklandığı sırada kendi saflarından ayrılanlar için kullandığı bir ifadeden kaynaklanmıştır.(rafaztumûnî)

Alevîlikte İnanç Esasları: Allah-Muhammed-Ali inancı: Allah: Âlemlerin Rabb’i Yüce Yaratıcı. Muhammed: Allah’ın kutlu elçisi. Ehl-i Beyt’in serçeşmesi. Hatice ana’nın sevgili eşi.. Ali: Veliyullah. Velayetin sahibi, şâhı. İlmin kapısı. Hayber fatihi Allah’ın arslanı. Şah-ı merdan, Yiğitlik ve cömertlikte çok ileri..

1. Allah inancı Vahdet-i vücûd anlayışı. (Varlığın tek oluşu, Hakk ve O’nun tecellilerinden başka hiçbir şeyin hakiki bir varlığı olmadığı) ‘Üç sünnet-Yedi farz’da ilk madde ‘Tevhid’. Cemlerde en sık telaffuz edilen kavramlar: “Allah Allah, Hak Lâ ilahe illallah, hû..”

Nefes Kadirsin Allah’ım Sen de kadirsin Hallâku âlemsin şerikin yoktur Üstümüze dört direkli çadırsın Çağırdığımız yerde hâzır nâzırsın Cümlemiz üstüne yürüyüp gider. (P.S.Abdal) Ey Nesimî sakın durup oturma Sırrın sakla nâdândan taş götürme Cehteyle de imanını yetürme Zâyedersin iman din ile girmez. (Kul Nesimî) Hallâku âlemsin şerikin yoktur Aciz kullarına rahmetin çoktur Günahım artmakta sevabım yoktur Günahım sevaba döndür Allahım. Ümidim sendedir Hak Habibullah Şefaatçim sensin ya Resulallah İnanmışım sana amentü billah Kalbimi nurunla doldur Allahım. (Zeynel Baba)

Deyiş Aşkın aldı benden beni Hak’tır sevdiğimiz bizim Bana seni gerek seni Ben yanarım dünü günü Bana seni gerek seni. Ne varlığa sevinirem Ne yokluğa yerinürem Aşkın ile avunuram (Yunus Emre) Hak’tır sevdiğimiz bizim Hak’tır övdüğümüz bizim Boyun eğdiğimiz bizim Hak’tan özge yâr bilmeyiz. (Muhyiddin Abdal) Azametin ile izzetlerini Akıla sığmayan hikmetlerini Türlü çiçeklerden ibretlerini Gösterir arılar ballarda seni. (Zeynel Baba)

2. Meleklere ve Kitaplara İman Hz. Ali menkıbelerinde en çok ismi geçen melekler: Cebrail, Mikail, İsrafil, Azrail. Miraçlama okunurken Cebrail’den bahsedilir. Cemlerde Kur’an’dan ayetler okunur. “Başımız, Kur’an’a bağlıdır.”

Miraçlama Hakk emretti Cebrail’e Habibim miraca gele Önünce delili bile Cebrail eminullahı. Gayib’den yandı bir çırak Çünkü yakîn oldu ırak Cebrail getirdi Burak Bindi ol Habibullahı. Oldu miracı mübarek Hakk kıldı Kur’an tebârek Şanına indi levlâke levlâk Padişahlar padişahı. Kırklar bir şerbet içtiler Can ile baştan geçtiler Cezbe-i aşka düştüler Ettiler Kırklar semahı. (Hasretî)

Deyiş Azrail el sunar alır canını Kimler duyar avazını ününü İki melek gelir, sual sorarlar Döker hurucunu,gevher ararlar Bir kılın üstüne köprü kurarlar Geçemezsin Hakk’a kul olmayınca (P.S.Abdal) Kudret kelamını söyler Cebrail Rıza lokmasını sunar Mikail Canı cana ulaştırır Azrail İsrafil ağzında surdur mahabbet. (Kul Himmet) Azrail el sunar alır canını Kimler duyar avazını ününü Allah’ın velisi imam soyunu Böyle Hak mihmanı can ile girmez Cebrail çırağı alır eline Seyretmeğe gider dostun iline Hayranım şakıyan tutu diline Rıdvan kapu açtı şardan gelirim. (Kul Nesimî)

Deyiş Bizim kitabımız Kur’an Kamildir Kur’an’a uyan Kudretin ilmine akıl ulaşmaz Güneş şulesine leke bulaşmaz Kelam-ı kadime kalem karışmaz Künt-ü kenzin sırrın Kur’an’dan iste (Fedayi Baba) Yüz dört kitap indi gayettir kamu Bir elif halketti cim ile mimi Bunca ilimlerin hatmi tamamı Üç ihlası şeriften Elhamd indi. (Derviş Mehmet) Bizim kitabımız Kur’an Kamildir Kur’an’a uyan Bu yolda başını koyan Neşe içindedir her an. Her hükmüne uyan gelsin Resul’ün rengine boyan Esrarını duyan gelsin. (Zeynel Baba)

3. Peygamberlere İman Özellikle dört büyük Peygamber ve Kitaplar üzerinde durulur. Hz. Muhammed, bütün peygamberlerden faziletlidir, çünkü onda hem velâyet nuru, hem de nübüvvet nuru mevcuttur.

Nefes Yüz yirmi dört bin Nebi’ye Muhammed oldu ser Üç yüz on üç mürseller içinde oldurur server Yüz yirmi dört velinin evrendesidir ol Şah Nice mürseller eşiğinde afitâb çeker. (Şeyh Safi Buyruğu) Cihan bağında insan bir şecerdir gayriler yaprak Nebiler meyvadır sen zübdesin yâ Rasulallah. (Niyazi Mısrî)

Deyiş-Nefes Muhammed diridir ölmez Taze güldür hergiz solmaz İki alemde sultandır Muhammed Habîb-i nûr-u Rahman’dır Muhammed Muhammed’dir şef’i müminânın Usul-ü din ü imandır Muhammed Muhammed’den ümidin kesme daim Cem’i derde dermandır Muhammed Muhammed âlini kim sevmez ise Onlara külli düşmandır Muhammed. (Aşık Virani) Muhammed diridir ölmez Taze güldür hergiz solmaz Ani seven gafil olmaz Gel Muhammed’i bulalım. (S. Nizamoğlu) Muhammed’dir gönlümüzün aynası Salavât verenin nûr olsun sesi On sekiz bin âlemin Mustafâ’sı Ya Muhammed sana imdâda geldim. (P.S. Abdal)

4. Ahiret Gününe İman Öldükten sonra dirilmek haktır. Ahirette sorgu-sual, hesap-mizan vardır. Şefaat (Özellikle Ehl-i Beyt’ten) Dardan indirme, kabir kurbanı, ölenin yıl yemeği ve kurbanı.. Ölen kişi için ‘Hakk’a yürüdü’ ifadesi kullanılır.(don değiştirme)

Nefes Kurtulmazsın Azrail’in elinden Bir gün olur çıkarırlar evinden Allah’ın ismini koyma dilinden Dünya kadar pulun olsa ne fayda. Sen de dersin söz içinde sözüm var Çalarsan çırparsan oğlun kızın var Senin şunda üç beş arşın bezin var Dünya kadar malın olsa ne fayda. Yalan söyler kov gıybetten geçmezsin Helalim haramını seçmezsin Kesilir nasibin su da içmezsin Akan çaylar senin olsa ne fayda. Pir Sultan Abdal’ım çökse otursa Küll-i günahlarım alsa götürse Dünya benim diye çekse getirse Dünya sana baki kalmaz ne fayda. (Pir Sultan)

İmam Cafer Sadık Buyruğu Cennet Ehlinin Alametleri Güleryüzlü olmak Tatlı dilli olmak Alçak gönüllü olmak Cömert olmak Cehennem Ehlinin Alametleri Asık suratlı olmak Acı dilli olmak Katı kalpli olmak Cimri olmak

5. Ehl-i Beyt Sevgisi Pençe-i Âl-i âba. 3’ler, 5’ler, 7’ler,12 imamlar, 14 masumlar, 17 kemerbestler. Tevellâ- Teberrâ.

Nefes Şehadet vermişem ben Mustafa’ya Gulâmım can u dilden Murtaza’ya Ali evladının hak bendesiyem Muhibbem Şah Hasan Hulk’ir Rıza’ya (Virani) Ol Hasan Hazretlerine zehr içirdi eşkıya Hem Hüseyin oldu susuzluktan şehid-i Kerbela İkisidir aslı nesli cümle âl-i Mustafa Ben anın âl’ine evladına kurban olayım. (Niyazî)

İBADETLER: a) Namaz ‘Salat’ yorumu: dua ve niyaz anlayışı. Cem ibadeti: Halka namazı yaklaşımı. ‘Yeryüzü mescittir’, ‘ibadetin yeri-zamanı ve şekli-şemali olmaz’ anlayışı ‘Çalışmak da ibadettir’ düşüncesi.

b) Oruç ‘Ramazan orucu üç gündür’ diyenler. Muharrem-Matem Orucu.(12 gün) Hızır inancı ve orucu.(Şubat ayının 13,14,15.günleri)

c) Hac H. Bektaş-ı Veli ziyareti. Asıl haccın, insanın gönlünü almak, onu incitmemek olduğu düşüncesi. Mü’minin gönlü, Allah’ın evidir. Mü’minin gönlü, Allah’ın arşıdır.

Deyiş Kâbe bünyâd-ı Halîl-i Âzer-est Yunus der ey hoca, Dil nazargâh-ı Celîl-i ekber-est İstersen var bin hacca, Hepisinden eyice, Bir gönüle girmektir.(Yunus) Hararet nardadır sacda değildir, Hatâyi hal çağında, Keramet baştadır tacda değildir, Hak gönül alçağında, Her ne ararsan kendinde ara, Yüz bin kâbe yapmaktır, Mekke’de, Kabede hacda değildir. Bir gönül al-çağında.(Hatayi) (H.B.Veli)

Kurban A- İçeri Kurbanları. B- Dışarı Kurbanları. 1- Görgü Kurbanı. 1- Adak Kurbanı. 2- Matem (Aşure) Kurbanı. 2- Kurban Bayramı Kurbanı. 3- Düşkün Kaldırma Kurbanı. 3- Hızır Orucu Kurbanı. 4- Abdal Musa (Birlik) Kurbanı. 4- Nevruz Kurbanı. 5- Dar’dan İndirme Kurbanı. 5- Hıdırellez Kurbanı. 6- Musahib Kurbanı.

Tasavvufi Anlayış ve Genel Prensipler DÖRT KAPI – KIRK MAKAM 1.Şeriat 2.Tarikat 3. Marifet 4. Hakikat “Kul, Tanrı’ya Kırk Makam’da erer, ulaşır, dost olur. Bu makamların onu Şeriat içinde, onu Tarikat içinde, onu Hakikat içinde, onu da Marifet içindedir.” (Makâlât)

1. ŞERİAT KAPISININ MAKAMLARI 1.  İman etmek, 2.  ilim öğrenmek, 3.  İbadet etmek, 4.  Haramdan uzaklaşmak, 5.  Ailesine faydalı olmak, 6.  Çevreye zarar vermemek, 7.  Peygamberin emirlerine uymak, 8.  Şefkatli olmak, 9.  Temiz olmak ve 10.Yaramaz işlerden sakınmak.

2. TARİKAT KAPISININ MAKAMLARI 1. Tevbe etmek, 2. Mürşidin öğütlerine uymak, 3. Temiz giyinmek, 4. İyilik yolunda savaşmak, 5. Hizmet etmeyi sevmek, 6. Haksızlıktan korkmak, 7. Ümitsizliğe düşmemek, 8. İbret almak, 9. Nimet dağıtmak, cömertlik, 10.Özünü fakir görmek

3. MÂRİFET KAPISININ MAKAMLARI 1.  Edepli olmak, 2.  Bencillik, kin ve garezden uzak olmak, 3.  Perhizkarlık, 4.  Sabır ve kanaat, 5.  Haya, 6.  Cömertlik, 7.  İlim, 8.  Hoşgörü, 9.  Özünü bilmek, 10. Âriflik.

4. HAKİKAT KAPISININ MAKAMLARI 1.  Alçakgönüllü olmak, 2.  Kimsenin ayıbını görmemek, 3.  Yapabileceğin hiçbir iyiliği esirgememek, 4.  Allah’ın her yarattığını sevmek, 5.  Tüm insanları bir görmek, 6.  Birliğe yönelmek ve yöneltmek, 7.  Gerçeği gizlememek, 8.  Manayı bilmek, 9.  Tanrısal sırrı öğrenmek, 10. Allah’ın varlığına ulaşmak (Allah özlemini yürekten çıkarmamak)

ALEVÎLİKTE AHLAK Eline-Diline-Beline Doğru Olmak. (EDEB) Aşına-İşine-Eşine Sahip Olmak. Gönül açıklığı-Alın açıklığı-Sofra açıklığı. Ayıp örtücü-Sır tutucu-Gazabını yutucu olmak. Doğruluk-Dürüstlük-Mertlik(Fütüvvet yolu)

Telkin-ikrar “..Mezhebini bir bil. Rehberini peder bil. Mürşidini pir’in varisi bil. Yalan söyleme, haram yeme, gıybet etme, arkadan dedi-kodu yapma, şehvetperest olma. Eline-diline-beline sahip ol. Kin ve kibir tutma. Kimseye haset etme. Garaz, buğuz, inat etme. Gördüğünü ört, görmediğini söyleme. Elinle komadığını alma. Elinin ermediği yere el uzatma. Sözünün geçmediği yere söz söyleme. İbretle bak, hilm ile söyle. Küçüğüne izzet, büyüğüne hürmet ve hizmet eyle..”

Ahlak-Müeyyide Tek evlilik esastır. (Mazeretsiz eş boşayan düşkün sayılır.) Genel ahlak kurallarına uymayan düşkün ilan edilir. Sırr-ı Hakk’a gerçeklere baş koştuk, Çiğ yerimiz yoktur, kürede piştik, Ne Yol’dan, ne Farz’dan, Sünnet’den düştük, “Erenler Cemi”dir yerimiz bizim. (Şah Hatâyî)

ÜÇ SÜNNET YEDİ FARZ Üç Sünnet Dilden Tevhid kelimesini bırakmamak. Kalpten düşmanlığı atıp, kimseye karşı kibirlenmemek ve kin tutmamak, gönül kırmamak ve kimseye düşmanlık etmemek. Alçak gönüllü olmak, tarikatın gereklerini yerine getirmek.   Yedi Farz Sırını saklamak Tarikat kardeşleriyle birlikte olmak Yalan ve gıybetten kaçınmak Hizmette bulunmak Mürebbisine itaat etmek Müsahibini görüp gözetmek Halifeden tâc ve kisvet giyinmektir.

CEM TÖRENİ

Cem nedir, nasıl başlamıştır? Cem; yol’a girme, musahip tutma, toplumsal yargılama, düşkün kaldırma vb. toplumsal işlemlerin yerine getirildiği törendir.(âyin-i cem) Erkân kitabı Buyruk, cemi, Hz. Peygamber’in miraç dönüşü uğradığı kabul edilen “kırklar meclisi” söylencesine dayandırmıştır.

Kaç çeşit cem vardır? İkrar verme (yol alma) cemi. Görgü cemi. Musahip edinme cemi. Abdal Musa Cemi.

CEM’DE 12 HİZMET 1. Dede: Cem’i yönetir. 2. Rehber: Görgüsü yapılanlar ve Cem’e katılanlara yardımcı olur. 3. Gözcü: Cem’de düzeni ve sükuneti sağlar. 4. Çerağcı/delilci: Çerağın yakılması, meydanın aydınlatılması ile görevlidir. 5. Zakir: Deyiş, düvaz, miraçlama söyler, bağlama çalar. 6. Ferraş/süpürgeci: Car-süpürge çalar. Gerekirse rehbere yardım eder. 7. Sakka / ibriktar: Saka suyu dağıtır. 8. Sofracı / lokmacı: Kurban ve yemek işlerine bakar. 9. Pervane / semahçı: Semah yaparlar. 10. Peyk / haberci: Cem’i komşulara haber verir. 11. İznikçi: Cem evinin temizliğine bakar. 12. Bekçi/kapıcı: Cem’in ve cem’e gelenlerin evlerinin güvenliğini sağlar.

Cem’de Neler Yapılır? Sohbet 12 Hizmet sahiplerine çağrı ve dua Çerağ uyandırma(3 adet) İkrar ve razılık (cem birleme) Tövbe Tevhid (zikir) Miraçlama-semah Kerbela matemi-mersiye Dua ve lokma dağıtımı.

Tevhid Erkânı Muhammed’i candan sev ki Muhammed’i hazır bil ki Ali’ye Selman olasın Ehl-i Beyt’e gönül ver ki Ali’ye Selman olasın. Allah, Allah, Allah, Allah Muhammed’i hazır bil ki Canı Hakk’a nazır bil ki Her gördüğün Hızır bil ki Ali’ye Selman olasın. Allah, Allah, Allah, Allah

Tevhid-2 Hakk lâ ilahe illallah Şu aleme nur doldu İllallah Şah illallah Lâ ilahe illallah Muhammed Resulullah Sen Ali’msin güzel şah Şahım eyvallah, eyvallah Şu aleme nur doldu Lâ ilahe illallah Muhammed doğduğu gece Yeşil kandilden nur indi

Mersiye Bugün matem günü geldi Ah Hasan’ım,vah Hüseyin’im Senin derdin bağrım deldi Ah Hasan’ım, vah Hüseyin’im Şehit olmuş Şah-ı Merdan Şah Hüseyin’im, vah Hüseyin Kerbela’nın yazıları Şehit düşmüş kuzuları Fatma ana kuzuları Ah Hasan’ım, vahHüseyin’im Şehit olmuş Şah-ı Merdan Şah Hüseyin’im, vah Hüseyin

Dedelik Dedeler, Muhammed- Ali soyundan geldiğine inanılan ve günümüzde yaşayan Ocak’lardan yetişen kişilerdir. Ocağın her erkek üyesi ‘dede’ sayılır. Bunlardan en yeteneklisi yetiştirilir ve göreve getirilir. Dedelere saygı, Aleviliğin merkezinde yer alır. Çünkü onlar, toplumsal ve dinsel önderler olarak kabul edilir.

Dede’nin Görevleri Alevilik inanç ve uygulamalarını topluma öğretmek. Halk arasındaki sükuneti sağlamak. Hak sahibinin hakkını aramak, haksızı cezalandırmak. Dedenin Verebileceği Ceza Türleri : Düşkünlük: Kısa süreli, Uzun süreli Tecrid, Cemaat önünde küçük düşürme vs.

Toplumdaki Değişim ve Dedelik Kurumuna Yansımaları Köyde kalan dedelerin bilgi düzeylerinin yetersizliği: İtibar kaybı. Göçle birlikte Alevîlerin yeni bilgi kaynakları, Dede’lerin bilgilerini sorgulanır hale getirmiştir. Dede’lere verilen Pir hakkı ve Karakazan Hakkı adındaki mali yardımların eleştirilmesi Dede’lerin Alevi değişiminden şikayetleri.

ÖNEMLİ KAVRAMLAR a) Musahiplik Hz. Peygamber’le Hz. Ali’nin kardeşliğine dayandırılır.(Yol kardeşliği) Musahiplik töreniyle yapılır. Musahipler, namus hariç her şeyini paylaşır. Musahip çocukları birbiriyle evlendirilmez. Taraflar birbirlerinden sorumludur.

b) Düşkünlük Düşkün kimdir? Aleviliğin inanç ve ilkelerine karşı suç işleyen, Yol’un erkân’ının kurallarını çiğneyen, bu nedenle Yol’dan süreli ya da süresiz olarak uzaklaştırılan kimseye Düşkün(Suçlu) denir.

Kimler Yol Düşkünü Olur? Adam öldüren Zina yapan Hırsızlık yapan Namusa dokunan Müsahibi ile küsen Piri, rehberi, yolu inkar eden Anaya-babaya saygısızlık eden Yalan söyleyen, yalancı şahitlik eden Haklı nedenlere dayanmadan eşini boşayan Kul hakkı yiyen Emanete hıyanet eden Dedikodu ve iftirada bulunan…

Düşküne verilen cezalar Toplum tarafından dışlanmak. Selam verilmez, konuşulmaz, görüşülmez, alışveriş edilmez. Düşkün olan kimsenin aklanması için meydan evinin ortasındaki dâr denilen yere getirilir, kusuru açıklanır ve suçuna göre ceza uygulanır.

c) Kirvelik Hz. Muhammed’in torunları Hasan ve Hüseyin’i sünnet ettirmesi ve bizzat kendisinin kirvelik etmesine dayandırılan gelenek. Kirve olan aileler birbirlerine sıkı bağlarla bağlanır. Kız alıp verme söz konusu olmaz. Kirveye hiçbir zaman hıyanet edilmez. Kirveliğe büyük önem verilir…

Alevîlerin Talepleri A. Devletten Talepleri 1. Diyanetle ilgili Talepler -Diyanet İşleri Başkanlığının tamamen kaldırılması - Alevilerin Başkanlıkta temsil edilmesi - Dedelere diğer din görevlilerindeki gibi statü ve maaş verilmesi 2. Cem evleri’nin İbadethane olarak kabul edilmesi

2. Din Eğitimi ile İlgili Talepler - Din Eğitiminin Zorunlu olmaktan çıkarılması - Din Eğitimi dersi içerisinde Aleviliğin de yer alması

Alevî Kaynakları Menâkıbnâmeler Deyiş ve nefesler Buyruklar Vilâyetnâmeler Nehcu’l belâga Makâlât Kitab-ı Cabbar Kulu Hızırname Cönkler ve Cenknâmeler

Alevi Buyrukları Caferi Sadık Buyruğu Şeyh Safi Buyruğu Bisati Buyruğu

Büyük Buyruk (Menâkıb’ul-Esrâr) Menakıbnâme İmam Cafer Buyruğu CAFERİ SADIK BUYRUĞU Büyük Buyruk (Menâkıb’ul-Esrâr) Menakıbnâme İmam Cafer Buyruğu