İSTİHDAMIN ESNEKLEŞMESİ VE GÜVENCESİZLİK Dr. Erkan AYDOĞANOĞLU Eğitim Sen Eğitim Uzmanı E-Mail: erkanaydogan@gmail.com

Kamu İstihdamının Dönüşümü Kamu istihdamının, sermayenin önceden belirlenmiş hedefleri ve ihtiyaçları doğrultusunda, “serbest piyasa” koşullarına uygun olarak esnek, kuralsız ve güvencesiz bir içerikle yeniden düzenlenmesi…

Bazı OECD Ülkelerinde Kamu İstihdamı (Kaynak: OECD, Labor Force Survey, 2005)

Sosyal Devletin Kamu Personel Sistemi Kamu hizmetinin sürekliliği ve düzenliliği esastır. Bu nedenle kamuda istihdam edilenler genel anlamda ‘kamu personeli’ olarak adlandırılır… Kamu istihdamı özel istihdama göre daha koruyucudur. Kariyer sistemi yaygındır, görevde yükselme esastır… Kamu hukukuna tabi olarak çalışılır… Hiyerarşik bir örgüt yapısı vardır. Kamu hizmetinin sürekli ve düzenli olması gerektiği için kamu personelinin işten çıkarılmaması kuraldır… Hukuki olarak düzenlenmiş iş güvencesi vardır… Liyakate ve kıdeme göre ödeme yapılır… Kamuya özel sosyal güvenlik ve emeklilik sistemine sahiptir…

Yeni Liberal Devletin Kamu Personel Sistemi Kural olarak özel hukuk kurallarına göre istihdam söz konusudur… İş güvencesi ancak uzun çalışma süresi (10-15 yıl) sonunda alınabilir… Yatay örgütlenmeler baskındır. Uzmanlaşma önemsenir. Bir kişinin birden fazla işi yapması ve bireysel performansa göre değerlendirme yapılması esastır… Kamu istihdamının pozitif dışsallığı önemsenmez… Kişiye değil, hizmete dayalıdır. Bu nedenle norm kadro tanımları yapılır… Performansa göre ücret ödemesi yapılması kuraldır… Sosyal güvenlik ve emeklilik sistemi diğer istihdam biçimleriyle aynıdır… Emeğin denetimi son derece sıkı ve katı kurallara tabidir… Şeffaflık ve hesap verebilirlik ön plandadır… Esnek, kuralsız, güvencesiz ve proje temelli çalışma esastır…

YILLARA GÖRE DOLU KADRO DAĞILIMI KAMU İDARELERİNDEKİ KADRO ve POZİSYONLARIN YILLARA GÖRE DOLU KADRO DAĞILIMI YILLAR MEMUR SÖZLEŞMELİ SÜREKLİ KAPSAM DIŞI KAPSAM İÇİ TOPLAM   PERSONEL İŞÇİ 2001 1.641.925 199.060 275.932 18.706 65.295 2.200.918 2002 1.653.369 195.180 247.415 17.908 65.278 2.179.150 2003 1.670.157 146.316 304.039 6.309 28.671 2.155.492 2004 1.672.374 124.997 306.833 5.067 26.368 2.135.639 2005 1.686.689 134.615 252.121 4.520 21.423 2.099.368 2006 1.695.180 132.553 199.890 3.603 9.862 2.041.088 2007 1.717.267 188.875 197.746 3.819 11.364 2.119.071 2008 1.724.486 212.581 206.556 3.200 7.966 2.154.789 2009 1.727.376 236.801 205.848 3.268 7.876 2.181.169 2010 1.776.412 262.555 226.820 3.096 7.805 2.276.688 Kaynak: Devlet Personel Başkanlığı, 2010 1- Kapsam İçi Personel; Sendika üyesi, sosyal güvenlik yönünden ssk’ya tabi, tüm haklarını Toplu İş Sözleşmesi hükümlerinden alan işçi (Unvanlar : teknisyen, tekniker, büro işçisi, büro görevlisi, operatör, sosyal hizmet görevlisi, sağlık görevlisi vb.) 2 - Kapsam Dışı Personel; Sendika üyesi olmayan, işveren vekili sıfatında görev yapan sosyal güvenlik yönünden SSK’ya tabi personeli ifade eder. (Unvanlar: kd memur, uzman yrd. Uzman, mühendis, avukat, müdür, şef, başkan, başkan yrd. vb.)

ESNEK İSTİHDAM Emeğin üretim sürecinin gereklerine, işin ve işyerinin ihtiyaçları ve sermayenin isteklerine göre, kurallara bağlı kalmadan, kolaylıkla uyum ve uygunluk sağlayacak şekilde, sürekli ve yeniden düzenlenmesi…

OECD Ülkelerinde Kısmi Süreli İstihdam

Kamuda Esnek Çalışma Biçimleri İşlevsel Esneklik… (Aynı kişinin farklı işleri yapabilmesi) Sayısal Esneklik… (Daha az kişi ile daha çok iş yapmak) Çalışma Sürelerinde Esneklik… (Çalışma zamanının esnek kullanımı) Ücret Esnekliği… (Performansa ve cinsiyete göre ücret) Uzaklaştırma Stratejileri… (Kamu hizmetlerinin ‘dışarıdan hizmet satın alma’ yoluyla üçüncü şahıslara gördürülmesi)…

GÜVENCESİZLİK Başta emekçinin istihdam güvencesi olmak üzere, çalışma ilişkileri içinde işgücünü koruyucu herhangi bir düzenlemenin olmadığı, esnek, korunmasız, kuralsız, istikrarsız ve her türlü standart dışı çalışma güvencesizlik durumunu oluşturur…

GÜVENCESİZ ÇALIŞMA İstikrarsızlık Güvencesizlik İş Gelir Sosyal Güvenlik

Güvencesizliğin Unsurları Güvencesizlik, çalışma yaşamının belirli bir düzen ve istikrar içerisinde sürdürülmesinin önündeki en büyük engellerden birisidir. Güvencesizlik, sadece ekonomik ve sosyal bir olgu değil, aynı zamanda emekçilere özgü olarak değişik düzeylerde hissedilebilen bir risktir. Güvencesizlik, bireyin işinin devam edip etmeyeceği konusundaki belirsizlik duyguları ile sosyal ve psikolojik yönleri de olan bir durumdur. Güvencesizlik bireyin haksızlıklara karşı koymadaki güçsüzlüğünü pekiştiren bir etki yaratır.

Özelleştirme Uygulamaları Sonucu İşsiz Kalanların 4-C Statüsünde İstihdamı a- Hisse devri şeklinde gerçekleşen özelleştirmelerde; İşçiler hisse devir sözleşmeleri uyarınca, tüm yükümlülükleriyle beraber devam edebildikleri gibi (THY, PETKİM, TÜPRAŞ) devir tarihi itibariyle sözleşmeleri fesh edilmesi, tazminatlarının Özelleştirme Fonu’ndan karşılanması, yeni işverenin istediği işçiyle yeni sözleşme yapması, diğer işçilerin de istemesi halinde 4-C den yararlanması şeklinde iki uygulama vardır. (Tekel İçki Bölümü ve Eti Aliminyum A.Ş) b- İşletme Devirlerinde; İşçilerin sözleşmesi fesih edilir. Tazminatları Fon tarafından karşılanır. Yeni şirket istediği personelle yeni sözleşmesiyle çalışabilir. Kalan  işçilerin de istemesi halinde 4-C’den yararlanması söz konusudur. c- Varlık Satışlarında; açığa çıkan personel olmamakta,  mevcut personelin tamamı şirketin diğer birimlerine aktarılır. Alıcıya sadece varlık devredilir.

Özelleştirme Uygulamaları Sonucu İşsiz Kalanların Kurumlara Göre Dağılımı

2009 YILI İÇİN UYGULANAN 2010 YILI İÇİN UYGULANAN 657/4-C STATÜSÜ 2009 YILI İÇİN UYGULANAN 2010 YILI İÇİN UYGULANAN ÜCRETLER Yükseköğrenim: 820 TL. Net Lise ve dengi    : 739 TL. Net İlköğrenim        : 658 TL. Net Yükseköğrenim : 938 TL. Net Lise ve dengi    : 856 TL. Net İlköğrenim        : 772 TL. Net ÇALIŞMA SÜRESİ En fazla 10 ay En fazla 11 ay FAZLA ÇALIŞMA Fazla çalışma karşılığı ücret ödenmemektedir. Fazla çalışma düzenlemesi yoktur. ÜCRETLİ İZİN Her ay için 1 gün (yıllık 10 gün ) Her ay için 2 gün (yıllık 22 gün) ÜCRETLİ HASTALIK İZNİ Her 4 ay için 2 gün, toplam 5 gün 30 gün İŞ SONU TAZMİNATI Yok Var SENDİKA HAKKI Memur sendikalarına üye olabilecekler. POZİSYON SAYISI 21.193 adet 36.215 adet Devlet Personel Başkanlığı’nın  02/04/2010 tarihli Basın Açıklaması (http://www.dpb.gov.tr/dpb_duyuru_20100204.html–Duyuru Tarihi=02/04/2010

Güvencesiz İstihdamın Temel Özellikleri İş, işveren tarafından herhangi bir bildirim olmadan sonlandırılabilir. Çalışma saatleri belirsizdir veya işverenin iradesiyle değiştirilebilir. Yapılan işin niteliği ve fonksiyonları işverenin iradesiyle değiştirilebilir. Süregelen istihdam ilişkisi için açıktan veya gizliden taraflar arasında düzenlenmiş bir sözleşme yoktur. Uygulamada, ayrımcılığa, cinsel istismara ve sıra dışı çalışmaya karşı herhangi bir koruma yoktur. Hastalık, ev, ölüm veya aile yardımı gibi ücret dışı ödemeler ya çok azdır ya da hiç yoktur.

Güvencesiz İstihdamın Sonuçları Güvencesizliğin kural haline gelmesi… Çalışma ilişkilerinin kuralsızlaşması… Emekçiler arasında yaratılan rekabet… Çalışma koşullarının farklılaşması… Ücret ve sosyal hak eşitsizliği… Sosyal güvenlik hakkından aynı ölçüde yararlanamama… Emekçilerin denetim altına alınması ve birbirini denetlemesi … Sendikalaşmanın fiilen engellenmesi…

Güvencesiz İstihdama Karşı Önerilerimiz Esnek ve güvencesiz istihdam biçimlerine derhal son verilmeli, sözleşmeli, ücretli vb adlar altındaki tüm eğitim emekçileri, yardımcı hizmetli, teknisyen vb kadrolu istihdam edilmelidir. Eğitim emekçisi olmayı ucuz ve güvencesiz hale getiren KPSS sınavı kaldırılmalıdır. Eğitim iş kolunda çalışanlar çalışmaya başladıkları ilk günden sağlık hizmetinden ücretsiz yararlanmalıdır. Farklı statülerde çalışan eğitim emekçileri arasındaki bütün ayrımcı uygulamalara son verilmelidir. Güvencesiz istihdamın yaygın olduğu dershaneler istihdam koşulları açısından Milli Eğitim Bakanlığının yanı sıra Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca da sıkı bir şekilde denetlenmeli, dershane öğretmenlerinin kölelik koşullarında çalışmalarının önüne geçilmelidir. Eğitim emekçilerini birbiriyle rekabete iten TKY, Performans değerlendirmesi ve kariyer basamakları gibi düzenlemeler ortadan kaldırılmalı ve “eşit işe eşit ücret” ilkesi hayata geçirilmelidir.