8. KONU KOMMUNİTE VE ÖZELLİKLERİ EKOLOJİ DERS NOTLARI

Belli bir toplum birimi oluşturmuşlar. Bugünkü bilgilere göre 1.5-1.7 milyon canlı türü birlikte yaşar, tek yaşayamazlar. Belli bir toplum birimi oluşturmuşlar. Ekolojide türlerden oluşmuş en önemli toplum birimi kommunitedir. Bu terim Petersen tarafından 1913’te ortaya atılmış. Mobius (1877) biyosönoz ile eşanlamlı kullanılmıştır. EKOLOJİ DERS NOTLARI

Hayvansal ve bitkisel populasyonları içerir. Kommunite: Belli çevresel koşullara sahip bir ortamda yaşayan bitkisel ve hayvansal populasyonların biraraya gelmesiyle oluşan topluluktur. Hayvansal ve bitkisel populasyonları içerir. EKOLOJİ DERS NOTLARI

Biyosönoz canlı toplulukları, yaşam birlikleri veya tür toplulukları olarakta adlandırılabilir. Kommunite tipi ve büyüklüğü çevresel koşullara, bunların çeşitliliğine ve organizmalar üzerindeki etkisine bağlıdır. Sıcaklık, yağış, nem, substratum gibi bazı faktörler kommunite sınırını belirlemede önemli etkiye sahiptir. EKOLOJİ DERS NOTLARI

Dağılışlar ve yaşantıları kurallıdır, rastgele değildir. Bu nedenle ekvatordan kutuplara doğru biyomlar, yaşam kuşakları değişik büyüklüktedir. Örneğin; Akdeniz ekosistemi bitkisel hayvansal organizmalarda arasındaki enerji akışı gerçekleşir. EKOLOJİ DERS NOTLARI

Ekoton: Kommuniteler arası geçiş zonudur. Ekotonun genişliği ve şekli değişkendir. Büyük biyomlarda kilometrelerce genişliktedir. Küçük kommunitelerde birkaç metredir. EKOLOJİ DERS NOTLARI

Karasal ortam ile göl arasında oluşan bataklık, Ekotonlar komşu kommunitelerde türce daha zengindir. Sınır etkisi nedeniyle. Örneğin; Karasal ortam ile göl arasında oluşan bataklık, Orman ile otlaklar arasında geçiş oluşturan çalılık zonu(Şekil 8.1). EKOLOJİ DERS NOTLARI

EKOLOJİ DERS NOTLARI

EKOLOJİ DERS NOTLARI

EKOLOJİ DERS NOTLARI

Kommunite Tipleri Ortam özelliğine göre; a. Karasal kommunite b. Denizel kommunite c. Tatlı su kommunite. Bunlara major kommunite denir. Güneş enerjileri dışında kendi kendilerine yeterlidir. Mimor kommunite sosyetelerden ibarettir. Örneğin; Karasal ortamda biyomlar major kommunite ve biyomdaki kuru ağaç gövdesi de minor kommunitedir. EKOLOJİ DERS NOTLARI

KOMMUNİTELERİN TANIMLANMASI Doğada var olan kommunitelerin saptanmasında çevresel faktörler yönünden homojen özelliğe sahip alanlardan başlanır. Amaca uygun örnekleme yöntemi ve araçları seçilmelidir. EKOLOJİ DERS NOTLARI

Örnekleme birimi çölde 1 km2, denizlerin fitofil alg kommuniteleri için 400-500 cm2, çamurlu dipler için 50 dm2 belirlenmiş olup, bu birime minimal alan (kuadrat) veya minimal hacim adı verilir.(Şekil 8.3) EKOLOJİ DERS NOTLARI

EKOLOJİ DERS NOTLARI

Araştırmadan sonra tür listesi hazırlanır. En küçük birim alan veya hacimdem başlanır. Giderek alan artırılır, ta ki tür sayısı sabitleşinceye kadar. Araştırmadan sonra tür listesi hazırlanır. Her örneklemede rastlanan türe karakteristik tür denir. EKOLOJİ DERS NOTLARI

Kommuniteleri Oluşturan Türlerin Özellikleri A. ANALİTİK ÖZELLİKLER (AYIRT EDİCİ) 1. Kantitatif (Bolluk, Yoğunluk, Sıklık, Biyokütle, Örtü, Baskınlık) 2. Kalitatif (Topluluk şekli, canlılık durumu)   B. SENTETİK (BİRLEŞTİRİCİ) 1. Bulunma derecesi 2.Kalıcı olma 3. Sadakat derecesi EKOLOJİ DERS NOTLARI

Bolluk ortama ve zamana göre değişmeler gösterir. Gözlem veya örnekleme alanında bulunan bir türe ait bireylerin sayısal durumu bolluk (abondns) olarak tanımlanır. Bolluk ortama ve zamana göre değişmeler gösterir. DAFOR (D: çok bol, A: bol, F: sık, O: seyrek, R: nadir) Bolluk; yoğunluk, biyokütle, sıklık ve örtü durumuna bakarak belirlenir. Örneğin; İzmir limanında m2 ’de 100 midye veya m2’de 1 kg midye vardır. Yoğunluk (Densite) Birim alan veya hacımdaki birey sayısıdır. EKOLOJİ DERS NOTLARI

EKOLOJİ DERS NOTLARI

Örnekleme yapılır ve ortalaması alınır; Yoğunluk (d)= N1+N2+N3+.......Nn/n N1= 1 nolu örneklemedeki birey sayısı n= örnekleme alanı   Nisbi yoğunluk (Nd) = NA x100/N NA= A türünün toplam birey sayısı N= Tüm türlerin birey sayısı Bir türün bölgesel bolluğunda biyokütle (Biyomas) yöntemleri de kullanılır. Birim alan veya hacimdeki organik madde miktarı kuru olarak alınır. EKOLOJİ DERS NOTLARI

Kantitatif ve istatiksel bir kavramdır. Sıklık(Frekans) Kantitatif ve istatiksel bir kavramdır. Türün araştırma bölgesinde bulunma yüzdesini gösterir. Rastlanan örnekleme sayısının tüm örnekleme sayısına oranının yüzdesidir. Sıklık (F) = Na x 100/Nn Na= a türünü içeren örnekleme sayısı Nn= Tüm örnekleme sayısı EKOLOJİ DERS NOTLARI

Nisbi sıklık (NF) = FA x 100/Fn FA= A türünün sıklığı Fn= Tüm türlerin frekans değeri toplamı Bir kommunitede bulunan türler sıklık bakımından 5 gruba ayrılır; % 1- 20 Nadir bulunan türler % 21-40 Seyrek bulunan türler % 41-60 Genellikle bulunan türler % 61-80 Çoğunlukla bulunan türler % 81-100 Devamlı bulunan türler EKOLOJİ DERS NOTLARI

Botanikçiler veya sesil organizmalar üzerinde çalışan zoologlar türlerin bolluklarını açıklamada genellikle örtü (cover) veya baskınlık (Dominans) tayin yöntemlerinden yararlanırlar. Türün % olarak kapladığı alan bir türe ait birey sayısı ile tüm türlere ait birey sayısı oranıdır. EKOLOJİ DERS NOTLARI

SA= A türünün basal alanı S= Tüm türlerin alanı veya Baskınlık (D)= SA x 100/S SA= A türünün basal alanı S= Tüm türlerin alanı veya Baskınlık (D)=NA x100/Nn NA= A türüne ait birey sayısı Nn= Tüm türlere ait birey sayısı EKOLOJİ DERS NOTLARI

Nisbi baskınlık(ND) =SA x 100/Sn Bir türün araştırma bölgesindeki örtü veya baskınlık durumu 7 kategoride incelenir. Bunlar; 0= Çok nadir türler += Nadir veya çok nadir türler 1= Oldukça bol fakat örtü derecesi % 5’ten düşük türler 2= Örtü derecesi % 5-25 arasında olan türler 3= Örtü derecesi % 25-50 arasında olan türler 4= Örtü derecesi % 50-75 arasında olan türler 5= Örtü derecesi % 75-100 arasında olan türler EKOLOJİ DERS NOTLARI

Önemlilik değeri (ÖD) = NF+NB+ND (Şekil 8.6) Bir türün nisbi sıklık, nisbi baskınlık ve nisbi yoğunluk değeri ile türün önemlilik değeri bulunur. Önemlilik değeri (ÖD) = NF+NB+ND (Şekil 8.6) EKOLOJİ DERS NOTLARI

EKOLOJİ DERS NOTLARI

Küçük gruplar oluşturan bireyler Sürüler oluşturan bireyler Topluluk Şekli Bir türe ait bireylerin yayılış alanları içindeki gruplaşma dereceleri topluluk şeklini (sosyabilite) oluşturur. Bazıları izole olur ve bazıları gruplar oluşturur. 5 topluluk şekli vardır; İzole olmuş bireyler Küçük gruplar oluşturan bireyler Sürüler oluşturan bireyler Küçük koloniler oluşturan bireyler Topluluk (kompakt) oluşturan bireyler (Şekil 8.7) EKOLOJİ DERS NOTLARI

EKOLOJİ DERS NOTLARI

Tür yerli midir, yabancı mıdır? Canlılık Durumu Tür yerli midir, yabancı mıdır? Yabancı türlerin vitalitelesi zayıftır. EKOLOJİ DERS NOTLARI

Bulunma derecesi 5 grup olarak ayrılır; V = % 80 - 100 mevcut türler Araştırma alanında bir türün bulunup bulunmaması bulunma derecesi (presans) olarak tanımlanır. Örneklemelerde bir türün rastlanma sayısı o türün bulunma derecesini gösterir. Bulunma derecesi 5 grup olarak ayrılır; V = % 80 - 100 mevcut türler IV = % 60 - 80 mevcut türler III = % 40 - 60 mevcut türler II = % 20 – 40 mevcut türler I = % 20’den az bulunan türler. Kalıcı (konstans) türler: Örnekleme alanında yapılan çalışmalarda bazı türler örnek alanının en az yarısında bulunan türler. EKOLOJİ DERS NOTLARI

Sadakat derecesi de 3 kategoride incelenir; Sadakat (fedilite, bağlılık, doğruluk) bir türün belli bit kommuniteye ait oluşunu gösterir. Sadakat derecesi de 3 kategoride incelenir; Karakteristik türler Ayırt edici türler Seçici türler Tercih edici türler Ayırımsız türler Yabancı türler EKOLOJİ DERS NOTLARI

Kommunitelerin özellikleri Yapısal özellikler Türlerin ve bunların bireylerinin dağılışı vertikal ve horizontal yönde belirli özellikler gösterir. Tür ve birey yoğunluğu önemlidir. Mekansal yapı Kommunite ve ekosistemlerin canlı ve cansız öğelerinin kommunite ve ekosistem içindeki bulunuşu ve yerleşim düzeni bu toplulukların mekansal yapılarını oluşturur. Yatay ve düşey yönde gelişir. EKOLOJİ DERS NOTLARI

Organizmaların yatay yerleşimi ile mozaik yapı oluşur. Mozaik yapıyı oluşturan organizma topluluklarına; Biyoskön: En küçük bitki ve hayvan toplulukları Biyokonon: Yoğun yerleşim yeri Sinuzi: Benzer ekolojik istekli bitki toplulukları Kommunite ekosistemleri canlı öğeleri cansız öğelerin etkisine bağlı olarak düşey yönde tabakalaşma (stratifikasyon) gösterir(Şekil 8.9). EKOLOJİ DERS NOTLARI

Karasal ortamdan sucul ortama doğru oluşan tabakalaşma EKOLOJİ DERS NOTLARI

EKOLOJİ DERS NOTLARI

Tabakalaşmada; Işık, nem, sıcaklık, besin ve oksijen etkilidir. Kommunitede mekan genişliği ile tür sayısı arasında bir ilişki vardır(Şekil 8.12). EKOLOJİ DERS NOTLARI

EKOLOJİ DERS NOTLARI

Adasal biyocoğrafya kuramı (MacArthur ve Wilson 1957) Teoriye göre denizdeki volkanik aktivite sonucu oluşmuş çıplak bir adaya karadan göç başlar(Şekil 8.13). EKOLOJİ DERS NOTLARI

EKOLOJİ DERS NOTLARI

EKOLOJİ DERS NOTLARI

EKOLOJİ DERS NOTLARI

Canlılar yönünden yapı Komunite ve ekosistemlerin canlı yapısını burada yaşayan türler, bireyler ve bunların işlevsel özellikleri oluşturur. Bu nedenle bu yerlerin tür ve birey yoğunluğunun bilinmesi gerekir. Doğada her tür farklı bir bireyle temsil edilmiştir. Arı Karınca Sinek Fok EKOLOJİ DERS NOTLARI

Komunitelerin içerdiği tür ve birey sayısı bölgeden bölgeye değiştiği gibi ortamdan ortama da değişimler gösterir(Şekil 8.16). EKOLOJİ DERS NOTLARI

EKOLOJİ DERS NOTLARI

Kommunite1 birey sayısı Kommunite2 birey sayısı A türü 140 50 B türü 5 Kommunitelerde bulunan tür sayısı tür çeşitliliği olarak tanımlanabilir. Kommunitelerdeki tür sayısı arttıkça tür çeşitliliği de artar(Tablo 8.2). Türler Kommunite1 birey sayısı Kommunite2 birey sayısı A türü 140 50 B türü 5 C türü Toplam 150 EKOLOJİ DERS NOTLARI

Tür çeşitliliği tropiklerden kutuplara doğru düzenli olarak azalır(Şekil 8.17). EKOLOJİ DERS NOTLARI

EKOLOJİ DERS NOTLARI

EKOLOJİ DERS NOTLARI

EKOLOJİ DERS NOTLARI

EKOLOJİ DERS NOTLARI

Genel olarak tür sayısı ekvatordan kutuplara doğru azaldığı kabul edilmiş ve bu değişimleri yaratan faktörler 6 grupta toplanmıştır(Tablo 8.4). EKOLOJİ DERS NOTLARI

EKOLOJİ DERS NOTLARI

Bu faktörlerden bazıları kommunitenin tür çeşitliliğini belirlemede ortak hareket ederler ve bunların etkinlik derecesi kommuniteden kommuniteye değişir(Şekil 8.20). EKOLOJİ DERS NOTLARI

EKOLOJİ DERS NOTLARI

ZAMAN FAKTÖRÜNÜN ETKİSİ 10.000 yaşındaki Rudolf gölü 3, 200.000 yaşındaki Viktorya gölü 58, 65 milyon yaşındaki Tanganika gölü 90 türe sahiptir(Şekil 8.21). EKOLOJİ DERS NOTLARI

EKOLOJİ DERS NOTLARI

EKOLOJİ DERS NOTLARI

Kommunitelerin türce zenginliğinde birincil derecede etkili olan iklimsel faktörlerden özellikle sıcaklık ve yağışın önekli olduğu bilinmektedir. Aylık ortalama sıcaklık değişimlerinin genişliği ile kommunitelerin türce zenginliği arasında oldukça genel bir ilişkinin bulunduğu bilinmektedir(Mac-Arthur 1971). EKOLOJİ DERS NOTLARI

EKOLOJİ DERS NOTLARI

Yüzeysel Heterojenitenin Etkisi Tür çeşitliliğinde, birincil ve ikincil etkiye sahip, canlıların yaşamlarını sürdürdükleri ortamlar morfolojik özellikleri açısından kompleks ve heterojen oldukları ölçüde zengin kommunitelere sahip olurlar(Şekil8.24). EKOLOJİ DERS NOTLARI

EKOLOJİ DERS NOTLARI

Ormanda yaşayan kuş ve kemirici tür sayısının ağaç sayısı ile ağaç yapısının doğrusal etkisinde olduğu saptanmıştır(Şekil 8.25). EKOLOJİ DERS NOTLARI

EKOLOJİ DERS NOTLARI

Kommunitelerin çeşitliliğinde ikincil derecede Üretimin etkisi Kommunitelerin çeşitliliğinde ikincil derecede etkiye sahip bir faktördür. Bazı araştırıcılara göre kommunitelerin çeşitliliği yerleştikleri ortamın verimine paralel olarak artar. EKOLOJİ DERS NOTLARI

Bu tip kommunitelerde denge sağlanmıştır. Enerji kaybı azalmış ve enerji canlı maddeye dönüşmüştür. Türler zengin populasyonlardan oluşur ve populasyon yarı izole olmuştur(Şekil 8.26). EKOLOJİ DERS NOTLARI

EKOLOJİ DERS NOTLARI

Kommunitelerin türce zenginliğinden üçüncü düzeyde etkilidir. Yırtıcılık Rekabet Kommunitelerin türce zenginliğinden üçüncü düzeyde etkilidir. Birçok araştırıcı kommunitedeki tür sayısının kommunitede bulunan yırtıcılık faktörünün etkisinde olduğunu; ancak bu faktörün bulunmadığı kommunitelerde ise bu etkinin rekabet faktörüne geçtiğini kabul ederler(Şekil 8.27). EKOLOJİ DERS NOTLARI

EKOLOJİ DERS NOTLARI

Dalgaya açık kayalık sahillerde kommuniteler 3 türden oluşmuştur Dalgaya açık kayalık sahillerde kommuniteler 3 türden oluşmuştur. Substratumun büyük bölümü Balanus balanoides ve Mytilus edulis tarafından işgal edilmiştir. Yerleşim için yarış şiddetlidir. EKOLOJİ DERS NOTLARI

Kapalı kommuniteler 7 türden oluşmuştur Kapalı kommuniteler 7 türden oluşmuştur. Yerleşim için rekabet azalmış, ancak yırtıcılık faktörü artmıştır(Şekil 8.28). EKOLOJİ DERS NOTLARI

EKOLOJİ DERS NOTLARI

İNSAN ETKİSİ Çeşitli amaçlarla (doğrudan besin, deri, diş gibi çeşitli hayvan ürünleri) yararlanmak. Ormanları tahrip ederek, balıkları yok ederek dolaylı etki yapılır. Her 10 milyon yılda bir memeli türü ortadan kalkar. Yeni türlerle denge kurulur. EKOLOJİ DERS NOTLARI

İklimsel etki, taş devri ve av araçları. 3.5 milyon yıl önce toplam tür sayısı 4200 kadar olup bundan 100 bin yıl önce (buzul devri) memeli türleri yok oluş hızı 8 katına çıkmıştır. İklimsel etki, taş devri ve av araçları. 380 yıl önce insanın türler üzerindeki etkisi artmış, kaybolan tür sayısı 0.4’e çıkmıştır. Avlanma ve tarımsal ilaç mücadelesi sonucunda tür sayısı azalır birey sayısı artar(Şekil 8.29). EKOLOJİ DERS NOTLARI

EKOLOJİ DERS NOTLARI

EKOLOJİ DERS NOTLARI