AZE201 ERKEN ÇOCUKLUKTA ÖZEL EĞİTİM Doç. Dr. HATİCE BAKKALOĞLU

DERSİN İÇERİĞİ ÜNİTE I: EÇÖE’DE TEMEL KONULAR ÜNİTE II: YASAL DÜZENLEMELER ÜNİTE III: ERKEN ÇOCUKLUKTA GELİŞİMİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER ÜNİTE IV: EÇÖE’DE HİZMET VERİLEN GRUPLAR ÜNİTE V: EÇÖE’DE DEĞERLENDİRME ve PLANLAMA ÜNİTE VI: EÇÖE’DE HİZMET SUNMA MODELLERİ ÜNİTE VII: EÇÖE’DE AİLE KATILIMI ve İŞBİRLİĞİ ÜNİTE VIII: TÜRKİYEDE’Kİ EÇÖE UYGULAMALARI ve SONUÇLARI Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU

ÜNİTE II: YASAL DÜZENLEMELER Amerika’daki yasal düzenlemeler Türkiye’deki yasal düzenlemeler 573 sayılı Özel Eğitim Hakkında Kanun Hükmünde Kararname (1997) Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği (2006) Okul Öncesi Eğitim ve İlköğretim Kurumları Yönetmeliği (2014) Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU

1. Amerika’daki yasal düzenlemeler Uzmanlar, özel gereksinimli çocukların ne kadar erken eğitime başlarlarsa o kadar iyi sonuçlar elde edecekleri konusunda hem fikirdir. Gelişim geriliği olan çocuklar kolaylıkla akranlarını yakalayamazlar. 3 yaşında gelişim geriliğine sahip olduğu belirlenen çocuklarla yapılan 20 yıllık izleme çalışmaları, okul öncesi yıllardaki gelişim geriliği belirtilerinin yetişkinlikte devam eden problemlerin güçlü göstergeleri olduğunu göstermiştir. Çocuklara sağlanan erken eğitim hizmetleri, küçük çocukların bakımı için gerekli olan pahalı kurum maliyetlerini azaltabilmektedir. Çocuklara ilk 5 yaşta eğitim verilmesi sonucunda çocuklar genel eğitime devam edebilirlerse, önemli miktarda para tasarruf edilebilmektedir. Günümüzde EÇÖE’nin yararlı olduğu görüşü ağır basmakta ya da en azından maliyetinin tatmin edici olduğu kabul edilmektedir. Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU

Devam… Amerika’daki yasalar, gelişim problemleri olan çocuklar için erken müdahalenin yararları konusundaki anlayışı yansıtmaktadır. 50 yıl öncesine kadar Amerika’da engelli çocuklara hizmet veren federal politikalar yoktu. Erken eğitim hizmetleri başlangıçta, zayıf ekonomik durumdan kaynaklanan sosyal ve çevresel yoksunluğun bir kombinasyonu olan psiko-sosyal dezavantajların yol açtığı okul ve sağlık problemleri için risk altında olduğu düşünülen çocuklar için geliştirilmiştir. Bu programlar, küçük çocuklara eğitim, sağlık ve beslenme desteği sağlamak için finanse edilmiş ve ekonomik açıdan dezavantajlı çevrelerde yaşayan çocukların eşit olmayan durumlarını düzeltmek için desenlenmiştir. Head Start, Abecedarian Projesi Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU

Devam… Amerika’da Küçük Çocuklar ve Ailelerine Yönelik EÇÖE Hizmetlerini Etkileyen Yasal Düzenlemeler (1) 1973-Rehabilitasyon Yasasının 504. Bölümü (PL93-112) Yetersizliği olan bireylerin federal hükümetlerce finanse edilen programlara eşit şekilde erişimini sağlamak ve katılımını artırmak için çıkarılmıştır. Parasız uygun devlet eğitimi alabilmek için, çocuğun temel yaşam etkinliklerini sınırlayan fiziksel ya da zihinsel bozukluğa sahip olması gereklidir. 1975-Bütün Engelli Çocukların Eğitimi Yasası/EHA (PL94-142) Yetersizliği olan bütün çocuklara eğitim verilmelidir. Eğitim, en az sınırlayıcı ortamda sağlanmalıdır. Eğitim, her çocuğa uygun, parasız ve bireyselleştirilmiş olmalıdır. İşlemlerin korunması, yasal işlem süreci gerektirir. 1986-EHA Değişikliği (PL99-457) Bu yasa, özel eğitimi 3-5 yaş yetersizliği olan çocukları kapsayacak şekilde genişletmiştir. Bebek ve oyun çağı çocuklarına sunulan hizmetler eyalet yönetimlerince sağlanır. Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU

Devam… Amerika’da Küçük Çocuklar ve Ailelerine Yönelik EÇÖE Hizmetlerini Etkileyen Yasal Düzenlemeler (2) 1990-Engelli Amerikalılar Yasası/ADA ADA, yetersizliği olan bireylerin kamu binalarına, ulaşıma ve iletişime erişilebilirliğini kapsamaktadır. ADA, yetersizliği olan öğrenciler için eğitimsel hizmetler sağlama zorunluluğunu ele almamaktadır. 1990-Engelli Bireylerin Eğitimi Yasası/IDEA IDEA, PL94-142 ve PL99-457’de oluşturulan temelleri genişletmiştir. 6 ilkesi vardır, bunlar: Hiçbir öğrenci yetersizliği nedeniyle devlet okullarında eğitimin dışında tutulamaz. Yasal işlem süreci, öğrenci ve ebeveyn haklarını garanti altına alır. Ebeveynler, çocuklarının eğitimine katılmaya teşvik edilir. Değerlendirme, adil/doğru ve tarafsız olmalıdır. Öğrenciler, en az kısıtlayıcı ortamda parasız ve uygun devlet eğitimi almalıdır. Gizlilik sürdürülmelidir/korunmalıdır. 1997-IDEA’nın Gözden Geçirilmesi (PL108-446) Bu yasa, yetersizliği olan çocukların genel eğitime daha fazla erişimini sağlamıştır. Aile üyeleri, öğretmenler ve diğer profesyonellerin işbirliği içinde çalışması için olanakları genişletmiştir. Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU

Devam… Amerika’da Küçük Çocuklar ve Ailelerine Yönelik EÇÖE Hizmetlerini Etkileyen Yasal Düzenlemeler (3) 2001-Hiçbir Çocuk Geride Kalmasın (No Child Left Behind/NCLB) NCLB, İlköğretim ve Ortaöğretim Yasasının Gözden Geçirilmesi’dir. Vurgulanan noktalar: Sonuçların hesabını verme: Yetersizliği olan çocukların standart test puanları okul performans verilerine dahil edilmiştir. Bilimsel araştırmalarda neyin işe yaradığını vurgulama: Öğretmenlere ve okul müdürlerine daha iyi bilgi sağlayarak ve okullara daha fazla kaynak aktararak eğitim ve öğretimi geliştirmeyi amaçlamaktadır. Ebeveynlerin seçeneklerini genişletme: Ebeveynlere çocuklarının gelişimi ve okul performansı konusunda daha fazla bilgi sağlamayı hedeflemektedir. Yerel kontrol ve esnekliği sağlama: Federal eğitim fonlarının kullanımında ve özellikle alternatif sertifikasyonla öğretmen niteliklerinin geliştirilmesinde esneklik sağlamaktadır. 2004-Engelli Bireylerin Eğitimi Yasasının Islahı/IDEIA (PL108-446) Bu yasa, farklı konuları ele almaktadır. IDEIA ile NCLB daha uyumlu hale getirme, özel eğitim gereksinimi olan öğrencileri uygun şekilde belirleme, “yüksek nitelikli öğretmen” için ölçütler geliştirme, bürokratik işlemleri azaltma ve dava sayılarını/mahkeme masraflarını azaltmak için daha fazla işbirliğini teşvik etme. Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU

2. Türkiye’deki yasal düzenlemeler 1980’li yıllara kadar okul öncesi dönemdeki özel gereksinimli çocukların eğitimlerine olanak sağlayacak yasal düzenlemeler yapılmamıştır. İlk düzenleme 1987 tarihli Özel Gereksinimli Çocukların Eğitimi İle İlgili Genelge’dir. Bu genelgede gelişim geriliği olan çocukların okul öncesi eğitimlerine ilişkin düzenlemeye yer verilmiş, ancak yasal bir zorunluluktan söz edilmemiştir. Okul öncesinde özel eğitimin zorunlu hale getirilmesine ilişkin karar, 1997’de çıkarılan 573 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname’de yer almıştır. 2000 ve 2006 tarihli MEB Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği’nde okul öncesi eğitim hizmetleriyle ilgili düzenlemeler yapılmıştır. Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU

A. 573 sayılı Özel Eğitim Hakkında Kanun Hükmünde Kararname (1997) Özel Eğitimin Temel İlkeleri MADDE 4. b) Özel eğitime erken başlamak esastır. Tanılama-Değerlendirme-Yerleştirme MADDE 5. Tanılama, değerlendirme ve yerleştirme sürecinin her aşamasında ailenin de görüşü alınarak katılımı sağlanır. Erken Çocukluk Dönemi Eğitimi MADDE 6. Erken çocukluk dönemindeki özel eğitim hizmetleri ailenin bilgilendirilmesi ve desteklenmesi temeline dayalı olarak evlerde ve kurumlarda sürdürülür. Okul Öncesi Eğitim MADDE 7. Tanısı konulmuş özel eğitim gerektiren çocuklar için okul öncesi eğitimi zorunludur. Bu eğitim özel eğitim okulları ile diğer okul öncesi eğitim kurumlarında verilir. Gelişim ve bireysel özellikleri dikkate alınarak, özel eğitim gerektiren çocukların okul öncesi eğitim süreleri uzatılabilir. Kaynaştırma MADDE 12. Özel eğitim gerektiren bireylerin eğitimleri, hazırlanan bireysel eğitim planları doğrultusunda akranları ile birlikte her tür ve kademedeki okul ve kurumlarda uygun yöntem ve teknikler kullanılarak sürdürülür. Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU

Devam… Özel Eğitim Desteği MADDE 14. Özel eğitim gerektiren bireylere, her tür ve kademedeki eğitim ortamlarında devam ettiği eğitim programlarının amaçlarını gerçekleştirmek üzere özel eğitim desteği verilir. Bu amaçla bireysel ve grupla eğitim imkânları sağlanır. Diğer Okul ve Kurumlarda Özel Eğitim MADDE 20. Durumları normal akranlarıyla birlikte eğitim görmeye uygun olan özel eğitim gerektiren bireyler, eğitim ve öğretimlerini resmi ve özel okul öncesi, ilköğretim ve orta öğretim okullarında sürdürürler. Bu okullarda özel eğitim gerektiren bireylere özel eğitim desteği sağlamak üzere yardımcı derslikler oluşturulur, özel araç-gereç ile eğitim materyalleri sağlanır ve diğer özel tedbirler alınır. Durumları ayrı bir sınıfta eğitilmeyi gerektiren öğrenciler için özür ve özelliklerine göre okul öncesi, ilköğretim ve orta öğretim kurumlarda özel eğitim sınıfları açılır. Resmi ve Özel Öğretim Kurumlarında Özel Eğitim MADDE 24. Resmi ve özel okul öncesi, ilköğretim ve orta öğretim okulları ile yaygın eğitim kurumları; kendi çevrelerindeki özel eğitim gerektiren bireylere özel eğitim hizmetleri sağlamakla yükümlüdürler. Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU

B. Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği (2006) Özel Eğitimin Temel İlkeleri MADDE 6. (1) b) Özel eğitime ihtiyacı olan bireylerin eğitimine erken yaşta başlanır. Eğitsel Değerlendirme ve Tanılamanın İlkeleri MADDE 8. (1) Eğitsel değerlendirme ve tanılamanın ilkeleri şunlardır: a) Eğitsel değerlendirme ve tanılama erken yaşta yapılır. Yerleştirme MADDE 12. (1) (Cümle eklenmiştir: 14.3.2009/27169 RG) Özel eğitim hizmetleri kurulu, özel eğitim değerlendirme kurul raporu doğrultusunda özel eğitime ihtiyacı olan bireyi uygun resmî okul veya kuruma yerleştirir. Bu kurul, Özel Eğitim Değerlendirme Kurulunun yönlendirme raporu ve velinin isteği doğrultusunda özel okullarda öğrenimlerini sürdüren öğrencinin, bulunduğu okulda kaynaştırma yoluyla eğitime devam etmesi için de karar alabilir. İzleme MADDE 13. (1) Özel eğitim hizmetlerinin planlanması ve eğitimde sürekliliğin sağlanması amacıyla erken çocukluk döneminden itibaren eğitimin her kademesinde özel eğitime ihtiyacı olan bireylerin gelişimlerinin izlenmesi esastır. Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU

Devam… Kaynaştırma Yoluyla Eğitim MADDE 23. (1) Kaynaştırma yoluyla eğitim; özel eğitime ihtiyacı olan bireylerin eğitimlerini, destek eğitim hizmetleri de sağlanarak yetersizliği olmayan akranları ile birlikte resmî ve özel; okul öncesi, ilköğretim, orta öğretim ve yaygın eğitim kurumlarında sürdürmeleri esasına dayanan özel eğitim uygulamalarıdır. (2) a) Özel eğitime ihtiyacı olan bireylerin, eğitimlerini öncelikle yetersizliği olmayan akranları ile birlikte aynı kurumda sürdürmeleri sağlanır. ğ) Kaynaştırma yoluyla eğitimlerine devam eden bireylerin bulunduğu sınıflarda sınıf mevcutları; okul öncesi eğitim kurumlarında özel eğitime ihtiyacı olan iki bireyin bulunduğu sınıflarda 10, bir bireyin bulunduğu sınıflarda 20 öğrenciyi geçmeyecek şekilde düzenlenir. h) Kaynaştırma yoluyla eğitimlerine devam eden öğrencilerin destek eğitim hizmeti almaları için gerekli düzenlemeler yapılır. Bu doğrultuda destek eğitim hizmetleri, sınıf içi yardım şeklinde olabileceği gibi destek eğitim odalarında da verilebilir. k) Yetersizliği olmayan öğrenciler, istekleri doğrultusunda, çevrelerindeki özel eğitim okullarında açılacak sınıflara kayıt yaptırabilirler. Bu sınıfların mevcutları özel eğitime ihtiyacı olan birey olmak üzere okul öncesi eğitimde en fazla 14, ilköğretim ve ortaöğretimde 20, yaygın eğitimde 10 öğrenciden oluşur. Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU

Devam… Okul Öncesi Dönemde Özel Eğitim Hizmetleri MADDE 29. (1) 37-66 ay arasındaki özel eğitime ihtiyacı olan bireylerin okul öncesi eğitimi zorunludur. Ancak, bu bireyler için okul öncesi eğitim Özel Eğitim Değerlendirme Kurul Raporu ile velisinin yazılı onayı doğrultusunda eylül ayı sonu esas alınarak 78 aya kadar uzatılabilir. e-Okul sistemi üzerinden kaydı yapılan ve okul öncesi eğitim süresi uzatılan çocuklar velisinin resmi başvurusu ve il/ilçe özel eğitim hizmetleri kurulu kararı ile uygun kuruma yerleştirilir. (2) Özel eğitime ihtiyacı olan bireylerin okul öncesi eğitimlerini, öncelikle okul öncesi eğitim kurumlarında kaynaştırma uygulamaları kapsamında yetersizliği olmayan akranları ile aynı sınıfta veya özel eğitim sınıflarında sürdürmeleri esas olmakla birlikte 37-66 ay arasındaki çocuklar için özel eğitim anaokulu, 48-66 ay arasındaki çocuklar için okul ve kurumlar bünyesinde özel eğitim anasınıfları açılabilir. Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU

Devam… Erken Çocukluk Döneminde Özel Eğitim Hizmetleri MADDE 35. (1) Erken çocukluk dönemi eğitimi, 0-36 ay arasındaki bireyleri kapsayan eğitimdir. Özel eğitim merkezleri (okul) bünyesinde bu aylar arasındaki özel eğitime ihtiyacı olan çocuklara eğitim hizmeti sunmak üzere özel eğitim hizmetleri kurulunun önerisi doğrultusunda millî eğitim müdürlükleri tarafından özel eğitim erken çocukluk eğitim birimleri açılır. (2) Bu eğitim hizmetlerinin yürütülmesinde aşağıdaki hususlar dikkate alınır: a) Erken çocukluk dönemi eğitimi hizmetleri, bu dönemdeki eğitimin daha sonraki eğitim kademelerinde istenilen hedeflere ulaşılmasındaki önemi dikkate alınarak planlanır. b) Erken çocukluk dönemi eğitimi, bireyin eğitimi ve bireyin eğitimine katkı sağlamak amacıyla ailenin bilgilendirilmesi ve desteklenmesi yoluyla yapılır. c) Erken çocukluk dönemi eğitimi hizmetleri okul ve kurumlarda veya gerektiğinde evde yürütülür. ç) Erken çocukluk dönemi eğitimi hizmetlerinin planlanması ve koordinasyonu özel eğitim hizmetleri kurulu tarafından yapılır. Erken çocukluk dönemindeki bireylerin yetersizliği olmayan akranları ile birlikte eğitim almalarına yönelik tedbirler alınarak buna uygun düzenlemeler yapılır veya açılacak bağımsız birimlerde bu eğitim hizmetleri verilebilir. d) Erken çocukluk dönemi eğitimi hizmetlerinin planlanması ve yürütülmesi için öncelikle bireyin ve ailenin eğitim ihtiyaçları belirlenir. e) Bakanlık, erken çocukluk dönemindeki bireylerin tespiti ve tanılanması ile bu bireylere sunulacak hizmetlerin gerçekleştirilmesinde ilgili kurum ve kuruluşlar ile iş birliği yapar. Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU

Devam… Yeni Kayıt MADDE 75. (1) Okul öncesi eğitim ve mecburi ilköğretim çağında özel eğitime ihtiyacı olduğu tespit edilen veya tanısı konulmamış ve yerleştirme kararı alınmamış her bireyin okul ve kurumlara kaydı, yıllık çalışma takviminde belirlenen süreye bakılmaksızın yapılır. Okula Kayıt Yaşı MADDE 76. (1) 37 ayını dolduran bireylerin kaydı okul öncesi eğitim kurumlarına, 66 ayını dolduran bireylerin kaydı ise ilkokullara veya mecburi ilköğretim çağındaki bireylere I. kademe eğitim hizmeti veren özel eğitim okul ve kurumlarına yapılır. Bu bireyler yaş, gelişim özellikleri ve eğitim performansına göre uygun sınıfa yerleştirilir. Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU

C. Okul Öncesi Eğitim ve İlköğretim Kurumları Yönetmeliği (2014) Kayıt Zamanı ve Kayıt Yaşı MADDE 11. (5.ç) Rehberlik ve araştırma merkezlerinde oluşturulan Özel Eğitim Değerlendirme Kurulunca hazırlanan rapor doğrultusunda tam zamanlı kaynaştırma yoluyla okul öncesi eğitim kurumlarına yönlendirilen (Değişik ibare:RG-25/6/2015-29397) 36-71 aylık çocuklar bu kurumlara kaydedilir. Bu sınıfların mevcutları 10 çocuk bulunan sınıflarda iki, 20 çocuk bulunan sınıflarda ise bir çocuk olacak şekilde oluşturulur. (5.d) Özel eğitim değerlendirme kurulu raporu doğrultusunda, tam zamanlı kaynaştırma yoluyla eğitimlerini sürdüremeyecek durumda olan ağır düzeyde yetersizliği bulunanlar ile birden çok yetersizliği olan çocuklar, bu kurumlarda fiziki mekânın uygun olması ve özel eğitim öğretmeni istihdam edilmesi kaydıyla açılan özel eğitim sınıflarına kaydedilirler. Ölçme ve değerlendirme MADDE 20 (1.c) Kaynaştırma yoluyla eğitimlerine devam eden öğrenciler için; Bireyselleştirilmiş Eğitim Programı Geliştirme Birimi tarafından bireyselleştirilmiş eğitim programı (BEP) hazırlanır ve bu öğrencilerin başarıları, bu programda yer alan amaçlara göre değerlendirilir. Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU