s.m.m.m. SELÇUK GÜLTEN Company LOGO ADLİ MUHASEBE VE HİLE DENETİMİ Adli Muhasebeci sayıların arkasındaki gerçekleri görür. <Name of Presenter or CEO> s.m.m.m. SELÇUK GÜLTEN

ADLİ MUHASEBE NEDİR? Adli muhasebe kavramı Türkiye için yeni bir kavram olup, esas kaynağını Amerika Birleşik Devletleri uygulamalarından almaktadır. Adli muhasebe, Kanada ve Avrupa birliği ülkelerinde de kendisine kısmen uygulama alanı bulabilmiştir. Yeni bir kavram olduğu için tüm dünyada geçerli standart kabul edilebilecek bir tanımı yoktur. Mahkemeye intikal etmiş veya henüz etmemiş, ancak hukuksal bir çatışma yaratması kesin olan bir soruşturmada, özellikle konunun önemli bir kısmının muhasebesel olduğu hukuksal ihtilaflarda, psikoloji, suç bilimi gibi diğer bilim dallarından da yararlanarak, kendine has araştırma, sorgulama ve analiz teknikleri kullanarak, adaletin sağlanmasına yardımcı olacak gerçeği arayan, delilleriyle raporlayan bir bilim dalıdır.

Adli Muhasebe nedir? Grippo ve Ibex "Denetim teknikleri ve kanıtları ile elde edilen, mali konularla ve değerleme konuları ile ilgili hukuki problemlere muhasebe bilgilerini uygulayan bilimdir." (Grippo ve Ibex, 2003: 4). Adli muhasebe; “muhasebe, denetim, hukuk, sayısal yöntemler, finans, bilgisayar teknolojileri gibi alanlarda bilgi ve beceri sahibi olmayı gerektiren ve adli alanda kanıt olarak nitelendirilebilecek bilgi ve belgeleri toplayıp, bunları analiz etme ve değerlendirmeyi kapsayan bir disiplindir” (Cole, 2008:3). Adli muhasebe, “mevcut deliller kapsamında finansal konulardaki yeteneklerin ve araştırmacılık mantığının çözülmemiş sorunlara uygulanmasıdır.(Crumbley ve Apostolou, 2002:15)

Adli Muhasebe nedir? Bir başka tanımda ise “ekonomik suç işleyen kişiler aleyhine suçla ilgili mali bilgileri bir araya getirip, mahkemede kabul edilebilecek bir şekilde sunmaya çalışan bir bilim dalı”(Manning, 2000:1) Adli muhasebeciler ise hilenin önlenmesi, tespiti, mesleki soruşturmalar ve mali tablo hile soruşturmaları ile ilgili hukuk davaları üzerine çalışırlar (Peterson ve Reider, 2001: 29).

Adli Muhasebe Çalışma Alanları Dava Uzman Yolsuzluk, Destekleri Tanıklık Suistimal ve Hile Denetimi Adli Muhasebe, bu üç alt çalışma alanından oluşur.

1-Dava Destekleri Avukatın savunmasının oluşturulmasıyla ilgili delillerin toplanmasında veya karşı tarafın avukatının veya savcının oluşturduğu iddiaların çözümlenerek etkisiz hale getirilmesinde adli muhasebenin büyük desteği olabilmektedir. Dava destekleri adli muhasebe hizmetlerinin içerisinde en sistematik şekilde yürütülen ve etki ve sonuçları hemen göze çarpan çalışma alanlarındandır. Dava desteklerinin avukatlar ve müvekkil için çok önemli olduğu, çoğu zaman süregelen bir davanın dahi seyrini değiştirdiği iyi bilinmelidir. Dava desteklerinde esasen avukatın savunma hizmeti vermesine yardımcı olunmaktadır. Adli muhasebeci avukat gibi taraf tutamaz ve esasen bir tarafı destekler nitelikte objektiflikten uzak hareket edemez.

Dava Destekleri Boşanma davalarında evlilik süresinde elde edinilen varlıkların gerçekleştirilen finansal olayların etki ve sonuçlarının analiz edilmesinde, özellikle paylaşılması gereken varlıklar arasında ticari işletmelerin bulunduğu durumlarda İşletmelerin mali kayıplarına ilişkin davalarda işletme yönetiminin veya işletme çalışanlarının yaptığı olaylarda oluşan zararların tespiti ve hesaplanması sırasında Ceza davalarında belge ve kredi kartı dolandırıcılıklarında, çek ve senetlere ilişkin dolandırıcılıklarda

Dava Destekleri İcra İflas hukuku ile ilgili davalarda hileli iflas uygulamaları gibi özellik arz eden durumlarda, borçlunun mal kaçırmak için gerçekleştirdiği muvazaalı olaylarda İş hukukunun uygulama konusuna giren davalarda Vergi hukukunun uygulama alanına giren davalarda Ticaret Hukuku ile ilgili davalarda Kara paranın aklanması ile ilgili davalarda Sermaye Piyasası ile ilgili davalarda

2-Uzman Tanıklık Türkiye uygulamalarında bilirkişilerin yazılı rapor vermesi esastır. Ancak yazılı rapor verilmesi sırasında ifadelerin muğlak olması, çok fazla teknik kavram ve terimlerin yer alması, Türkçe dilbilgisi kurallarının tam olarak kullanılamaması, anlatılmak istenilen mesajın mahkemeler tarafından anlaşılamamasına neden olmaktadır. Bu tip durumlarda hakim, bilirkişiden ek açıklama talep etmektedir. Uzman tanıklık Türk Yargı sisteminde uygulaması yeni başlayan bir sistemdir. Uzman tanıklık sisteminde ise sözlü ifade esastır. Böylece hakimler, savcılar ve avukatlar yazılı hususlar hakkında şüpheye düştükleri veya tam olarak algılayamadıkları kısımları sorarak adaletin sağlanması konusunda daha iyi bir durumda olurlar.

Uzman Tanıklık Adli muhasebecinin herhangi bir araştırma yapmadan, mahkeme için sunum hazırlaması (görsel materyaller, tablolar vs.) doğru olmaz. Ayrıca adli müşavir mahkemede sözlü görüş bildirirken bir savcı, avukat veya hakim gibi değil bir uzman olarak davranmak, gerçek ve tarafsız bilgi vermek zorundadır. Hukuken bu durum Hukuk Muhakemeleri Kanunu hazırlanırken görüşülmüş ve söz konusu Kanunun 293. maddesinde “Uzman Görüşü” başlığı altında tarafların uzmanından bilimsel görüş alabilecekleri hükme bağlanmıştır. 

Uzman Tanıklık “5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu Madde 201:(1) Cumhuriyet savcısı, müdafi veya vekil sıfatıyla duruşmaya katılan avukat; sanığa, katılana, tanıklara, bilirkişilere ve duruşmaya çağrılmış diğer kişilere, duruşma disiplinine uygun olarak doğrudan soru yöneltebilirler. Sanık ve katılan da mahkeme başkanı veya hâkim aracılığı ile soru yöneltebilir. Yöneltilen soruya itiraz edildiğinde sorunun yöneltilmesinin gerekip gerekmediğine, mahkeme başkanı karar verir. Gerektiğinde ilgililer yeniden soru sorabilir. (2) Heyet halinde görev yapan mahkemelerde, heyeti oluşturan hâkimler, birinci fıkrada belirtilen kişilere soru sorabilir. Adli Muhasebe alanları içerisinde Türkiye’de hukuki alt yapısı en sağlam olan Adli muhasebe alanı uzman tanıklıktır. 

Uzman Tanıklık Adli muhasebecilerin mahkeme sürecinde, uzman tanıklık yaparken uymaları gereken bazı temel kurallar bulunmaktadır. Bunlar (Gülten ve Kocaer, 2011: 129-131): Tarafsız Bir şekilde Uzman Görüşü Bildirmek Gerçekleri Olduğu Gibi Göstermek, Kesin İfadeler Kullanmak, Varsayımlar Yapmamak, Açıklayarak Anlatmak, Belirli Bir Anlatım Düzenine Uymak, Açıklamalar Arasında Tutarlılık Sağlamak, Konudan  Konuya Geçmemek, Soruları Tam Anlayarak Cevap Vermek, Açıklamaların Bilimsel Dayanağını Gerektiğinde Sunabilmek, Mahkemede Sözlü Açıklamaları Şekil, Tablo ve Görsel Öğelerle Desteklemek,

3-Hile Denetimi Amerika Birleşik Devletlerinde işletme çalışanları üzerinde yapılan araştırmalar; Çalışanların %10’u her durumda hile ve yolsuzluk yapar. Çalışanların %75’i fırsat bulursa işletme varlıkları aleyhine hile, yolsuzluk ve suistimal olaylarına katılır. Çalışanların %15’u ise hiçbir durumda hile, yolsuzluk veya suistimal olaylarına bulaşmaz.

HİLE VE SOYGUN AYNI ŞEY MİDİR? Bir varlığı, hukuki düzenlemeler dışında elde etmenin iki farklı yolu bulunmaktadır: Bir araç vasıtasıyla bir varlığını cebren elde edilmesi. Bıçak, silah gibi araçlarla yapılır ve Kamuoyunda bir huzursuzluğa neden olabilir. SOYGUN sahtekarlık, yolsuzluk, usulsüzlük gibi düzensizlikler ve kasıtlı olarak yapılan Eylemler neticesinde varlığın elde edilmesi veya haksız kullanımı. Soygun gibi ses getirmez. Ancak soygundan daha fazla mali zarar verir. HİLE

“HİLE BİR SUÇTUR” HİLENİN TANIMI “işletme içindeki veya dışındaki kişiler tarafından varlıkların zimmete geçirilmesi veya başka kazançlar için finansal tablolarda ya da diğer kayıtlarda yapılan kasıtlı tahrifatlardır” “ACFE’nin tanımına göre hile, başkalarını aldatarak kazanç elde etmek veya çalışanlar tarafından işletme varlık ve kaynaklarının zimmete geçirilmesidir”

Hile Denetimi Hile kavramının incelenmesi sırasında beş unsurun bir arada bulunmadan hileden söz edilemeyeceği söylenebilir. Hileyi gerçekleştiren kişi veya kişiler (Fail) Failin hile yapma isteği yani kasıt (Manevi Unsur) Hilenin gerçekleşmesi ile failin elde ettiği ekonomik fayda veya işletmeni uğradığı ekonomik zarar (Maddi Unsur) İşletmenin diğer kimselerinin hile yapıldığı sırada bunu fark edememesi Hileyi gizlemek amacıyla girişilen yol ve yöntemler (Deliller)

GÜVEN VARSA HİLE RİSKİ YÜKSEKTİR GÜVEN YOKSA HİLE RİSKİ DÜŞÜKTÜR HİLE VE GÜVEN İLİŞKİSİ Hilede mutlaka bir fayda sağlama amacı vardır. Hilenin ortaya çıkmasındaki en önemli etkenlerden biri de GÜVEN unsurudur. CONFIDENCE = GÜVEN (CON=ALDATMA) GÜVEN VARSA HİLE RİSKİ YÜKSEKTİR (PONZİ HİLESİ) GÜVEN YOKSA HİLE RİSKİ DÜŞÜKTÜR (BANKA ÖRNEĞİ) Hile kurbanlarının genel bir sorunu, “güvenmek”tir: “Onun bunu yapacağına inanmam. O benim en çok güvendiğim çalışanımdır… Ya da benim en iyi müşterim… Ya da en iyi arkadaşım…”

İŞLETME İÇİ HİLE TÜRLERİ ACFE hile raporlarına göre hileler 3 ana bölüme ayrılmaktadır: İŞLETME İÇİ HİLE TÜRLERİ Varlıkların Kişisel Amaçlı Kullanımı Çalışan Hileleri Hileli Finansal Raporlama Suiistimal

Hile Denetimi Hile Üçgeni; Baskı Fırsat Haklı Gösterme HİLE SUİSTİMAL YOLSUZLUK

Hilenin Elemanları

İŞLETMEDE HİLE YAPABİLECEKLER HİLE DENETİMİ İŞLETMEDE HİLE YAPABİLECEKLER İşletme Sahipleri Yöneticiler Çalışanlar Veya Hissedarlar (CEO, Genel Müdür) (Teknik, Mali, idari…) İşletme içerisinde hile yolsuzluk yapacaklar olduğu gibi işletme dışında tedarikçiler, alıcılar, kredi kuruluşları gibi hile yapabilecekler olabilir.

Hile Yapan Çalışan/Yönetici? Uzun Süre İzin Kullanmama Sık Sık Fazla Mesai Aşırı Kendine Güven

HİLE YAPANLARIN PROFİLLERİ Zeki; güvenli sistemlere meydan okuyan ve rutin işlerden sıkılan, Egoist; belirgin kontrol yetersizliklerini, budala müdürleri vs. küçümseyen, Meraklı; örnek olarak bilgisayar sistemindeki bir zayıflığı bulmaya çalışan, Çok çalışkan; sabahları işe ilk gelen, akşamları en son işten çıkan, az izin kullanan,

HİLE YAPANLARIN PROFİLLERİ Stres altında olan; ciddi finansal sorunlar, kötü giden evlilik vs. Aç gözlü ya da kötü alışkanlıkları olan; uyuşturucu, kumar vs. İşinde mutsuz olan ya da şikayetçi olan; gerçekten hak ettiğinin karşılığını almadığını düşünen, Çok para harcayan; pahalı hobiler, kazancının çok üstünde yaşam standartlarına sahip olan.

KURALLARA UYMA DÜZEYİ Kurallara Uymayan Bir Kişilik Kurallara uymama eğilimi yüksek olan işletme çalışanları arasında hile yapma eğilimi daha fazla olmaktadır. İşletmede konulmuş olan kurallara uymama, Sonuca daha kestirmeden gitme isteği, Kendini bu konularda haklı gösterme çabaları

HİLE, YOLSUZLUK VE SUİSTİMAL ORTAMI SUÇLU PROFİLİ FIRSATLAR KONTROL DENETİM İNCELEME Diğer Mali ve Psikolojik Faktörler –Baskı/Stres İç Kontrol Sistemi Yetersizleri HİLE, YOLSUZLUK ŞİRKET ZARARLARI Hileyi Haklı Gören Psikolojik Unsurlar Herkes Yapıyor Anlayışı

DELİL KARESİ

HİLEYLE SAVAŞMADA KAPSAMLI YAKLAŞIM Örgütlerin çoğunda hileye ilişkin kullanılan model (Geçerli Model-Varsayılan Model) aşağıdaki gibidir:

Hileyle savaşma konusunda bu modelden daha iyi bir yaklaşım olan “hile bilinci modeli” aşağıdaki gibidir:

HİLE DENETİMİ Hile önleme tekniklerinin bazıları şunlardır. İşletmede Dürüstlük, Yardımlaşma ve Dayanışma Kültürünün Oluşturulması Eleman Seçiminde Titizlik Pozitif Çalışma Ortamı Yaratmak İşletmede Ödül ve Cezalandırma Sistemi Kurmak Etkin Bir İç Kontrol Sistemi Kurmak Etkin Denetimler Yapmak İşletme İçi İhbarları Denetleme Hattı Oluşturmak: İşletmede Bilgi Akış Sisteminin Kurulması

Hile Önleme Çalışmaları Eğitim Bilgisayar Teknolojileri 4 Aşamalı Model Eğitimler, uygun çalışma kültürü Denetim İ.K.S. İç Kontrol sistemi ve etkili finansal yönetim Etkin Hile Denetimleri Farkındalık

Hileyle mücadele, hileden caydırma ve önleme, hileyi ortaya çıkarma ve hile soruşturması/araştırması unsurlarının hepsini kapsayan bir yaklaşımı gerekli kılmaktadır.

HİLENİN ORTAYA ÇIKARTILMASINDAKİ BAŞARI SIRASI

ÇALIŞANLARLA İLGİLİ HİLE BELİRTİLERİ İşletme çalışanlarının yaptığı hilelerin ortaya çıkartılmasında, araştırılmasında ve önlenmesinde yararlanılabilecek hile belirtileri altı ana grupta toplanabilir : HİLE BELİRTİLERİ Muhasebe İle İlgili Anormallikler İç Kontrol Yapısı Zayıflıkları Analitik Anormallikler Aşırı Yaşam Biçimleri Olağan Olmayan Davranışlar Çeşitli Şikayetler

HİLENİN ÖNLENMESİ

ADLİ MERCİLER-MAHKEMELER HUKUK DENETİM MUHASEBE UZMANLIK SUÇ BİLİMİ ADLİ MERCİLER-MAHKEMELER SUÇLU SUÇSUZ ADLİ MUHASEBECİ GÖRÜŞ-DEĞERLENDİRME KARAR

Kimler Adli Muhasebeye İhtiyaç Duyar? Adli Muhasebenin Müşterileri kimlerdir? Avukatlar Hakimler, Savcılar, Kolluk Kuvvetleri İşletme Sahipleri (Mağdurlar) İşletme Yöneticileri Ve benzeri…

TÜRKİYE’DE ADLİ MUHASEBE Adli Muhasebe Mesleği Alt Yapı Koşulları Eğitim ve Öğretim Mesleki Etik, Meslek Yasası Koşulları İlke, Standart Yönetmelik ve Programları ve Çalışma Diğer Mevzuat Metodolojisi Adli Muhasebe, ancak bu üç alana bağlı olarak ülkemizde gelişebilecektir.

TÜRKİYE’DE ADLİ MUHASEBE? Adli muhasebe uygulamaları ülkemizde genelde ara çözümlerle halledilmeye çalışıldığından bu alan fazla gelişememiştir. Avukatlar dava destek hizmetlerini muhasebecilerden ahbap-çavuş ilişkileri içerisinde temin etmektedir. Uzman tanıklık hizmetlerini ise bilirkişiler tarafından karşılanmasına çalışılmaktadır. Hile, yolsuzluk ve suistimal denetçiliği faaliyetlerini ise iç veya dış denetçiler ya da mali polis teşkilatı bir ölçüde üstlenmektedir. Böyle ara çözümlerle adli muhasebeye olan ihtiyaç giderilmeye çalışıldığından adli muhasebe uygulamaları ülkemizde yeterince gelişmemiştir. Oysaki belli bir alanda uzmanlaşma ve profesyonelleşmenin getireceği sayısız faydalar olduğu muhakkaktır.

TÜRKİYE’DE ADLİ MUHASEBE? Dava Destekleri: Herhangi bir yasal alt yapıya ihtiyaç duymaksızın sadece sözleşmelerle çözümlenebilir. Uzman Tanıklık: Türkiye’de yasal alt yapısı mevcuttur. 6100 Sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu (12.01.2011) Uzman görüşü MADDE 293- (1) Taraflar, dava konusu olayla ilgili olarak, uzmanından bilimsel mütalaa alabilirler. Sadece bu nedenle ayrıca süre istenemez. (2) Hâkim, talep üzerine veya resen, kendisinden rapor alınan uzman kişinin davet edilerek dinlenilmesine karar verebilir. Uzman kişinin çağrıldığı duruşmada hâkim ve taraflar gerekli soruları sorabilir. (3) Uzman kişi çağrıldığı duruşmaya geçerli bir özrü olmadan gelmezse, hazırlamış olduğu rapor mahkemece değerlendirmeye tabi tutulmaz.  Hile Denetimi: Henüz yasal alt yapısı yoktur. İkincil mevzuatta denetim konusunun içerisinde çözümlenmeye çalışılmaktadır.

TÜRKİYE’DE ADLİ MUHASEBE? Yeni Türk Ticaret Kanunu’nda Hile’ye ilişkin hükümler şöyledir. MADDE 222- (1) Yönetim şirket sözleşmesiyle bir ortağa verilmişse, bu ortak, diğer ortaklar itiraz etseler ve karşı çıksalar bile, hileye dayalı olmamak şartıyla, şirketin yönetimi için gereken işlemleri yapabilir. MADDE 428: (5) Kusurlu olarak bildirgesine veya kanuna aykırı hareket eden veya hileli işlemler yapan kurumsal temsilci bu fiil ve kararlarının sonuçlarından Türk Borçlar Kanununun 506 ncı maddesinin birinci ve ikinci fıkraları uyarınca sorumlu olur; sorumluluğu kaldıran veya sınırlayan sözleşmeler geçersizdir. MADDE 207- (1) Denetçi, özel denetçi, riskin erken saptanması ve yönetimi komitesi; bağlı şirketin, hâkim şirketle veya diğer bağlı bir şirketle ilişkilerinde hilenin veya dolanın varlığını belirtir şekilde görüş bildirmişse, bağlı şirketin her pay sahibi, bu konunun açıklığa kavuşturulması amacıyla, şirket merkezinin bulunduğu yerdeki asliye ticaret mahkemesinden özel denetçi atanmasını isteyebilir.

TÜRKİYE’DE ADLİ MUHASEBE? ADLİ MUHASEBE İLE İLGİLİ KURSLAR, SEMİNERLER, KİTAPLAR, DERGİLER, EĞİTİMLER, MAKALELER, YÜKSEK LİSANS VE DOKTORA TEZLERİ MUTLAK SURETLE ARTMALIDIR. ADLİ MUHASEBE UZMANLARI DA DEĞİŞEN TEKNOLOJİ, ULAŞIM VE İLETİŞİM OLANAKLARI KARŞISINDA KENDİLERİNİ YENİLEMELİDİR. ADLİ MUHASEBE, MESLEK MENSUPLARIMIZ İÇİN YENİ ÇALIŞMA ALANLARI MEYDANA GETİRECEKTİR.

TEŞEKKÜRLER Dinlediğiniz, vakit ayırdığınız ve katılım gösterdiğiniz için teşekkür ederim. S.M.M.M. Selçuk GÜLTEN