ENFLASYON NEDİR? Enflasyon, mal ve hizmet fiyatlarının genel seviyesinde yaşanan sürekli artış olarak tanımlanmaktadır. Enflasyon, sadece bir veya birkaç mal ve hizmetin değil, ortalama bir tüketicinin yıl içinde kullandığı tüm mal ve hizmetlerde meydana gelen fiyat değişikliğini kapsamaktadır. Başka bir ifadeyle, bir ülkede, enflasyon oranı artarken bazı mal ve hizmetlerin fiyatları düşebilmekte veya aynı şekilde enflasyon oranı düşerken bazı mal ve hizmetlerin fiyatlarında artış yaşanabilmektedir. Ayrıca fiyatlarda yaşanan artışın enflasyon olarak tanımlanabilmesi için sadece belirli bir dönem için değil, sürekli olması gerekmektedir. Fiyatlar Genel Seviyesi Bir ekonomide satılan tüm mal ve hizmetlerin fiyatlarının ortalama bir tüketicinin yıl içinde yaptığı harcamalar içindeki payına göre ağırlıklandırılmış ortalamasıdır.

ENFLASYON NEDİR? Mal ve hizmet fiyatlarının yanı sıra, maaş ve ücretlerde de zaman içinde değişim yaşanmaktadır. Ancak maaş ve ücretlerdeki artışın mal ve hizmet fiyatlarındaki artıştan az olduğu durumlarda enflasyon, tüketicilerin satın alma gücünü azaltmaktadır. Kısaca enflasyon, kişilerin ellerindeki para ile geçmişe göre daha az mal ve hizmet alabilmesine neden olmaktadır.

ENFLASYONUN NEDENLERİ İktisat yazınında enflasyonun dört temel nedenine vurgu yapılmaktadır: Talep enflasyonu Maliyet enflasyonu Para arzı Enflasyon beklentileri

1. TALEP ENFLASYONU Talep Enflasyonu genellikle, ekonomi toparlanma sürecine girdiğinde ve işsizlik oranında azalma gözlendiği durumlarda görülmektedir. Büyüyen ve işgücü ihtiyacı artan bir ekonomide tüketiciler geleceklerine daha güvenle baktıkları için genellikle daha çok harcama yapma yoluna gitmektedir. Talep artışı ile sonuçlanan bu durum, üreticilerin üretim seviyelerini aynı hızda artıramamaları halinde talep fazlasına dönüşerek fiyatların artmasına neden olmaktadır. Diğer bir ifadeyle, mal ve hizmet arzının toplam talebin artış hızına ayak uyduramaması mal ve hizmet fiyatlarında artışa sebep olmaktadır. Merkez bankalarının parasal genişlemeye gitmesi veya kamu harcamalarının artırılması gibi genişletici politikaların uygulanması, toplam talebin geçici olarak genişlemesi ve ekonomik büyüme ile sonuçlanabilmektedir. Ancak artan talebin ekonominin üretim kapasitesini aştığı durumlarda, kaynaklar üzerinde baskı oluşmakta, bu durum da talep enflasyonunu tetiklemektedir. Böyle bir durumda politika yapıcılar, ekonomik büyüme ile enflasyon arasındaki dengeyi sağlamakta zorlanabilmektedir.

2. MALİYET ENFLASYONU Maliyet Enflasyonu, bir ekonomide petrol ve gıda gibi emtia fiyatlarının yükselmesi veya doğal afetler gibi nedenlerle üretim maliyetlerinde artış yaşanması sonucunda toplam arzın azalması ve bunu takiben fiyatlar genel seviyesinin yükselmesidir. Bununla birlikte, devlet tarafından yapılan düzenlemeler ve vergilendirmeler de maliyet enflasyonuna neden olabilmektedir. Maliyet enflasyonu kendi içinde ücret enflasyonu ve kâr enflasyonu olarak sınıflandırılmaktadır: Ücret enflasyonu, ücretlerde meydana gelen artışa rağmen verimliliğin buna paralel bir şekilde artmaması nedeniyle üretim maliyetlerinin yükselmesidir. Kâr enflasyonu ise, firmaların elde ettikleri kârları artırmak istemeleri neticesinde fiyatlarda yaşanan artıştır.

3. PARA ARZI Para arzı, bir ekonomide belirli bir dönemde dolaşımda bulunan toplam para miktarıdır. Uzun dönemde enflasyon oranı para tabanı tarafından belirlendiğinden ekonomideki para miktarı fiyatlar genel seviyesini; para arzı fazlası ise enflasyonu şekillendirmektedir. Para arzının artması, yatırım ve tüketim harcamalarını artırarak Fiyatlar üzerinde yukarı yönlü bir baskının oluşmasına yol açmaktadır.

4. ENFLASYON BEKLENTİLERİ Enflasyon beklentileri enflasyonun oluşmasında kilit rol oynayan unsurlardan biridir. Tüketicilerin ve üreticilerin ileride fiyatların yükselmeye devam edeceğini beklemeleri durumunda, bu beklentiler geleceğe yönelik ücret talepleri aracılığıyla mal ve hizmet fiyatlarına artış olarak yansımaktadır. Maaş zammı, kira artırımı ve ticari alım-satım sözleşmelerine konu olan ileriye dönük fiyat belirleme gibi talepler bu duruma örnek gösterilebilir. Bu beklenti ve talepler gelecekteki enflasyonu belirleyebilmektedir. Bu durum, enflasyon beklentilerinin kendini doğrulaması olarak adlandırılmaktadır. Başka bir ifadeyle ekonomik birimler, ileriye yönelik enflasyon beklentilerini yakın geçmişte yaşanan enflasyon gerçekleşmelerine göre belirlemeye devam ettiği sürece, enflasyon artış oranı geçmişe paralel bir seyir izlemeye devam edecektir. Bu durum enflasyon ataletine neden olmakta ve bu nedenle merkez bankaları enflasyonla mücadele ederken bir yandan da enflasyon beklentilerini de düşürmeye odaklanmaktadır.

ENFLASYONUN ÖLÇÜLMESİ Genellikle bir önceki yılın aynı dönemine göre (yıllık) yüzde değişim olarak ifade edilen enflasyon oranı, mal ve hizmet sepeti içinde bulunan ögelerin ortalama fiyatlarında bir yıl boyunca yaşanan değişime bakılarak hesaplanmaktadır. Mal ve hizmet sepeti, enflasyonun hesaplanabilmesi için belirli bir dönem boyunca fiyatları takip edilen mal ve hizmet kalemlerinin toplamına verilen isimdir. Sepette yer alan mal ve hizmetlerin ağırlıkları, hanehalkı bütçe anketine konu olan geniş bir hanehalkı örnekleminin yıl boyunca yaptığı harcamalar esas alınarak belirlenmektedir.

ENFLASYONUN ÖLÇÜLMESİ Enflasyon oranı piyasada seçilmiş mal ve hizmetlerin ortalama fiyatlarının dönemsel değişimini gösteren fiyat endekslerinden yararlanılarak bulunmaktadır. Söz konusu fiyat endeksleri: Tüketici fiyat endeksi (TÜFE) Üretici fiyat endeksi (ÜFE) olarak sıralanabilir.

TÜKETİCİ FİYAT ENDEKSİ (TÜFE) Mal ya da hizmetlerin nihai fiyatı yani tüketiciye satış fiyatı aşamasında oluşan değişiklikleri ölçmeyi amaçlayan bir endekstir. Piyasada alım satım konusu olan bütün mal ve hizmetlerin fiyatlarını izlemek imkansız olduğu için hanehalklarının bütçelerinde en fazla yer alan mal ve hizmetler anketle saptanıp belirli ağırlıklar verilmek suretiyle endekse dahil edilmekte ve onların fiyatları sürekli izlenmektedir.

TÜKETİCİ FİYAT ENDEKSİ (TÜFE) TÜFE talep enflasyonunun bir göstergesidir. TÜFE ayrıca şu amaçlar için kullanılmaktadır: Makroekonomik anlamda enflasyonun ölçülmesi ve diğer ülkelerin enflasyonlarıyla karşılaştırılması Hükümetlerin ekonomik politikalarının belirlenmesi Ücretlerin ve fiyatların ayarlanması Herhangi bir değer verisinin enflasyondan arındırılması Milli muhasebe hesaplarına gösterge olması Fiyat analizlerine gösterge olması Ticari faaliyetlerin yönlendirilmesi Perakende fiyat ve kira artış tespitlerine gösterge olması

TÜKETİCİ FİYAT ENDEKSİ (TÜFE) TÜFE kapsadığı ürünlerin tüketicilerin satın alışı esnasında geçerli olan fiyatlarındaki değişimi ölçer. Fiyatlar vergiler dahil peşin ödemeler olarak belirlenerek, taksitli satışlar üzerinden fiyatlandırmalar veya anlaşmalı fiyatlar dikkate alınmamaktadır. Alternatif bir gösterge olarak İstanbul Ticaret Odası tarafından aylık bazda yayınlanan İstanbul ücretliler geçinme endeksi de perakende fiyat endeksi olarak değerlendirilebilir.

TÜKETİCİ FİYAT ENDEKSİ (TÜFE) Enflasyon göstergeleri yayınlandığında her yorumcu göstergenin farklı bir boyutunu değerlendirmektedir. Sonuçta TÜFE rakamlarından, TÜFE değeri Endeksteki aylık değişim Bir önceki yılın Aralık ayına göre değişim Bir önceki yılın aynı ayına göre değişim (yıllık değişim) On iki aylık ortalamalara göre değişim sonuçlarını elde etmek mümkündür.

TÜKETİCİ FİYAT ENDEKSİ (TÜFE) 2003=100 temel yıllı TÜFE, zincirleme Laspeyres endeks olarak hesaplanmıştır. Bu çerçevede, 2017 Yılı TÜFE hesaplamalarında, 2016 yılı Aralık ayı temel alınarak, Avrupa Birliği ve Birleşmiş Milletler tarafından geliştirilen Amaca Yönelik Bireysel Tüketim Sınıflaması’na (COICOP) göre grup ve madde ağırlıkları güncellenmiştir. 2017 yılında TÜFE’de 414 madde, 910 madde çeşidi kapsanacak olup, 27 386 işyeri ve 4 275 konuttan her ay yaklaşık 400 772 fiyat derlenecektir.

TÜKETİCİ FİYAT ENDEKSİ (TÜFE) Tüketici Fiyat Endeksi, Ocak 2017 TÜFE’de (2003=100) 2017 yılı Ocak ayında bir önceki aya göre %2,46, bir önceki yılın Aralık ayına göre %2,46, bir önceki yılın aynı ayına göre %9,22 ve on iki aylık ortalamalara göre %7,76 artış gerçekleşti.

TÜKETİCİ FİYAT ENDEKSİ (TÜFE) Aylık en yüksek artış %6,37 ile gıda ve alkolsüz içecekler grubunda oldu. Ana harcama grupları itibariyle 2017 yılı Ocak ayında endekste yer alan gruplardan sağlıkta %4,66, çeşitli mal ve hizmetlerde %4,25, ulaştırmada %3,24 ve eğlence ve kültürde %2,39 artış gerçekleşti. Ana harcama grupları itibariyle 2017 yılı Ocak ayında endekste yer alan gruplardan sadece giyim ve ayakkabı grubunda %6,99 oranında düşüş gerçekleşti. Yıllık en fazla artış %22,90 ile alkollü içecekler ve tütün grubunda gerçekleşti. TÜFE’de, bir önceki yılın aynı ayına göre ulaştırma %15,61, çeşitli mal ve hizmetler %12,74, sağlık %12,13, eğitim %9,43 ile artışın yüksek olduğu diğer ana harcama gruplarıdır. (TÜİK, 2017)

ÜRETİCİ FİYAT ENDEKSİ (ÜFE) Malların (hizmetler ÜFE kapsamında yer almamaktadır) üretim aşamasında oluşan fiyatlarını ölçen bir endekstir. Üretim konusu olan bütün mal ve hizmetlerin fiyatlarını izlemek imkansız olduğu için seçilmiş mallar endekse belirli ağırlıklar çerçevesinde dahil edilmekte ve bunların fiyatları sürekli izlenmektedir. TÜİK tarafından iki tür üretici fiyat endeksi hesaplanmaktadır: Yurt içi üretici fiyat endeksi (Yİ-ÜFE) Yurt dışı üretici fiyat endeksi (YD-ÜFE)

ÜRETİCİ FİYAT ENDEKSİ (ÜFE) Yurt içi üretici fiyat endeksi (Yİ-ÜFE) Yurt İçi Üretici Fiyat Endeksi (Yİ ÜFE), belirli bir referans döneminde ülke ekonomisinde üretimi yapılan ve yurt içine satışa konu olan ürünlerin üretici fiyatlarını zaman içinde karşılaştırarak fiyat değişimlerini ölçen fiyat endeksidir. Üretici fiyatları KDV, ÖTV vb. vergiler hariç peşin satış fiyatıdır. Bu nedenle ÜFE maliyet ve yapısal enflasyon göstergesi olarak kullanılır.

ÜRETİCİ FİYAT ENDEKSİ (ÜFE) ÜFE ayrıca; Enflasyon ve ekonomideki fiyat hareketlerinin izlenmesi Hükümetlerin ekonomik politikalarının belirlenmesi Ücretlerin ve fiyatların ayarlanması Üretim verimlilik hesapları Muhasebe hesapları Fiyat analizlerine ilişkin çalışmalar Yatırım kararları amacıyla kullanılmaktadır.

ÜRETİCİ FİYAT ENDEKSİ (ÜFE) Önceki yıllarda Türkiye ekonomisinde üretimi yapılan malların toptan satış fiyatlarındaki hareketler Toptan Eşya Fiyat Endeksi (TEFE) yardımıyla izlenmiştir. 2006 Ocak ayından itibaren TEFE göstergeleri yerine 2003 yılının baz alındığı Üretici Fiyat Endeksi (ÜFE) 2013 yılına kadar kullanılmıştır. 2014 yılından itibaren TEFE ve ÜFE yerine Yurt İçi Üretici Fiyat Endeksi (Yİ-ÜFE) kullanılmaya başlanmıştır. Aylık olarak yayınlanan Yİ-ÜFE sanayi sektöründeki firmaların gerçekleştirdikleri üretimin fabrikadan yurt içi piyasalara yapılan satış fiyatındaki değişimi 2003 yılını baz alarak ölçmektedir. NACE Rev. 2 ürün sınıflandırmasının esas alındığı endeks kapsamında yer alan firma örneklemi ve ürünler her yıl güncellenmektedir.

ÜRETİCİ FİYAT ENDEKSİ (ÜFE) Yurt İçi Üretici Fiyat Endeksi, Ocak 2017 Yurt içi üretici fiyat endeksi (Yİ-ÜFE), 2017 yılı Ocak ayında bir önceki aya göre %3,98, bir önceki yılın Aralık ayına göre %3,98, bir önceki yılın aynı ayına göre %13,69 ve on iki aylık ortalamalara göre %4,96 artış gösterdi.

ÜRETİCİ FİYAT ENDEKSİ (ÜFE) Sanayinin dört sektörünün bir önceki aya göre değişimleri; madencilik ve taşocakçılığı sektöründe %6,58 artış, imalat sanayi sektöründe %3,87 artış, elektrik ve gaz sektöründe %4,12 artış ve su sektöründe %3,72 artış olarak gerçekleşti.

ÜRETİCİ FİYAT ENDEKSİ (ÜFE) Ana sanayi grupları sınıflamasına göre 2017 yılı Ocak ayında aylık en fazla artış enerji mallarında ve yıllık en fazla artış ara mallarında gerçekleşti.

ÜRETİCİ FİYAT ENDEKSİ (ÜFE) 2. Yurt Dışı Üretici Fiyat Endeksi (YD-ÜFE) Yurt Dışı Üretici Fiyat Endeksi (YD-ÜFE), belirli bir referans döneminde ülke ekonomisinde üretimi yapılan ve yurt dışına satışa konu olan ürünlerin üretici fiyatlarını zaman içinde karşılaştırarak fiyat değişimlerini ölçen fiyat endeksidir. Endeks formulü: Laspeyres Ürün sepetinin ve ağırlıklarının güncellemesi, her yılın sonunda yapılmakta ve zincirleme Laspeyres formülü ile seri devam ettirilmektedir. Her yıl Aralık ayı itibari ile, yeni maddeler endekse dahil edilmekte ve yeni ağırlıklar endeks hesabında kullanılmaktadır. Cari fiyatların, “yeni fiyat referans dönemi (Po)” olan bir önceki Aralık ayının fiyatlarına bölünmesiyle, endeks hesaplanmakta ve Aralık ayı endeksi ile çarpılarak zincirleme işlemi yapılmaktadır.

ÜRETİCİ FİYAT ENDEKSİ (ÜFE) Temel fiyat endekslerinin hesaplanması: Fiyat oranlarının ortalaması alınmaktadır. Mevsimsel düzeltme: Yapılmamaktadır.  Ağırlıkların kaynağı: Ulusal Hesaplar, Sanayi Ürün İstatistikleri, Sanayi Üretim ve Ciro Verisi, Dış Ticaret İhracat Verisi. Ağırlıkların güncellenme sıklığı: Her yıl. Cari ağırlıkların ait olduğu dönem: t-2 Referans dönem: 2010 Fiyatlar, web üzerinden elektronik ortamda derlenmektedir. Yapılan ihracatın aylık ortalama fiyatları derlenmektedir. YD-ÜFE sonuçları her ayın 20’sinde veya takip eden iş gününde saat 10:00'da haber bülteniyle kamuoyuna duyurulur.

ÜRETİCİ FİYAT ENDEKSİ (ÜFE) Yurt Dışı Üretici Fiyat Endeksi, Aralık 2016 Ülke sınırları içinde üretimi yapılarak yurt dışına ihraç edilen malların üretici fiyatlarındaki değişimi ölçen yurt dışı üretici fiyat endeksi (YD-ÜFE), 2016 yılı Aralık ayında bir önceki aya göre %5,21, bir önceki yılın Aralık ayına göre %17,73, bir önceki yılın aynı ayına göre %17,73 ve on iki aylık ortalamalara göre %6,68 artış gösterdi.

ÜRETİCİ FİYAT ENDEKSİ (ÜFE) Sanayinin iki sektörünün bir önceki aya göre değişimleri; madencilik ve taşocakçılığı sektöründe %5,77, imalat sanayi sektöründe ise %5,20 artış olarak gerçekleşti. Bir önceki aya göre en fazla artış; %18,37 ile kok ve rafine petrol ürünleri, %8,55 ile bilgisayarlar ile elektronik ve optik ürünler, %8,01 ile kağıt ve kağıt ürünleri alt sektörlerinde gerçekleşti. Ana sanayi gruplarında en fazla aylık artış enerji mallarında gerçekleşti. Ana sanayi grupları sınıflamasına göre 2016 yılı Aralık ayında en fazla aylık ve yıllık artış enerji mallarında gerçekleşti.

ÖZEL KAPSAMLI TÜFE GÖSTERGELERİ (ÇEKİRDEK ENFLASYON) Özel kapsamlı TÜFE göstergeleri (çekirdek enflasyon), enflasyonun geleceğine ilişkin tahmin edici gücü yüksek olan, enflasyon eğilimini gösteren ve para politikasının oluşmasına yardımcı olan göstergelerdir. Özel kapsamlı TÜFE göstergeleri, fiyatlarda gözlenen tüm geçici etkilerin arındırılması sonucunda fiyatlar genel düzeyinde meydana gelen artışı ifade etmektedir.

ÖZEL KAPSAMLI TÜFE GÖSTERGELERİ Mevsimlik ürünler hariç TÜFE İşlenmemiş gıda ürünleri, enerji, alkollü içecekler ve tütün ile altın hariç TÜFE Enerji, gıda ve alkolsüz içecekler, alkollü içkiler ile tütün ürünleri ve altın hariç TÜFE İşlenmemiş gıda, alkollü içecekler ve tütün ürünleri hariç TÜFE.

ÖZEL KAPSAMLI TÜFE GÖSTERGELERİ Özel kapsamlı TÜFE göstergeleri, Ocak 2017 Indicators for the CPIs having specified coverages, January 2017 [2003=100] Grup Group Kapsam Coverage Bir önceki aya göre değişim oranı Monthly rate of change (%) Bir önceki yılın Aralık ayına göre değişim oranı Rate of change on December of the previous year (%) Bir önceki yılın aynı ayına göre değişim oranı Annual rate of change (%) On iki aylık ortalamalara göre değişim oranı Rate of change in 12 months moving averages (%) Endeks Index 1. Özel kapsamlı TÜFE göstergeleri Indicators for the CPIs having specified coverages A Mevsimlik ürünler hariç TÜFE CPI excluding seasonal products 1,97 9,66 8,09 307,70 B(1) İşlenmemiş gıda ürünleri, enerji, alkollü içkiler ve tütün ile altın hariç TÜFE CPI excluding unprocessed food, energy, alcoholic beverages tobacco and gold 0,66 7,54 8,17 262,97 C(2) Enerji, gıda ve alkolsüz içecekler, alkollü içkiler ile tütün ürünleri ve altın hariç TÜFE CPI excluding energy, food and non-alcoholic beverages, alcoholic beverages, tobacco and gold 0,57 7,74 8,32 254,26 D(3) İşlenmemiş gıda, alkollü içecekler ve tütün ürünleri hariç TÜFE CPI excluding unprocessed food, alcoholic beverages and tobacco 1,26 8,49 7,72 276,28

ENFLASYON NEDİR, NASIL HESAPLANIR VE FİYAT ENDEKSLERİ NASIL OKUNMALIDIR? GSYH zımni deflatörü: Ekonomide üretilen tüm mal ve hizmetleri kapsayan bir fiyat endeksidir. GSYH zımni deflatörü nominal GSYH’nin, reel GSYH’ye oranı olarak ifade edilebilir. Bu anlamda GSYH zımni deflatörü, cari yıl ile temel alınan yıl arasında yaşanan fiyat gelişmelerini ifade eder.