ENDÜSTRİ ve BAKLAĞİL VİRÜS ve BAKTERİ HASTALIKLARI Prof. Dr. FİLİZ ERTUNÇ

TÜTÜN MOZAİK VİRÜSÜ (TMV) TÜTÜN HASTALIKLARI TÜTÜN MOZAİK VİRÜSÜ (TMV) Çubuk şeklinde 300x18 nm boyutlarında partiküllere sahiptir. % 5 RNA ve %95 protein içerir. Çok sayıda ırkı mevcuttur. Tütün yetiştirilen her yerde yaygındır. Tütün, domates ve biberde enfeksiyon yapar. Enfekte ettiği bitkinin ürününde belirgin düşüşe neden olur. Ortalama olarak tütünde %30-35 kayba neden olur. Beş yıl kuru tütünde canlı kalır. Konukçuları çiçekli bitkilerden 550 tür ü , doğal olarak 60 bitkiyi enfekte der. Tütün, domates, biber, yabani elma, kiraz, erik konukçuları arasındadır. Nicotiana glutinosa ve Datura stramonium lokal leke konukçularıdır. Belirtileri genç yapraklarda kabarcıklar ve şiddetli sistemik mozaik oluşturur. Enfekteli bitkide bodurluk gözlenir. Patolojisi: Tabii enfekte ettikleri bitkilerde, otsu ve odunsu bitkilerde yaşar. Toprakta bitki artıklarında 2 yıl canlı kalır. Böcek vektörü bilinmemektedir. Tütün tohumlarında taşınmaz. Biber ve domates tohumlarında taşınır. Mücadelesi: Fideliklerde temiz tohum kullanılmalıdır ve fideler bitki artıkları içermeyen yerlere dikilmelidir. Dayanıklı veya tolerant çeşitler yetiştirilmelidir.

Tobacco etc virus (Potyvirus) 750x12 nm. uzunluğunda iplik şeklinde partiküllere sahiptir. Amerika ve Avrupa’da yaygındır. Konukçuları oldukça geniş bir spektrumda olup çok sayıda deneysel konukçusu da mevcuttur. Tütün, biber, domates, yabani solanaceae’ler etmenin konukçularıdır. Teşhis bitkileri tütün türleridir. Belirtileri: Bitkinin çiçeklenme döneminde oldukça bariz belirtiler oluşur. İlk belirtiler damarlarda renk açılması şeklindedir, daha sonra klorotik mozaik ve nekrotik yanıklıklar ortaya çıkar. Nekrozlar esas olarak yaşlı yapraklarda oluşur ve bitki yapraklarında sarama gözlenir. Virülent ırklarda bitkiler yavaş gelişir. Patolojisi: tabii olarak enfekteli kültür bitkilerinde ve hassas yabancı otlarda canlılığını korur. Kültürel önlemler sırasında bulaşık özsu ile yayılması oldukça önemlidir. Önemli afit türleri i M. persicae, A. fabae, Macrosiphum euphorbiae gibi vektörlerle non-persistent olarak taşınır. Küskütle de taşındığı saptanmıştır. Tohum ile taşınmaz.

Tobacco rattle virus (Tobravirus) Etmen 2 partiküle sahiptir. Uzun partikül 180-200x22 nm., kısa aprtikül ise 50-110x220 nm boyutlarındadır. Avrupa, Amerika ve Japonya2da yaygındır. oldukça geniş konukçu spektrumu mevcut olup, 836 tür içerir. Bunu 130 tanesi deneysel konukçularıdır. Tütüne ilaveten ayçiçeği, şeker pancarı, patates, yonca, çavdar, havuç, marul ve kabakta enfeksiyon yapar. Belirtileri: yaprakalr üzerinde büyük gri lekele oluşur ve daha sonra nekrotik hal alır. Enfekteli dokular deforma olur ve bir süre sonra düşer. Sistemik enfeksiyonda yaprak damarları üzerinde, sapta nrekrotik lekeler oluşur. Yaprak solar ve zamanla kurur. Nekrotik dokular gövdenin içine doğru ilerler ve bitki ölür. TRSV patateste gövdede mozaik ve beneklenme, yumrularda halkalı lekeler, şeker pancarı yapraklarında ise sarı lekeler oluşturur. Hastalığın yayılmasında birinci etken nematodlar olup Trichodorus ve Paratrichodorus cinsi nematodlarla yayılır. T. allius bir saatte virüsü alır ve nakleder. Virüs nematod bünyesinde 20 hafta canlılığını korur. Tütün tohumları ile taşınmaz. Bazı yabancı ot tohumları ile taşındığı saptanmıştır. Küsküt ile de taşınmaktadır. Mücadele: 1: Yabancı otlarla mücadele 2. Topraklara nematosid uygulanması 3. Dayanıklı bitkilerle münavebe

Tütündeki Diğer Enfeksiyonlar AMV: yoğun sarı beyaz lekeler karakteristikdir. Mozaik, beneklenme, yaprak damarları boyunca koyu yeşil bantlar sonuçta nekroz ve damarlar boyunca enasyonlar gözlenir. Mekanik olarak ve vektörlerle yayılır. CMV :TMV’den sonra dünyada en yaygın virüs enfeksiyonudur. Sistemik mozaik belirtilerine neden olur. Meşe yaprağı formu oluşur. Afitlerle mücadele gerekir. PVX : Klorotik ve nekrotik çizgi ve halkalı lekeler oluşur. PVY ile karışık enfeksiyon yapar. PVY: Bitkide sistemik mozaik yapar. Ancak nekrotik strainin nekrotik damar nekrozu gözlenir. CMV ve PVX ile birlikte oldukça zararlı olur. Afitlerle mücadele yapılır. Hassas ve dayanıklı bitkiler ekilmelidir. TSWV: tüm tütün yetiştirilen yerlerde görülmektedir. Tütünlerde epidemi yapar. Genç yaprakalrda eğrelti otuna benzer şekilde nekrotik beneklenemeye neden olur ve yapraklarda konsantrik nekrotik halkalar meydana gelir. Apikal nekroz olur ve bitki bodurlaşır. Thripslerle yayılır. Ayrıca enfekteli bitki özsuyu ile de taşınır.

Vahşi ateş

ŞEKERPANCARI VİRÜS HASTALIKLARI

Beet curly topvirus (Geminivirus) İzometrik 20nm çapında ikiz partiküller (ssDNA) şeklindedir. Oldukça yaygındır. Amerika kıtası, İran, Hindistan ve Türkiye’de mevcuttur. Şekerpancarının yanı sıra ıspanak, domates, patates, salatalık, tütün, fasulye, keten, yonca ve maydanozda enfeksiyon yapar. 44 familyada 330 tür bitkiyi enfekte eder. Tipik belirtisi genç şeker pancarı yapraklarında damarlarda renk açılması, bodurluk ve sararma gözlenir. Yaprakların alt yüzünde damarlar boyunca çıkıntılar gözlenir. Hastalık floemle sınırlıdır. Floemde nekroz meydana gelir. Yapraklar içe doğru kıvrılır. Tabii çok yıllıklarda kışlar. Ayrıca Circulifer tenellus ile taşınmaktadır (Circulifer opacipennis). Vektörde çoğalmaz. Mücadele: Erken ekim yapılmalı, dayanıklı çeşitler ekilmeli ve vektör mücadelesi yapılmalıdır.

BMV 730x13nm büyüklüğünde ipliğimsi partiküllere sahiptir. Avrupa’da yaygındır. Üründe %10.5, şekerde ise 58-19 kayba neden olur. Şeker pancarı başta olmak üzere çok sayıda yabancı otta (Chenopodiım spp., Amaranthus) ve ıspanak , haşhaş ve üçgülü enfekte eder. 44 familyada 100 türü enfekte eder. Genellikle sarılık virüsü ile birlikte olur. Belirtileri: Başlangıç simptomu küçük sarı lekeler ve benekler şeklindedir. Genç yapraklarda şiddetli sistemik mozaik oluşturur. Yabancı otlarda kışlar ve 24 afit türü ile non-persistent olarak taşınır.

Beet yellows closterovirus BYV (Closterovirus) Virüs partikülleri 1250x10 cm büyüklüğünde ssRNA’dan oluşur. Dünya’da her yerde yaygındır. Kökte %29, şeker üretiminde %35 düşüşe neden olur. Yaygın bir konukçu dizisi vardır (130 tür). Bunlardan 23 tanesi doğal konukçusudur( ıspanak, haşhaş). Belirtileri: Bitkinin alt yapraklarında sararma meydana gelir.İlk belirtiler uç yapraklarda yaprak kenarında başlar, zamanla tüm yaprağa yayılır. Kloroz, zamanla alt yaprağa geçen sarımsı-yeşil hatta kırmızımsı tonlarda renk gelişmesi gözlenir. Yaprak yüzeyi cilalı gibi görülür. Tüm sararan yapraklar hızla kurur. Erken hastalanan yapraklar nekrotik olur. Yaşlı yapraklarda çok bariz sararma meydana gelir. Bulaşık yapraklar nekrotik olur. Yapraklarda şeker miktarı azalır ve yapraklarda nişasta birikir. Yapraklar kalınlaşır. Bitkide damarlar yeşil kalır. Bitkide Mg noksanlığı varmış gibi görünür. Yaprak rengi sararır. Portakal rengi veya kırmızı olur. Ispanakta yapraklarda sararmayı takiben bitki ölür. Etmen çok yıllık yabancı otlarda kışlar. Afitlerle semi-persistent olarak taşınır. 35 afidin etmeni naklettiği saptanmıştır. M. persicae 35 tür içinde en önemli vektördür. Tohumla taşınmaz. Küskütle ve mekanik olarak deney koşullarında taşınır. Mücadelesi: Kültürel önlemler alınmalı ve afitlerle mücadele yapılmalıdır

Beet necrotic yellow vein virus (BNYVV) Etmen 20nm eninde 65-105- 270-390nm uzunluğundadır. 5. RNA’da saptanmıştır. Ülkemizde , Avrupa (Belçika, Almanya)’da yaygındır. Üründe %50 oranında, şekerde ise %3-4 oranında kayba neden olur. Ispanak ve Chenopodiaceae türleri üzerinde enfeksiyon yapar. 17 bitki türü deneysel olarak hastalıkla enfekte olmuştur. Etmenin farklı ırkları mevcuttur. Gerek şeker pancarı gerekse diğer pancar türleri hastalığa hassastır. Belirtileri: ilk belirtiler yapraklarda görülür. Yapraklarda sararmaya nende olur ve bunun sonucunda tarlada yer yer sararma gözlenir. Sararan yapraklar hızla kurur. Tipik belirtisini nekrotik damar oluşumu ile gösterir. Bu belirti yurdumuzda mevcuttur. Yaprak sapında uzama, yaprak ayasında incelme görülür. Esas belirtisini köklerde yapar ve köklerde aşırı derecede sakallanmaya neden olur. Kök enine kesildiğinde iletim demetlerinde bariz nekroz görülür. Patolojisi: Toprakta yaşayan Polymyxa betae (Keskin) fungusu ile taşınır. Toprakta 20 yıl canlılığını dinlenen sporlar üzerinde korur. Mücadelesi: Hastalıkla bulaşık bölgelerde etmene tolerant çeşitler ekilmelidir. Tohumda taşınmaz. Ancak tohuma bulaşan toprak kolloidleri ile ülkemize gelmiştir( Gabriella, Rizor, Rexane).

Beet western yellows luteovirus (BWYV) Etmen izometrik olup 26nm çapında ssRNA virüsüdür. Şeker pancarı ve marulu enfekte eder. Amerika, Avrupa ve Asya’da yaygındır. Amerikan izolatları şekerpancarı ve marulu enfekte ederken Avrupa izolatları marulu enfekte etmez. Tüm dünya’da yaygındır. 23 kotiledon familyada 150 türü enfekte eder (Pancar, lahana, karnabahar, keten, marul, biber, ıspanak, ayçiçeği). Çok sayıda yabancı otu da enfekte eder. Belirtileri: Virüs floemle sınırlıdır. Yaprak kenarlarında bariz sararmaya neden olur. Sararma yaprak damarlarında sarı lekeler şeklinde gözlenir.. Daha sonra damarlar arası alanlar sararır. Belirtiler yaşlı yapraklardan gençlere doğru ilerler. Yaşlı yapraklar sararır, kalınlaşır ancak damarlar çevresinde yeşil zon olur. Hastalık doğada bulaşık bitkilerde kışlar. Capsella bursa-pastoris ve Senecio vulgaris bitkilerinde kışlar. Sekiz afit türü ile taşınır. M. persicae en etkin vektördür. Vektörde 50 gün canlılığını korur. Mekanik olarak taşınmaz. Tohumla taşınma düşük oranda gerçekleşir. Mücadelesi: Yabancı otlarla ve vektörlerle mücadele yapılmalıdır.