Gelişimsel Psikopatoloji Vaka İnceleme Projesi Uzm. Klinik Psikolog Petek Batum

Sunum İçeriği Vaka seçimi Vaka incelemede elde edilmesi gereken bilgiler (dosya inceleme + uzmanla görüşme) Vaka gözlemi Vaka raporunun hazırlanması

Vaka Seçimi/Özel Danışmanlık Merkezleri Yeni başlayan vakalar Drop-out riski Sürecin çok başında olduğu için patolojiye dair kapsamlı bir değerlendirmenin henüz yapılamamış olması Terapi ya da uygulanan eğitimsel programa ilişkin kısıtlı bilgi Prognoza yönelik kısıtlı bilgi

Vaka Seçimi/Özel Danışmanlık Merkezleri Uzmana da danışarak terapi sürecinde belirli bir düzene oturmuş (en az 4 seansı tamamlamış) vakaların seçimine dikkat edilmeli.

Vaka Seçimi/Hastaneler Ağırlıklı olarak: DEHB Öğrenme Bozuklukları Otizm Asperger Bozukluğu Mental Retardasyon Vizite girme şansı varsa mutlaka değerlendirin, tanı tartışmaları için oldukça faydalı olur.

Vaka İncelemesi/Elde Edilmesi Gereken Bilgiler Vakanın dosyasından ya da dosyada eksik olduğu koşulda vakayı takip eden uzmana sorularak şu bilgiler elde edilmelidir: Demografik Bilgiler Mevcut Bozukluğun Öyküsü Vakanın Gelişimsel ve Sosyal Öyküsü Vakanın Geçmiş Medikal Öyküsü Vakanın Aile öyküsü Kullanılan Tanı ve Değerlendirme Araçları

Demografik Bilgiler Başvuru tarihi Yıl, ay ve gün olarak kronolojik yaş (ergenler dışında) Bilgilerin kimden alındığı ve çocuğa yakınlık derecesi Çocuğun kimlerle yaşadığı Ebeveynlerin yaşları, eğitim düzeyleri, meslekleri Kardeşlerin yaşları, cinsiyetleri Çocuğun gittiği okul

Mevcut Bozukluğun Öyküsü Sorunların başlangıcı, ne zaman başladı? Stres faktörleri, önemli yaşam olayları (okul değişikliği, travma, yas, boşanma vs) Semptomlara ilişkin örnekler, hangi koşullarda sorunun daha çok ortaya çıktığı (okul ve ev gibi) Yakınmaların okul yaşamına, ebeveynlerle ve akranlarla olan ilişkilere etkileri Daha önce başka bir uzmana başvurulmuş mu? Herhangi bir psikofarmokolojik tedavi, eğitsel ya da psikolojik tedavi uygulanmış mı? Eğer bu tedavi bırakıldıysa ne gibi sebeplerden dolayı bırakılmış?

Vakanın Gelişimsel ve Sosyal Öyküsü Özellikle Otizm, Asperger Sendromu ve Mental Retardasyon için: Hamilelik döneminden başlayarak: Planlanmış bir hamilelik mi? Hamilelik sürecinde herhangi bir fizyolojik ya da psikolojik sorun yaşandı mı? Hamilelik sürecinde ilaç kullanıldı mı? Hangi ilaçlar kullanıldı? Doğum zamanında mı oldu? Doğum nasıl oldu? Doğum sırasında herhangi bir sorun yaşandı mı?

Vakanın Gelişimsel ve Sosyal Öyküsü Özellikle Otizm, Asperger Sendromu ve Mental Retardasyon için: Oturma zamanı Yürüme zamanı Tuvalet kontrolü zamanı İlk heceleme zamanı Anlamlı cümle kurma zamanı

Vakanın Gelişimsel ve Sosyal Öyküsü Ebeveynlerle olan ilişkiler Kardeşlerle olan ilişkiler Akran ilişkileri Okul başarısı Sınıf içi davranışlar

Vakanın Medikal Öyküsü Herhangi başka bir fizyolojik bozukluk var mı? Geçirilmiş ameliyatlar İlaç kullanımı

Vakanın Aile öyküsü Ailede herhangi bir fizyolojik bozukluk var mı? Ailede herhangi bir psikiyatrik bozukluk var mı?

Kullanılan Tanı ve Değerlendirme Araçları DSM-IV-TR ICD-10 WISC-R Denver Gelişimsel Tarama Testi Bender-Gestalt Benton Görsel Bellek Testi Diğer psikometrik değerlendirme araçları (örn., DEHB’ye yönelik ölçekler) Cümle Tamamlama Testi Projektif Testler (Bir insan çiz, bir aile çiz)

Vaka Gözlemi Gözleme başlamadan önce dikkat edilmesi gerekenler Gözlem sırasında dikkat edilmesi gerekenler Gözlem sonrasında yapılması gerekenler

Gözleme Başlamadan Önce Çocuğun ve velisinin onayının alınması, niçin orada bulunduğunuza ve ne yapacağınıza dair bilgilerin paylaşılması Uzmandan seans öncesi, sizi çocukla tanıştırmasını isteyebilirsiniz. Kendinizi tanıtarak o gün orada ne amaçla bulunduğunuzu çocuğa söyleyebilirsiniz. Seçtiğiniz, inceleyeceğiniz patoloji hakkında (imkan varsa) önceden bilgi edinme: Bozukluğun genel tanımı, klinik özellikler Etiyolojisi (biyolojik ve fizyolojik olası etmenler, risk faktörleri) Görülme sıklığı Ortalama başlangıç yaşı Cinsiyet farklılıkları Ayırıcı tanı Komorbid/eş tanılı bozukluklar Tedavi yaklaşımları

Gözleme Başlamadan Önce Vakanın dosyasının incelenmesi Vakayı takip eden uzmandan özet bir ön bilgi edinme: - Başvuru tarihi - Çocuğun yaşı Geliş sebebi Varsa tanısı Uygulanan test, ölçek ve envanterler Uygulanan terapi yaklaşımı (eğitsel, davranışçı, oyun terapisi vs) Kaçıncı seansın yapılacağı Yapılacak seansın hedefleri Seans sonunda detaylı bir görüşmenin uzmanla yapılmasının daha verimli olacağı düşünülmektedir.

Gözlem Sırasında Hiç müdahale etmeden, çocuğun dikkatini dağıtacak herhangi bir harekette bulunmadan izleyin. Not alabilirsiniz. Bozukluğa özgü semptomlara dikkat edin, hangi davranışlar semptomlara örnek oluşturuyor? Seansta dikkatinizi çeken noktaları özellikle not edin. Semptomlar kapsamında uzmanın çocukla olan iletişimine, çocuğa nasıl yaklaştığına, davranışlarına, vücut diline, yüz ifadelerine ve çocuğa neler söylediğine dikkat edin. Uzman uygulamakta olduğu terapi yaklaşımı kapsamında hangi teknikleri kullanıyor olabilir?

Gözlem Sırasında Seans odasının özelliklerine dikkat edin (materyallerin konumlandırılması, oyuncaklar) Seansa nasıl başlanıyor? Seansın akışı nasıl? Seansta hangi materyaller kullanılıyor? (eğitsel çalışmalar, eğitsel oyunlar, oyuncaklar, resim) Seans nasıl sonlanıyor?

Gözlem Sonrasında Uzmanla görüşme: Tespit ettiğiniz, gözlemlediğiniz semptomları, davranışları uzmanla paylaşın, uzmanın bu konudaki yorumunu alın. Tanı ve ayırıcı tanı tartışması yapabilirsiniz (örn., otizmin asperger bozukluğundan ayrıştırılması, birincil ve ikincil tanılar). Uygulanan test, ölçek ve envanterler hangileri? Bunlar tanıyı ya da semptomları hangi alanlarda destekliyor?

Gözlem Sonrasında Eğer dosyada yoksa: Vakanın gelişimsel öyküsü, bozukluğun başlangıcı, aile öyküsü (ebeveynlerin demografik özellikleri, çocukla olan ilişkileri) ve işlevsellik alanlarına olan etkileri (okul başarısı, akran ilişkileri) hakkında uzmandan detaylı bilgi alın. Uygun olduğu koşulda vaka formülasyonu: Uzmanın hakim olduğu kuramsal bakış açısına göre vakanın formüle edilmesi. Bu aşamada bozukluğun etiyolojisi ve sorunun başlangıcına etki eden risk faktörleri ve varsa önemli yaşam olayları tartışılabilir.

Gözlem Sonrasında Uzmanla görüşme: Hangi terapi yaklaşımı uygulanıyor? Neden bu terapi yaklaşımı uygulanıyor? Hangi teknikler seanslarda uygulanıyor? Vakanın tedavi süreciyle ilgili, tedavi planı hakkında, tedavinin hangi aşamasında olunduğuna ve bundan sonra hangi aşamaların uygulanacağına ilişkin bilgi edinin. Öngörülen tedavi süresi nedir? Vaka aynı zamanda bir psikiyatrist tarafından takip ediliyor mu? Eğer ediliyorsa: İlaç kullanıyor mu? Hangi ilacı, hangi dozda ve ne zamandan beri kullanıyor?

Gözleme Giremeyenler İçin… Vaka dosyasının incelenmesi, sunumun başında anlatılan elde edinilmesi gereken bilgilerde eksik olduğu koşulda bunların uzmana sorulması. Uzmanla ayrıntılı görüşme (gözlem sonrasında uzmanla görüşme bölümünde aktarıldığı gibi)

Rapor Hazırlama: Raporun İlk Bölümü İnceleme/gözlem yapılan kurum hakkında ön bilgi İnceleme/gözlem yaptığınız tarihler Vakayı tanıtıcı bilgiler (yaşı, kardeş sayısı gibi) Başlıca yakınması/tanısı Bilgi kaynakları (dosya, uzman)

Rapor Hazırlama/Raporun İlk Bölümü Bozukluğun öyküsü: sorunların başlangıcı, semptomların ayrıntılı tarifi, örnek davranışlar Vakanın gelişimsel ve sosyal öyküsü Vakanın medikal öyküsü Vakanın aile öyküsü

Rapor Hazırlama/2. Bölüm: Vaka Formülasyonu Eğer uygunsa vaka formülasyonu: Uzmandan, dosyadan ve varsa gözlemlerinizden edinilen bilgiler doğrultusunda, kuramsal temelli vaka formülasyonu. Bozukluğun başlangıcında ve sürdürülmesinde literatürde yer alan hangi risk faktörleri ve varsa önemli yaşam olayları incelediğiniz vakayla tutarlı? Bozukluğa ait semptomlar literatürde yer alan hangi kuramsal bakış açıları tarafından nasıl açıklanabilir?

Vaka Formülasyonunda Temel Kuramsal Yaklaşımlar Biyolojik/Genetik Faktörler/Nörolojik İşlevlerde Bozukluk Davranışçı/Öğrenme Kuramları Bilişsel Davranışçı Kuram Psikanalitik Kuram Aile Sistemleri (Aile içi ilişkiler, ebeveyn tutumları, davranışları ve beklentileri)

Patolojilere Temel Kuramlar Çerçevesinde Bakış Kaygı Bozuklukları Depresyon DEHB Öğrenme Bozuklukları Mental Retardasyon Otizm ve Asperger Sendromu Yeme Bozuklukları Biyolojik/Genetik Faktörler/Nörolojik İşlevlerde Bozukluk Davranışçı/Öğrenme Kuramları Bilişsel Davranışçı Kuram Psikanalitik Kuram Aile Sistemleri (Aile içi ilişkiler, ebeveyn tutumları, davranışları ve beklentileri)

Rapor Hazırlama/Son Bölüm Uygun Tanı: Uygun tanı nedir ve bu tanıyı hangi davranışlar ve (eğer vakaya uygulanmışsa) hangi test, ölçek ve envanterler destekliyor? Ayırıcı özellikler, ayırıcı tanı (uzmanla yaptığınız tanı tartışmasından ve literatürden faydalanarak) Varsa eş tanılı bozukluklar (örn., DEHB ve ÖB) Sürdürücü faktörler (örn., bozukluk kronik mi?)

Rapor Hazırlama/Son Bölüm Tedavi Planı: Hangi yaklaşım uygulanıyor, tedavi hedefleri nedir, bu bağlamda hangi teknikler uygulanıyor, vaka tedavinin hangi aşamasında, daha sonra tedavide hangi adımlar uygulanacak? Prognoz: Gidişatı olumlu ve olumsuz yönde etkileyebilecek ne gibi faktörler vardır? Uzmandan aldığınız bilgiler ya da literatür doğrultusunda nasıl bir prognoz öngörebilirsiniz?

Tedavi Yaklaşımları Bilişsel Davranışçı Terapiler Oyun Terapisi Aile Terapisi Ebeveyn Danışmanlığı/Eğitimi Sosyal Beceri Eğitimleri Özel Eğitim

Tedavi Yaklaşımları İncelediğiniz vakanın yaşına göre Sorun alanına/patolojiye göre Uzmanın yetkin olduğu kuramsal bakış açısına göre Gittiğiniz kuruma göre (hastane, özel merkez) değişebilir.

Örnek Vaka: Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) Vakayı tanıtıcı bilgiler Başlıca yakınma/tanı Mevcut bozukluğun öyküsü: sorunlar ne zaman başladı? Semptomların ayrıntılı tarifi, örnek davranışlar Vakanın gelişimsel ve sosyal öyküsü Vakanın medikal öyküsü Vakanın aile öyküsü Vaka formülasyonu/vakanın kavramsallaştırılması Uygun Tanı: Uygun tanı nedir ve bu tanıyı (eğer vakaya uygulanmışsa) hangi davranışlar ve uygulanan hangi test, ölçek ve envanterler destekliyor? Ayırıcı özellikler, ayırıcı tanı Varsa eş tanılı bozukluklar Sürdürücü faktörler Tedavi Planı Prognoz