Dış Ticaret Teorisi ve Dış Ticaret Politikaları Bölüm 48 - 49 Dış Ticaret Teorisi ve Dış Ticaret Politikaları

ÜLKELER ARASI TİCARETİN NEDENLERİ Ülkelerin kendi kendilerine yeterli olmamaları - İklim ve doğal kaynak farklılıkları Ör. Tropik meyvelerin tropik iklimde yetişmesi veya petrol-altın gibi yer altı kaynaklarına sahip olmak - Gelişmişlik farklılıkları Bazı ülkelerin üretimde teknoloji ve fiyat avantajlarının bulunması

Dış Ticarette Belirli Kavramlar İHRACAT – Dış Satım İTHALAT – Dış Alım Ticaret Fazlası - Bir ülkenin ihracatının ithalatından fazla olma durumu Ticaret Açığı Bir ülkenin ithalatının ihracatından fazla olma durumu

Dış Ticarette Temel Kavramlar Dış Ticaret Hadleri – Ticaret Fiyat Oranları Net Dış Ticaret Haddi = (İhraç Fiyatlar/İthal Fiyatlar) x100 İhraç Ürünler – Genellikle düşük fiyatlı tarım ürünleri İthal Ürünler – Genellikle fiyatı yüksek imalat sanayi ürünleri Gelişmiş Ülkeler teknolojik yenilikle elde ettikleri verimlilik artışını güçlü sendikalar yoluyla ücretlere ve karlara aktarırken fiyatları ucuzlatmazlar Gelişmekte olan ülkelerde ise güçlü sendikaların olmaması verimlilik artışlarını fiyatlara yansıtıyor ve ticaret hadleri düşüyor

DIŞ TİCARET TEORİLERİ Adam Smith’in Mutlak Üstünlük Teorisi (18.yy.) David Ricardo’nun Karşılaştırmalı Üstünlükler Teorisi (19. yy.) Hecksher-Ohlin’in Faktör Donanım Teorisi (1950ler) Yeni Ticaret Teorileri (1960-2000) 4.1 Nitelikli İşgücü Teorisi 4.2 Teknoloji Açığı Teorisi 4.3 Ürün Dönem Hipotezi 4.4 Tercihlerde Benzerlik Teorisi 4.5 Ölçek Ekonomiler Teorisi 4.6 Monopolcü Rekabet Teorisi

Mutlak ve Karşılaştırmalı Üstünlük Mutlak Üstünlük - Bir ülke bir malın üretimini diğer ülkelerin ayni malı üretirken kullandığından daha az kaynak kullanarak üretebiliyorsa o ülke diğer ülkelere göre mutlak üstünlüğe sahiptir. Mukayeseli Üstünlük Bir ülkenin diğer ülkelere kıyasla bir malın üretimini diğer mallar cinsinden daha düşük alternatif maliyetle üretilebildiği durumdur.

Faktör Donanım Teorisi Her ülke elinde diğerlerine göre daha çok miktarda bulunan üretim faktörünü (toprak, emek, sermaye) kullanarak üretimi yapılan ürünlerin ihracatında karşılaştırmalı üstünlüğe sahiptir. Ör. Çin emek zengini bir ülke olduğundan emeği yoğun kullanarak üretilen mallarda (örneğin konfeksiyon) üstünlüğe sahiptir. Japonya teknoloji-yoğun ürünlerde (elektronik) karşılaştırmalı üstünlüğe sahip olacaktır.

Nitelikli İşgücü Teorisi Faktör donatım teorisi ile benzerlikler göstermektedir, ancak bu teoriye göre ülkeler arasındaki farklılaşma sahip oldukları nitelikli işgücü yönüyle ortaya çıkmaktadır. Faktör Donatım Teorisine benzerliği nedeniyle Neo Faktör Donatım Teorisi de denmektedir.

Teknoloji Açığı Teorisi Yoğun Ar-Ge yatırımı yaparak yeni teknoloji geliştiren ülkelerin avantajlar elde edeceği üzerine dayanan bir teoridir. Yeni geliştirilen teknolojik buluşların patent haklarıyla korunarak belirli bir süre firmalara ve ülkelere tekel avantajı yaratması yanında maliyet ve fiyat avantajları yarattığı varsayılmaktadır.

Ürün Dönem Hipotezi Teknoloji açığı hipotezinin devamı niteliğindedir. Hipoteze göre yeni geliştirilen ürünler 5 aşamadan geçerek ömrünü tamamlamaktadır: 1. aşamada ürün gelişmiş bir ülkede üretilmekte ve sadece yurt içinde tüketilmektedir. 2. aşamada ürün diğer gelişmiş ülkelere de ihraç edilmekte 3. aşamada ürün standart hale geldiğinden yurtdışında da lisansla üretilmekte ve gelişmekte olan ülkelere de ihraç edilmektedir. 4. aşamada ürünün ortaya çıktığı ülkede üretim durmakta ve tüketim yurtdışından ithalat ile karşılanmakta 5. aşamada üretim ve ihracat gelişmekte olan ülkelere kaymakta ve ihracat tüm dünyaya oralardan yapılmakta

Monopolcü Rekabet Teorisi Teori ülkeler arası ticareti tüketici tercihlerine dayandırarak açıklar. Diğer teorilerden farklı olarak ülkelerin herhangi bir mal üretiminde uzmanlaşmak yerinde ayni üründen hem ihraç ettiklerini hem de ithal ettiklerini ortaya koymaktadır. Ülkelerin ayni maldan hem ihracat hem de ithalat yapmalarını markalaşmaya ve ürünlerin bir birinden farklılaşmasına bağlanmaktadır.

Dış Ticarete Müdahale Nedenleri Ülkeler hükümetler vasıtasıyla dış ticarete ekonomik veya siyasi gerekçeler ile müdahale ederler. Bu gerekçelerin en önemlileri: Yerli sanayiyi korumak İstihdamı artırmak Ülkedeki döviz sıkıntısını azaltmak Tüketici sağlığını korumak İç piyasada tekelleşmeyi kırmak Mütekabiliyet gereği belirli ülkelere yasaklama

Dış Ticaret Politika Araçları CIF – Maliyet – Sigorta-Navlun FOB – Yükleme Limanında Teslim Koruma Ekonominin bir sektörünün dış rekabetten korunma uygulaması Gümrük Tarifesi - İthalat üzerine konan vergi Kota – İthalata getirilen miktar kısıtlaması Sübvansiyon- Hükümetin ihracatı teşvik etmek için yerel firmalara yaptığı destek ödemeleri.

Gümrük Tarifleri İthal edilen mallar üzerine giriş gümrüğünde uygulanan vergilerdir. Gümrük tarifeleri iki şekilde olabilir: i. Spesifik (belirli) gümrük tarifeleri: ithal edilecek mallardan birim başına alınan belirli miktarlar.(örnek 72 ekran her TV için 200TL gibi) ii. Ad valorem gümrük tarifeleri: gümrük tarifesi ithal edilen malın değerinin belli bir yüzdesi olarak belirlenir. (örnek: €10,000 değerindeki aracın gümrük tarifesi %40 ise, gümrük vergisi €4,000 olacak) İthal mallara vergi konmasının üç önemli nedeni: - devletin vergiler sayesinde gelir sağlaması - yerli üreticiyi koruma - döviz giderlerini azaltma

İthalat Kotası Devlet, belirli bir süre içinde ithal edilecek bazı mallar için miktar veya değer olarak sınırlandırmalar getirebilir, bu sınırlandırmalara ithalat kotası denir. Kotaların uygulanması farklı şekillerde olabilir: Global kota- ilk getiren kota hakkını kullanır şeklinde kota dolana kadar dileyenin serbestçe kotayı aşmayacak şekilde ithalat yapması Tahsisli ithalat kotası- Lisans bedeli ödeyerek firmaların kota hakkı alması

İthalat Yasakları Doğrudan bazı malların ithalatına izin verilmemesidir. Bu uygulama özellikle gelişmekte olan ülkelerde görülür. Dış ticareti kısıtlayıcı politikalar içinde en olumsuz politika Nedenleri: İthalat için döviz yetersizliği ithal ikamesi yoluyla yerli sanayinin korunması çabası

Tarife Dışı Ticari Engeller Sağlık, Güvenlik ve Çevre Standartları: Genellikle ürünlerle ilgili ulusal standartlar geliştirilerek ithal edilecek malların bu standartları taşıması şartı aranır. Standartlara uymayan malların ülkeye girişine izin verilmez. İdari ve Teknik Engeller yoluyla kısıtlamalar: - Bütün ülkelerde, vatandaşların sağlık ve güvenliğini ya da çevreyi korumak gibi amaçlarla, hükümetlerin çıkardıkları, çok sayıda idari yönerge ve kural vardır. Söz konusu idari uygulamalar ilgili oldukları ürünlerin dış ticaretini engelleyebilirler. Kamu Kurumlarının Satın Alma Politikaları: Yurt İçi Katkı Zorunluluğu Yasalarla, kamu kurumları ve yerel yönetimlerin satın alacakları mallarda belli miktar veya değerde yerli katkı bulunması zorunluluğu getirilir. (Örneğin bir otobüsün %75 inin yerli parçalardan imal edilmiş olması veya değerinin %75inin yerli üretim olması). Böylece yasa kapsamındaki kurumların ithal mal kullanması engellenmiş olur. Bu düzenlemeler çoğu zaman dış ticareti engelleyen görünmez engeller olarak adlandırılmaktadır.

EKONOMİK ENTEGRASYON SEVİYELERİ 1. Tercihli Ticarət Anlaşmaları (Preferential Trading Agreement) Anlaşmaya katılan ülkelerin tek taraflı veya karşılıklı olarak tarife indirimleri uygulamasıdır. 2. Serbest Ticaret Bölgesi (Free Trade Association) Bölge içi ortak (serbestleştirme), fakat bölge dışı serbest gümrük politikası mevcuttur. 3. Gümrük Birliği (Customs Union) Birlik içinde ve dışında ortak gümrük politikası mevcuttur. 4. Ortak Pazar (Common Market) Gümrük birliği + birlik içinde üretim faktörlerinin de serbest hareketi 5. İktisadi Birlik (Economic Union) Ortak Pazar + ekonomik, mali ve para politikalaırnın kordinasyonu 6. Parasal Birlik (Monetary Union) Üye ülkelerin ulusal paraları arasında sabit kur ilişkisi kurulmasını öngörmekte, bunun için de ulusal para ve maliye politikalarının uyumlaştırılmasını amaçlamaktadır.

Gümrük Birliği Üyeler arası serbest ticaret ile dış dünyaya yönelik Ortak Gümrük Tarife rejimi Ortak Gümrük Tarife rejimi – her üye ülke kendi milli tarife rejimini zaman içerisinde ortak tarife rejimi ile uyumlu hale getirmek durumundadır. İthal ürünler birlik üyesi hangi ülkeden giriş yaparlarsa yapsınlar aynı tarife ve dış ticaret mevzuatına tabii olurlar.

Türkiye – AB Gümrük Birliği 1960 Ankara Anlaşması le başladı Yıllar içerisinde karşılıklı gümrük duvarları indirildi 1994 yılında imzalanan Gümrük Birliği Anlaşması ile tarım ürünleri hariç karşılıklı gümrükler sıfırlandı (serbest dolaşım) diğer ülkelere yönelik Ortak Gümrük Tarifesine geçildi.