Kalıtım – Kalıtsal Özelliklerimi Nasıl Kazandım? Mendel’in Kalıtıma Kazandırdığı Bilgiler Kalıtsal özelliklerin yavruya aktarımına da kalıtım denir. Genetik, canlılardaki kalıtsal özellikleri ve bu özelliklerin yavruya aktarılmasını inceleyen bilimdir. Canlıların kendilerine özgün özellikleri, kuşaktan kuşağa kromozomlar üzerindeki genler yoluyla aktarılır.

Eşeyli üreyen canlılarda karakterlerin ortaya çıkmasını sağlayacak genlerin biri anneden diğeri babadan gelir. İnsan vücut hücrelerinde 46 kromozom vardır. Bunlardan 23’ü anneden 23’ü babadan gelir. Bundan dolayı yavrular bazı yönlerden anneye bazı yönlerden babaya benzeyebilir.

İnsanda ebeveynlerden yavruya aktarılan bazı kalıtsal özellikler şunlardır: Kulak memesinin yapışık ya da ayrık olması Dil yuvarlama Saç rengi Göz rengi Kan grubu 6 parmaklılık Renk körlüğü

Mendel’in çalışmalarında bezelyeyi tercih etmesinin sebebleri şunlardır: 1. Bezelye bitkisi kolay yetiştirilir ve bir yılda birkaç kez ürün verebilir. 2. Bezelye bitkisi çift eşeylidir. Dişi ve erkek organ bir çiçekte bulunur. 3. Taç yapraklar kapalı olduğundan çiçek kendi kendine tozlaşma yapar. 4. Bezelye bitkisi birbirinden kolaylıkla ayrılabilen çok sayıda karakter taşır. Bunlar arasında melezleme yapılabilir.

Fenotip Dış görünüş özelliklerine fenotip denir. Sarı saç, yeşil göz, kırmızı çiçek, düzgün tohum... gibi. Genotip Canlının özelliklerini oluşturan genlerin yapısına genotip denir. Kalıtımda karakterler bir harfle sembolize edilir. Örneğin, sarı bezelye =S(baskın) gösterilir. Yeşil bezelye = s çekinik bir özelliktir

Alel gen Bir karakter üzerine etki eden gen çiftine alel gen denir. (sarı renk, yeşil renk, göz rengi) Homozigot (Arı döl) Aynı karakteri taşıyan alel genlere denir. SS, GG, dd... gibi. Heterozigot (Melez döl) Farklı karakterleri taşıyan alel genlere denir. Ss, Dd, Yy... gibi.

DOMİNANT (BASKIN) KARAKTER sarı= S Mavi= M vb. Dominant (baskın) karakter: Canlıda ortaya çıkan karakterlerdir. BÜYÜK HARFLERLE gösterilir. resesif (çekinik) karakter s veya m Canlıda ortaya çıkmayan (gizli kalan) Karakterdir Ancak homozigot olması durumunda fenotipte kendini gösterebilen karakterlere resesif karakter denir. çekinik karakter Küçük Harfle ifade edilir.

Mendel yapmış olduğu deneylerde arı döl elde edebilmek için aynı karakteri taşıyan bezelyeleri tekrar tekrar tozlaştırmıştır. Sonuçta aynı özellikleri taşıyan arı döller elde etmiştir. Mendel, çalışmalarında tohum şekli ve tohum rengi bakımından farklılık gösteren bezelyeleri tercih etmiştir.

BaskınÇekinik 1- Yuvarlak tohumBuruşuk tohum 2- Sarı tohum Yeşil tohum 4- Mor çiçekBeyaz çiçek 5- Gövdesi uzunGövdesi kısa 6- Siyah saçSarı saç 7- Kıvırcık saç Düz saç 8- Koyu renk gözAçık renk göz 9- Ayrık kulak memesiYapışık kulak memesi 10-Dil yuvarlamaDil yuvarlayamama

PROBLEM : Sarı bezelye (baskın) ve Yeşil bezelyeler( çekinik) çaprazlanacak. A- Bu genlere harf atayın. B- Arı döl (homozigot) Sarı renk genotipi yazın C- Melez döl (heterozigot) genotipi yazın D- Arı döl (homozigot), Yeşil renk genotipi ?

1. Karakterlerin Birleşmesi: Değişik özelliğe sahip iki arı dölün çaprazlanması sonucu oluşan F1 dölü % 100 melezdir. 2. Karakterlerin Gizli Kalması: Oluşan F1 dölündeki genlerden biri diğerine baskındır. F1 dölünün fenotipi baskın karaktere benzer. Diğer karakter gizli kalır.

sarı yeşil S S s s S s S sS s Genotip fenotip % 100 sarı melez (heterozigot) S=Sarı renk geni (Baskın) s = yeşil renk geni. (Çekinik)

sarı S s S S s s Genotip fenotip ¼ Sarı renk Arı döl 2/4 sarı renk melez döl ¼ Yeşil Arı döl

3. Karakterlerin Ayrılması: Iki melez döl arasında yapılan çaprazlamada 1 / 4 oranında 1. arı döl, 2/4 oranında melez, 1/4 oranında 2. arı döl oluşur.